Loeaechius (Loechius, Lechowicz) Andrzej, krypt. A. L. S. (zm. ok. 1637), wierszopis, panegirysta. Swoje utwory podpisywał «Andreas Loeaechius Scotus» i wyjątkowo «Andrzej Loeaechowicz S.»; jego właściwe nazwisko brzmiało Andrew Loech, znany jest też pod nazwiskiem Lechowicz. Rok i miejsce urodzenia L-a nie są znane; pierwsza wiadomość o nim pochodzi z maja 1582 r., gdy został uczniem w seminarium jezuickim w Braniewie. W marcu 1584 został wysłany na dalsze studia do Wilna, ale rychło odsunął się od jezuitów. W t. r. wydał w Krakowie, pt. Trophaeum pacis, pierwszy tomik swych utworów; podpisał się na nim «artium liberalium studiosus». Nawiązał przyjaźnie z niektórymi profesorami Akad. Krak. i pisarzami polskimi. Z nich Kasper Miaskowski zostawił pochwałę uzdolnień poetyckich L-a w swym „Zbiorze rytmów”.
L. jest autorem licznych wierszy łacińskich wydanych w kilkudziesięciu osobnych tomikach lub przy utworach innych pisarzy. Układał je z okazji rozmaitych wydarzeń w rodzinach panujących, magnackich i szlacheckich. Dla korzyści materialnych nie stronił od panegiryzmu. Wiersze zamieszczane przy cudzych utworach wychwalają talent ich autorów. Twórczość L-a odznacza się sztucznością formy (pisał z upodobaniem anagramaty) i monotonią, gdyż autor nie wychodził poza wąski krąg komplementów przeznaczonych dla adresatów jego wierszy oraz powtarzał ciągle takie same koncepty i sztuczki stylistyczne. W w. XIX przyznano mu autorstwo „Muzy gór wielickich” (Kr. 1608), która byłaby jedynym nieschematycznym utworem L-a, odbijającym od całej jego spuścizny. Przeciwko przysądzeniu „Muzy gór wielickich” L-owi występował M. Wiszniewski (który uważał, że L. w ogóle nie pisał po polsku) i ostatnio R. Leszczyński. Nie znamy również żadnego utworu L-a pisanego po angielsku, choć pielęgnował kontakty z Anglikami i Szkotami i przy każdej sposobności zaznaczał, że jest Szkotem. W l. 1602–3 L. przebywał w Anglii i tam napisał łaciński utwór Iovis arbitrium (wyd. w Londynie 1603). W tym samym czasie, prawdopodobnie również w Anglii, wydał Anagrammata in Jacobi I… nomen. Z początkiem 1604 r. znajdował się już w Gdańsku, gdzie ułożył zbiór łacińskich wierszy ku czci Arnolda von Holten (seniora ławników), rajców gdańskich oraz samego miasta. Pozostały one w rękopisie (B. PAN w Gd.: rkp. 59 k. 292v.–315v.). Po łacinie także wyszły Encomia… nominis… Roberti Sherlaeii na cześć angielskiego dyplomaty (Kr. 1609) i dopiero T. Middleton przełożył je na język angielski. Być może, L. wychował się w środowisku, gdzie mówiono po gaelicku i angielskim nie władał tak sprawnie, aby w nim pisać. W języku polskim napisał bardzo mało, i to w późniejszym, wileńskim okresie swej twórczości. Należy tu dziesięciowierszowa Rzecz do fałszu, umieszczona przy „Paregonii” J. Morochowskiego, i częściowo po polsku napisany Nagrobek i tren… Elżbiety Chodkiewicowny Szemetowej (cały druczek ma 4 karty), przy czym pomagał sobie naśladowaniem Kochanowskiego. Trudno coś bliżej powiedzieć o przypisywanym L-owi utworze pt. „Żałoba sowita” (Wil. 1617), gdyż jego unikatowy egzemplarz dawno zaginął.
L. ponownie wyjechał z Polski ok. r. 1621, tym razem na stałe. Podobno wrócił do Szkocji, gdzie zmarł ok. r. 1637. Być może jednak, że działający w latach trzydziestych XVII w. na obszarze diecezji krakowskiej, nie znany z imienia, ks. Lechowicz jest identyczny z wierszopisem.
Estreicher; Korbut; Nowy Korbut (Piśm. staropolskie); [Wójcicki K. W.], [Bibliografia], „Bibl. Warsz.” R. 2: 1842 t. 1 s. 456–9; Juszyński, Dykcjonarz; Poplatek J., Wykaz alumnów seminarium papieskiego w Wilnie 1582–1773, „Ateneum Wil.” R. 11: 1936 s. 224; – Borowy W., Scots in Old Poland, „The Warsaw Weekly” 1938 nr 27; tenże, Scots in Old Poland, Edinburgh [1941] s. 20; Dürr-Durski J., Daniel Naborowski, Ł. 1966; Grabowski A., Starożytnicze wiadomości o Krakowie, Kr. 1852 s. 233–4; Krzyżanowski J., Rzekome Encomium Th. Middletona, „Spraw. AU” 1949 s. 428–9; Leszczyński R., Poeci renesansu, „Pam. Liter.” R. 52: 1961 z. 3–4 s. 643; Nadolski B., Poezja polsko-łacińska w dobie Odrodzenia, w: Odrodzenie w Polsce, W 1956 IV; Sajkowski A., Od Sierotki do Rybeńki, P. 1965; Szumska U., Anglia a Polska w epoce humanizmu i reformacji, Lw. 1938; Theiner A., La Suède et le Saint-Siège, Paris 1842 III 364; Wiszniewski M., Historia literatury pol., Kr. 1844–5 VI 340–1, VII 542–4; – Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578–1798, Wyd. G. Lühr, Braunsberg 1925, Mon. Hist. Warmiensis, XI; Miaskowski K., Zbiór rytmów, Kr. 1861 s. 230–1; Res Polonicae Iacobo I… conscriptae, Wyd. C. H. Talbot, Romae 1902, Elementa ad Fontium Editiones, VI; – Arch. Centr. S. J.: Fondo Gesuitico, busta N. 20/1379. 3 nr 12–13.
Rafał Leszczyński