INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Andrzej Morsztyn (Morstin) h. Leliwa  

 
 
Biogram został opublikowany w 1976 r. w XXI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Morsztyn (Morstin) Andrzej h. Leliwa (zm. 1648), podczaszy sandomierski i działacz kalwiński. Był drugim synem Krzysztofa «starszego» (zob.), a bratem Krzysztofa «młodszego» (zob.). Za młodu studiował na uniwersytecie w Padwie (immatrykulował się 6 IV 1613), potem wstąpił na służbę do Lubomirskich i już przed r. 1620 objął na zamku Stanisława Lubomirskiego w Wiśniczu obowiązki «prezydenta pokojowych», które pełnił przez wiele lat, zarządzając grupą ok. dwudziestu dworzan pochodzenia szlacheckiego. Z biegiem czasu stał się jednym z najbardziej zaufanych ludzi wojewody Lubomirskiego i z tego zapewne tytułu uczestniczył w r. 1642 jako świadek w podziale majątków pomiędzy jego synami. Spłacony przez swego brata Krzysztofa, który zachował rodzinne posiadłości pod Wieliczką, i otrzymawszy przypadającą nań część spadków po czterech bezdzietnie zmarłych braciach, zakupił M. w woj. sandomierskim wsie: Chorzelów, Złotniki i Wolę Markową (pod Mielcem) oraz wieś Bukową (pod Koprzywnicą); z racji tej ostatniej wsi uwikłał się w r. 1628 w proces z referendarzem kor., opatem tynieckim Henrykiem Firlejem. Dysponował znacznymi sumami pieniężnymi: do jego dłużników należeli m. in. Lubomirscy (w r. 1633 kwituje ich np. z 19 500 złp., w r. 1648 z kilkunastu tysięcy złp.; od Aleksandra Lubomirskiego dług w wysokości 24 000 złp. odebrali synowie M-a dopiero po jego śmierci w r. 1650).

M. nie brał zbyt aktywnego udziału w życiu politycznym; wiemy jedynie, że 3 VI 1632 podpisał uchwały sejmiku w Opatowie, a w r. 1643 z tegoż sejmiku posłował na sejm warszawski. Zawdzięczał to zapewne protekcji Lubomirskich, podobnie jak i godność podczaszego sandomierskiego, otrzymaną przed 6 X 1642. W młodości związany z arianizmem, przeszedł M. na kalwinizm i stał się gorliwym i aktywnym członkiem tego Kościoła, o czym świadczy jego nader czynny udział w życiu zborowym. Tak więc od r. 1632 poczynając spotykamy M-a często na synodach w Ożarowie, Bełżycach, Wojczy czy Chmielniku. Parokrotnie był delegatem na synody prowincjonalne (m. in. w l. 1637, 1639, 1641 i 1643). Wspomagał również finansowo zbór kalwiński. W sierpniu 1647 obiecał wykupić własnym sumptem 100 egzemplarzy Biblii Gdańskiej (po 5 złp. za egzemplarz), w testamencie zaś zapisał 2 000 złp. na zbór kalwiński (wypłacenia tej sumy domagano się w październiku 1650 od wdowy po M-ie). Nic więc dziwnego, że Wojciech Węgierski dedykując swój pamflet „Antidotum abo lekarstwo duszne przeciwko apostazyjej” (Baranów 1646) wybitnym protektorem kalwinizmu małopolskiego, obok S. Chrząstowskiego i A. Wielowiejskiego, wymienił również M-a. Mimo to jednak przychodził on w miarę możności z pomocą dawnym współwyznawcom, o czym świadczy fakt, iż – wraz z innymi dostojnikami wyznania kalwińskiego – podpisał 25 III 1643 list do rady miejskiej Gdańska, w którym wstawiał się za prześladowanymi w tym mieście braćmi polskimi. Autorzy listu podkreślali jednak z naciskiem, że nic ich z arianizmem nie łączy. M. przywiązywał dużą wagę do edukacji swego potomstwa; początkowo synod kalwinów i braci czeskich, obradujący w Toruniu (1636), postanowił w tym celu skierować do Chorzelowa ministra Jana Laetusa-Weselskiego. Zamiar ten nie został jednak zrealizowany; ostatecznie edukacją potomstwa M-a zajął się człowiek świecki o dużym doświadczeniu i erudycji, kalwinista Walerian Otwinowski. M. zmarł z początkiem kwietnia 1648 w Chorzelowie, gdzie pod koniec życia zamieszkał na stałe.

Z małżeństwa (od 7 III 1620) z Jadwigą z Pobiedzińskich, córką Gabriela, miał trzech synów, z których dwaj poświęcili się karierze dworskiej i politycznej, Jan Andrzej (zob.) i Tobiasz (zob.). Trzeci syn – Stanisław (1622–1654–7), po studiach w Lejdzie, gdzie immatrykulował się wraz z bratem Tobiaszem 6 VII 1639, i po podróży po Włoszech, którą odbył z bratem Janem Andrzejem, pełnił służbę wojskową w oddziałach Lubomirskich i Koniecpolskich; uczestniczył w obronie Zbaraża, a w l. 1652–3 był rotmistrzem krakowskiej chorągwi powiatowej; między czerwcem 1653 a majem 1654 otrzymał godność wojskiego sandomierskiego; żonaty był od r. 1647 z Katarzyną Ostrowską, wdową po podczaszym chełmskim Felicjanie Zaklice. Jedyna córka Andrzeja M-a, Teofila (zm. po 1684), wyszła za mąż w r. 1645 za znanego działacza sejmowego i protektora kalwinizmu w Małopolsce, Andrzeja Reja, starostę małogoskiego (1651), patrona zboru w Oksie pod Nagłowicami; po jego śmierci (1660) poślubiła w r. 1664 Aleksandra Derszniaka, późniejszego kasztelana małogoskiego, katolika (ale sama do końca życia pozostała kalwinistką).

 

Estreicher; Uruski; Niesiecki; – Długosz J., Mecenat kulturalny i dwór Stanisława Lubomirskiego, wojewody krakowskiego, Wr. 1972; Kukulski L., Corrigenda do „Utworów zebranych” J. A. Morsztyna, „Pam. Liter.” R. 65: 1974 z. 2; tenże, Dookoła „Pokuty w kwarantannie”, „Pam. Liter.” R. 59: 1968 z. 2; tenże, Nota biograficzna do: Morsztyn J. A., Utwory zebrane, W. 1971; – Oświęcim, Diariusz, 1643–51, s. 173, 208 (wydawca mylnie pisze, iż chodzi tu o M. Dębickiego); – B. Narod.: rkp. IV 5576 t. I (Summariusz dokumentów Morsztynów); B. Uniw. Warsz.: Dz. Prac Naukowych, Kartoteka synodaliów; – Uzupełnienia Leszka Kukulskiego.

Janusz Tazbir

 

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.