Sokolnicki Andrzej (Jędrzej) Jerzy h. Jelita (zm. 1682), chorąży lwowski, pułkownik wojsk kor. Niekiedy pisał się «z Sokolnik», pochodził z niezamożnej rodziny ruskiej, był synem Jerzego (Józefa?) i szlachcianki podolskiej (imię i nazwisko panieńskie nie znane).
Służbę wojskową rozpoczął S. w l. trzydziestych XVII w. jako towarzysz jazdy, być może w prywatnych oddziałach Marcina Kalinowskiego (od r. 1635 woj. czernihowskiego, a od r. 1646 hetmana polnego kor.). Zapewne uczestniczył w wojnie rosyjskiej (1632–4), tłumieniu powstań kozackich (1635, 1637–8) oraz w bitwie z Tatarami pod Ochmatowem (1644). W czwartym kwartale r. 1648 został porucznikiem chorągwi husarskiej oboźnego kor. Samuela Kalinowskiego (odtworzonej po bitwie pod Piławcami). Dowodząc tym oddziałem brał udział w dalszych walkach z Kozakami i Tatarami pod Zborowem (sierpień 1649), w działaniach r. 1650 oraz w kampanii beresteckiej 1651 r. Dn. 31 X 1651 zgromadzone w obozie pod Machnówką wojsko obrało go na posła na sejm warszawski. Wziął udział w obradach sejmu styczniowego w r.n., skąd udał się do obozu wojska kor. pod Batoh. Uczestniczył w dwudniowej bitwie pod Batohem 1–2 VI 1652, nadal dowodząc chorągwią S. Kalinowskiego. Pierwszego dnia bitwy walczył z oddziałami tatarskimi na przedpolu polskiego obozu, zaś w drugim dniu, gdy w obozie polskim wybuchła panika i bratobójcze walki, niewątpliwie wspierał wraz ze swą chorągwią działania hetmana Kalinowskiego. Po przegranej bitwie dostał się do niewoli tatarskiej. Przed 20 VI t.r. został wykupiony przez załogę Kamieńca Podolskiego i podążył do Lwowa, gdzie przy woj. ruskim Stanisławie Lanckorońskim gromadziły się rozproszone oddziały.
Przed r. 1654 otrzymał S. nominację na miecznika sanockiego. Być może podczas jesiennej wyprawy żwanieckiej w r. 1653 został porucznikiem chorągwi kozackiej S. Lanckorońskiego; w rejestrach popisowych figuruje z tą szarżą od początku 1654 r. (do października 1656). Walczył w kampanii zimowej 1654/5 na Ukrainie, uczestniczył w bitwie z Kozakami i wojskami rosyjskimi pod Ochmatowem (29 I – 2 II 1655). Podczas «potopu» szwedzkiego w sierpniu t.r. wraz z całą grupą jazdy hetmana polnego kor. (od r. 1654) S. Lanckorońskiego wycofał się do Warszawy, a potem towarzyszył królowi Janowi Kazimierzowi w marszu do Włoszczowej. Walczył w starciu z wojskami szwedzkimi pod Piątkiem (2 IX 1655), uczestniczył w odwrocie do Krakowa i w bitwie pod Wojniczem (3 X). Wydaje się, że z jazdą Lanckorońskiego skapitulował 13 XI pod Korczynem przed szwedzkim gen. R. Douglasem; pomaszerowała ona następnie na leża zimowe do woj. lubelskiego. Na przełomie l. 1655 i 1656 przebywał S. w rejonie Tyszowiec, gdzie zawiązano 29 XII 1655 konfederację opowiadającą się przy królu Janie Kazimierzu, a potem w okolicach Łańcuta, gdzie w styczniu r.n. toczyły się rozmowy króla z hetmanami. Dn. 7 I 1656 podpisał akt konfederacji tyszowieckiej. W poł. stycznia t.r. jego chorągiew włączona została do dywizji regimentarza kor. Stefana Czarnieckiego. Od końca stycznia dowodził wypadem rozpoznawczym grupy jazdy spod Niska pod Sandomierz. Walczył w starciach ze Szwedami pod Gołębiem (18 II), Niskiem (28 III) oraz w widłach Wisły i Sanu. Uczestniczył w bitwie pod Warką (7 IV) i w kampanii wielkopolskiej S. Czarnieckiego i marszałka w. kor. Jerzego S. Lubomirskiego, a także w bitwie pod Warszawą (29–31 VII). Zapewne od pierwszej ćwierci 1657 był S. porucznikiem chorągwi husarskiej J. S. Lubomirskiego, wówczas już hetmana polnego. Brał udział w oblężeniu załogi szwedzkiej w Krakowie (do lutego 1657) i w odwetowej wyprawie Lubomirskiego do Siedmiogrodu. W r.n. uczestniczył w oblężeniu zajętego przez Szwedów Torunia (lipiec – grudzień 1658), otrzymał wówczas nominację (26 VIII 1658) na chorążego lwowskiego. W r. 1659 walczył w kampanii pomorskiej Lubomirskiego.
Będąc doświadczonym i zasłużonym oficerem brał S. udział jako delegat wojska kor. w konwokacji warszawskiej w lutym 1658, aktywnie pertraktował w sprawie wypłaty żołdu. Doniesienia polityczne z tego okresu, w spekulacjach na temat ewentualnej konfederacji wojskowej przygotowywanej przez Lubomirskiego, wymieniały S-ego jako marszałka takiego związku. Od początku 1659 r. uczestniczył w obradach komisji wojskowej w Lublinie nad sposobami uregulowania długów Rzpltej wobec wojska. Przystąpił tam też w lutym t.r. do związku wojska, zawiązanego pod laską strażnika kor. Mariusza Jaskólskiego. W r. 1660 chorągiew S-ego wraz z innymi jednostkami Lubomirskiego została przerzucona z Pomorza na Ukrainę. Z końcem lipca t.r., podczas koncentracji wojska pod Horodłem, Lubomirski powierzył mu dowództwo nad swoją jazdą. S. przeprawił ją przez Bug, a w poł. sierpnia pomaszerował pod Łuck. W starciach z siłami rosyjskimi i kozackimi pod Cudnowem odznaczył się w szarżach jazdy 26 IX i 5–6 X t.r. W bitwie pod Słobodyszczem (7 X) dowodził drugim rzutem jednostek polskich przeprawiających się przez Hniłopiat. W starciu z Kozakami komenderował prawym skrzydłem szyku hetmańskiego. Nie powiódł się jego ryzykowny manewr szarżowania jazdą na tyły prawej flanki obozu kozackiego. W czasie tych walk został ranny i stracił konia. W kolejnych starciach 14 X pod Cudnowem jego jazda znów szarżowała, ponosząc duże straty. Był także w polskiej delegacji na rokowania z Rosjanami, zakończone kapitulacją rosyjską 17 X t.r.
W sejmie 1661 r. uczestniczył S. jako poseł od wojska. Podczas audiencji w senacie i w izbie poselskiej domagał się szybkiej wypłaty żołdu. Jego chorągiew przystąpiła w listopadzie t.r. do związku wojskowego pod laską Jana Samuela Świderskiego (Związek Święcony) i weszła do pułku marszałka konfederacji. Sam S. zapewne nie uczestniczył aktywnie w działaniach konfederatów kor., choć należał do grona zaufanych oficerów Lubomirskiego. Gdy po rozwiązaniu konfederacji w lipcu 1663 zwinięto chorągwie hetmana polnego, opuścił definitywnie służbę wojskową. Chyba błędna jest informacja Jana Wimmera, że był porucznikiem chorągwi husarskiej Jana Sobieskiego w l. 1663–7.
S. miał wieś Prosiątków w woj. podolskim. W r. 1654 po śmierci teścia, podstolego ciechanowskiego Zygmunta Aleksandra Przedwojewskiego, przejął królewszczyznę Horożanka w woj. ruskim, a konstytucją sejmu 1658 r. otrzymał ją w dziedziczne władanie. Zapewne w r. 1668 dostał królewszczyznę Siemianówka w woj. ruskim. Zmarł w r. 1682 przed 12 III.
Z małżeństwa (zawartego zapewne w r. 1650) z Anną z Przedwojewskich pozostawił S. synów: Józefa (zm. 1718), podstolego żydaczowskiego, i Jerzego (zm. 1724), chorążego trembowelskiego.
Enc. Wojsk., VII 516–17 (Słobodyszcze); Niesiecki; Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy w latach 1352–1783, Lw. 1938 s. 108; Urzędnicy, III/1; – Długołęcki W. J., Batoh 1652, W. 1995 s. 105, 186 (Sokołowski); Hniłko A., Bitwa pod Słobodyszczem (7 X 1660), „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 1: 1929 cz. 2 s. 198, 202–3; tenże, Wyprawa cudnowska w 1660 roku, W. 1931; Janas E., Konfederacja wojska koronnego w 1659 roku. Komisja lubelska i początek związku, w: Rzeczpospolita w latach potopu, Pod red. J. Muszyńskiej, J. Wijaczki, Kielce 1996 s. 204; tenże, Konfederacja wojska koronnego w latach 1661–1663, L. 1998; Kersten A., Stefan Czarniecki (1599–1665), W. 1963; Nowak T., Kampania wielkopolska Czarnieckiego i Lubomirskiego w r. 1656, „Roczn. Gdań.” T. 11: 1937 s. 141–2; tenże, Oblężenie Torunia w r. 1658, Tor. 1936; Podhorodecki L., Kampania polsko-szwedzka 1659 r. w Prusach i Kurlandii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., T. 4: 1958 s. 221; Romański R., Cudnów 1660, W. 1996 s. 10, 14, 16, 87, 126, 135–6, 147–8, 151, 170, 174; Wagner M., Kadra oficerska armii koronnej w drugiej połowie XVII w., Tor. 1992 s. 103, 112, 115; Wimmer J., Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., T. 4: 1958, T. 5: 1959, T. 6: 1960 cz. 1; Wojna polsko-szwedzka 1655–1660, Pod red. J. Wimmera, W. 1973; Wójcik Z., Jan Sobieski 1629–1696, W. 1983; – Akta grodz. i ziem., X; Grabowski A., Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnej Polski, Kr. 1845 I 151–65; Kochowski W., Historia panowania Jana Kazimierza, P. 1840 II 84, 91–2; tenże, Lata Potopu 1655–1657, W. 1966; Potrzeba z Szeremetem hetmanem moskiewskim i Kozakami w r. p. 1660…, Kr. 1661 s. 3, 5, 11; Radziwiłł, Pamiętnik, III 339 przyp. 54 (Sokołowski); Temberski, Roczniki, s. 331; Vol. leg., IV 544; Wojna polsko-moskiewska pod Cudnowem pod wodzą Stanisława Potockiego i Jerzego Lubomirskiego w 1660, Tłum. A. Hniłko, W. 1922 s. 24–6, 29, 42, 54–5, 75–6, 98; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. II ks. 11 nr 1429 s. 1–32, nr 1447/1 s. 11–12, ks. 14 nr 1611 s. 177–179, Dz. V nr 10816 I s. 43–45, ASW dz. 82 nr 9 k. 48–51v. (rejestry popisowe chorągwi husarskiej J. Lubomirskiego, r. 1657), dz. 85 nr 73 k. 4–7v., 124–127 (rejestry popisowe chorągwi kozackiej S. Lanckorońskiego, r. 1654/5), nr 74 k. 182–188v., nr 79 k. 109–116 (rejestry popisowe chorągwi husarskiej J. Lubomirskiego, r. 1658), nr 89 k. 11–12v., Metryka Kor. nr 191 k. 350v.–351, nr 196 k. 92v., Sigillaty 1 s. 55; B. Czart.: rkp. 143 s. 157–159, rkp. 146 s. 229, 268, rkp. 417 k. 118v., rkp. 1656 s. 332–334, 374–375, rkp. 1729 s. 38–41; B. Jag.: rkp. 5 k. 755; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1404 s. 121–122; B. Ossol.: rkp. 223 s. 11–13, rkp. 9533 s. 56; B. Uniw. Wrocł.: Steinwehr Fol. 37 t. III (Polonica).
Marek Wagner