Modrzewski (Modrzejowski) Andrzej h. Grzymała (zm. 1683), pułkownik królewski, podskarbi nadworny kor. W herbarzach mylnie przypisano go do rodziny h. Rola, współcześnie nazywano go Modrzejowskim, myląc z Modrzejowskim h. Ostoja w woj. ruskim. W istocie wywodził się z średnio zamożnej rodziny posiadającej w pow. poznańskim wieś Garby, a w pow. kcyńskim – Modrzew, od którego wzięła nazwisko Modrzewscy. Był synem Krzysztofa i Heleny Cebrowskiej (2. v. Massalskiej). Ur. prawdopodobnie w latach dwudziestych XVII w. Karierę wojskową rozpoczął podczas walk z powstańcami Bohdana Chmielnickiego, zapewne ok. r. 1648, gdyż w r. 1655 określany jest jako «podufały żołnierz» (Jemiołowski). Pierwsza wzmianka o nim dotyczy bitwy pod Gródkiem Jagiellońskim (Bruchnalem) stoczonej 29 IX 1655 przez cofającą się grupę wojsk hetmana w. kor. Stanisława Potockiego z kozacko-rosyjską armią Chmielnickiego i Buturlina. M. wraz z rotmistrzem tatarskim Aleksandrem Kryczyńskim uratował w niej Potockiego z opresji. Brak informacji o jego udziale w walkach z najazdem szwedzkim 1655–9. Prawdopodobnie doszedł w tym czasie do stopnia porucznika w którejś z chorągwi koronnych, gdyż od 1 I 1660 otrzymał list przypowiedni na 100-konną chorągiew wołoską po Bazylim Hohole. Jako jej rotmistrz uczestniczył w kampanii cudnowskiej 1660 r., dowodząc czatami i podjazdami. W r. 1661 chorągiew jego pozostała wierna królowi, nie przystępując do Związku Święconego, w r. 1662 zaś zamieniono ją na kozacką. W marcu 1663 M. otrzymał tytuł podczaszego sieradzkiego i zapewne brał udział w kampaniach 1663–5 r. przeciw Rosji i Kozakom. W r. 1665 mianowano go strażnikiem wojskowym; urząd ten pełnił do końca 1667 r. W r. 1666 dowodził już pułkiem (500 koni) po stronie króla i 13 VII, przeprawiwszy się przez Noteć, uczestniczył na jego czele w bitwie z wojskiem Jerzego Lubomirskiego pod Mątwami. Dn. 1 VIII 1666 otrzymał dowództwo także chorągwi tatarskiej po S. Morzkowskim, oddając je 1 V 1667 Atanazemu Miączyńskiemu. Któraś z jego chorągwi brała udział (może pod osobistym dowództwem M-ego) w działaniach grupy Sebastiana Machowskiego na Ukrainie, zakończonych klęską pod Brahiłowem 19 XII 1666. Uczestniczył w letniej i jesiennej kampanii przeciw Kozakom Piotra Doroszenki i Tatarom w r. 1667. We wrześniu t. r. Jan Sobieski wysłał go na czele grupy doborowych chorągwi na Polesie Kijowskie z zadaniem nawiązania łączności z oddziałami litewskimi mającymi nadciągnąć wzdłuż Dniepru. Po zawarciu ugody pod Podhajcami Sobieski 16 XI wysłał go z poselstwem do Doroszenki, skąd M. wrócił w grudniu 1667 z odpowiedzią.
W r. 1669 M. podpisał wraz z woj. sieradzkim elekcję Michała Korybuta. Zapewne uczestniczył w działaniach Sobieskiego przeciw Doroszence i Tatarom w r. 1671, chorągiew jego została jednak po kampanii odesłana w głąb kraju. Dn. 6 X 1671 sejmik woj. ruskiego powierzył mu zaciąg kozackiej chorągwi wojewódzkiej, ale do jej wystawienia w r. 1672 prawdopodobnie nie doszło. Dn. 1 VII 1672 po zerwaniu sejmu podpisał w Warszawie konfederację malkontentów (mylnie określony jako podczaszy sanocki). We wrześniu 1672 chorągiew jego ściągnięta z leż w głębi kraju eskortowała komisarzy polskich jadących na pertraktacje z Turkami, a następnie weszła w skład grupy koncentrowanej przez Sobieskiego pod Krasnymstawem i wzięła udział w słynnej wyprawie przeciw czambułom tatarskim. Sam M. odznaczył się w bitwie pod Niemirowem w nocy 7/8 X. Wraz z przytłaczającą większością oficerów podpisał 23 XI 1672 konfederację w Szczebrzeszynie. W r. 1673 na czele swej chorągwi ruszył na wyprawę chocimską i uczestniczył w bitwie 11 XI, w której został ranny, ale zapewne lekko, gdyż brał udział w dalszym ciągu kampanii, a w grudniu otrzymał dowództwo grupy ponad 1 000 ludzi, konnicy i piechoty, wysuniętej do Międzyboża i okolicy z zadaniem ubezpieczania oddziałów blokujących Kamieniec Podolski od wypadów tatarskich z Baru. Nie otrzymawszy spodziewanych posiłków, M. nie mógł pokusić się o zdobycie samego Baru, skutecznie zwalczał jednak Tatarów, wysyłając zaś daleko podjazdy i zdobywając jeńców, dostarczał Sobieskiemu cennych informacji z terenu ówczesnych działań turecko-rosyjskich na Ukrainie. W jesieni i zimie 1674/5 wziął udział w kampanii na Ukrainie. Dn. 1 II 1674 został obersterem niewielkiego regimentu piechoty. Po kampanii na radzie wojennej w Latyczowie 20 IV 1675 mianowany został regimentarzem nad garnizonami polskimi na Ukrainie. M. nadal prowadził rozpoznanie przeciwnika, zaś wobec nowej ofensywy tureckiej na Lwów otrzymał rozkaz ściągnięcia oddziałów i postępowania za armią nieprzyjacielską z zadaniem szarpania jej tyłów i obsadzania punktów umocnionych, z których wycofywały się przed Turkami inne oddziały polskie. Nieprzyjaciel usiłował odciąć jego grupę i zniszczyć, ale M-emu udało się przeprowadzić ją całą do Dubna. Później, podporządkowany Mikołajowi Sieniawskiemu, wziął udział w kontrofensywie polskiej zakończonej odwrotem Turków za Dniestr. M. otrzymał w tym czasie za swe zasługi starostwo medyckie. Nie szczędził pieniędzy na utrzymanie powierzonych mu, a niepłatnych oddziałów komputowych, toteż sejm koronacyjny 1676 r. asekurował mu sumę 30 000 zł na wspomnianym starostwie i wsiach należących doń z obowiązkiem spłacenia tej sumy przez ewentualnych następców.
W r. 1676 uczestniczył w nowej kampanii Sobieskiego przeciw Turkom. W czasie bitwy pod Wojniłowem 23 IX król powierzył mu dowództwo nad 14 chorągwiami jazdy z zadaniem wsparcia zaatakowanej przez przeważające siły tatarskie przedniej straży Hieronima Lubomirskiego. Grupa M-ego utknęła jednak na przeprawach. M. brał udział w obronie obozu polskiego pod Żórawnem, a po zawarciu traktatu z Turkami został przez Sobieskiego wysłany jako mniejszy poseł do sułtana (przed wielkim poselstwem Jana Gnińskiego). M. ruszył 18 X ze 100-konnym orszakiem, początkowo wraz z wycofującą się armią seraskiera Ibrahima Szejtana, od Dunaju zaś pośpieszał wraz z przydzieloną mu eskortą do Adrianopola. Tu przyjęty przez wezyra i sułtana, usiłował wytargować od Turków pewne ustępstwa co do granic. Udzieliwszy informacji o rokowaniach Gnińskiemu, powrócił w r. 1677 do kraju. Jego działalność została pozytywnie oceniona przez króla. W r. 1678 M. uczestniczył zapewne w obradach sejmu, który wybrał go deputatem do boku króla z ramienia izby poselskiej. Tenże sejm zalecił Trybunałowi Radomskiemu zwrócenie M-emu sumy 25 000 zł wydatkowanej przezeń na koszty poselstwa. W nagrodę za działalność poselską Sobieski pośredniczył w staraniach M-ego o rękę bogatej Urszuli Krasickiej, kasztelanki przemyskiej (córki Marcina Konstantego), i wraz z królową uczestniczył przy ślubie w r. 1678. Ok. r. 1680 dostał M. starostwo radomskie, ok. r. 1682 nabył starostwo przemyskie. Lubiany bardzo przez Sobieskiego, spędzał wiele czasu u jego boku, uczestnicząc (jak w r. 1681) w myśliwskich wczasach króla. Z początkiem 1683 r. otrzymał urząd podskarbiego nadwornego kor. Wziął udział w obradach sejmu w marcu 1683, wybrany przezeń komisarzem do spraw rozgraniczenia z państwami sąsiednimi. W sierpniu 1683 ruszył z Sobieskim na wyprawę wiedeńską, w czasie której należał do najbliższego otoczenia króla, śpiąc u jego boku. Prowadził na nią poza własnymi, chorągwią pancerną i niewielkim regimentem dragonii, również królewską chorągiew usarską, w której zaszczytne i wysoko stawiane w hierarchii wojska (pierwsza jednostka) stanowisko porucznika otrzymał po Aleksandrze Polanowskim, co oznaczało dowództwo nad parotysięcznym pułkiem jazdy Jana III. W bitwie pod Wiedniem 12 IX poprowadził szarżę chorągwi usarskiej królewicza Aleksandra, idącą na czele masy jazdy polskiej i niemieckiej. Wyprzedziwszy innych, dopadł sam szyków tureckich i zginął skłuty dzidami przeciwnika. Mimo iż M. w zasadzie przeniósł się w inne okolice kraju, w rodzinnym pow. kcyńskim zachował wsie Żawczyno, Uścikowo, Świątkowo, Nadborowo i Nadborówko.
Główną jego siedzibą były Wielkie Oczy na Rusi. W r. 1671 ufundował tu klasztor Dominikanów; w t. r. otrzymał od Michała Korybuta prawa miejskie dla tej miejscowości.
M. był uważany za jednego z najzdolniejszych oficerów Sobieskiego. W czasie około 35-letniej kariery wojskowej zdobył duże doświadczenie bojowe, dowodząc już w latach sześćdziesiątych XVII w. całymi grupami jazdy, a później znacznymi zgrupowaniami złożonymi z różnych rodzajów wojsk. Zajęty służbą wojskową niewiele uczestniczył w wewnętrznym życiu politycznym kraju, natomiast zapewne przejawiał zdolności dyplomatyczne, o czym świadczą powierzane mu misje poselskie. Wojciech Stanisław Chróściński, dworzanin M-ego, poświęcił mu fragment poematu pt. „Trąba wiekopomnej sławy i pamięci… Jana III…” (1684).
M. był dwukrotnie żonaty (o pierwszej żonie brak danych); Urszula Krasicka była jego drugą żoną i po śmierci M-ego jeszcze dwukrotnie wychodziła za mąż: za Prokopa Granowskiego, a następnie za Feliksa Aleksandra Lipskiego (zob.). Z pierwszego małżeństwa pozostawił M. dwóch synów: Jana i Wojciecha, oraz dwie córki: Elżbietę (za Aleksandrem Łaszczem, woj. bełskim, zob., a potem za Janem Tarłą, woj. lubelskim) oraz Katarzynę (za Franciszkiem Mąkolskim, podstolim lubelskim). Z małżeństwa z Krasicką pozostawił córkę Helenę.
Słown. Geogr., (Wielkie Oczy); Boniecki, XII 172; Niesiecki; Uruski; – Czołowski A., Bitwa pod Gródkiem, „Tydzień” (Dod. liter.-nauk. „Kur. Lwow.”) 1905 nr 37; Majewski W., Bitwa pod Mątwami, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1961 VII cz. 1; tenże, Podhajce…, tamże, W. 1960 VI cz. 1; Wimmer J., Wojsko polskie w 2 poł. XVII w., W. 1965; Woliński J., Bitwa pod Lwowem 1675 r., „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 5: 1932; tenże, Po Chocimie 1673/1674, „Przegl. Hist.” T. 37: 1948; tenże, Żórawno, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 2: 1930; Zieliński H., Wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie, tamże T. 2: 1930; – Akta grodz. i ziem., XXI; Akta roku 1683, Kr. 1883; Coyer G. F., Histoire de Jean Sobieski, Paris 1761; Jemiołowski M., Pamiętnik, Lw. 1850; Łodziński M., Chwalebna cnót nieśmiertelnych ozdoba…, Kr. 1672; Nieznana relacja o batalii wiedeńskiej 1683 r., „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 7: 1935 s. 133–8; Ojczyste spominki, Kr. 1845 II; Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, Kr. 1880 I; Sobieski J., Listy do Marysieńki, W. 1970; Święcki T., Historyczne pamiątki, W. 1858 I (relacja M-ego z poselstwa do Turcji 1676); Vol. leg., IV–V; Wimmer, Mater. do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1958–62 IV, VI cz. 1, VII cz. 2, VIII cz. 1; Woliński J., Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1673–1676, tamże, W. 1966–70 XII cz. 2, XIV cz. 1, XV cz. 1, 2, XVI cz. 2; Załuski A., Epistolarum historico-familiarium, Brunsbergae–Vratislaviae 1709–61; – Uzupełnienia Włodzimierza Dworzaczka na podstawie: Arch. Państw. w P.: Akta grodz. kcyń. 49 k. 65, 297v., 230, 301, Akta grodz. kościan. 69 k. 130v., 72 k. 318v., Akta grodz. nakiel. 62 k. 258v., Akta grodz. pozn. 47 k. 514, 354 IV k. 20v., Akta ziem. pozn. 50 k. 180, 180v.; B. Jag.: rkp. 6147 t. 2–4, 18 (listy M-ego).
Jan Wimmer