Moszczeński Andrzej h. Nałęcz (1717–1783), poseł na sejmy, kasztelan, a następnie wojewoda inowrocławski. Był synem Franciszka Michała (zob.) i Cecylii Doroty z Jaraczewskich, bratem Teodora (zob.). Odziedziczył połowę dóbr żołędowskich w ziemi kujawskiej. Działalność publiczną rozpoczął we wczesnej młodości, uczestnicząc podczas bezkrólewia w r. 1733 w sejmiku przedkonwokacyjnym w Radziejowie, gdzie 18 III podpisał akt zawiązanej wówczas konfederacji województw brzesko-kujawskiego i inowrocławskiego. Gdy na sejmie pacyfikacyjnym 1736 r. podjęto uchwałę o przeprowadzeniu aukcji wojska i powołano komisję z senatu i szlachty, która miała przygotować wnioski w tej sprawie, sejmik relacyjny w Radziejowie wyznaczył 24 IX t.r. do tej komisji Bartłomieja Głębockiego, podkomorzego brzesko-kujawskiego, i M-ego (był on marszałkiem koła rycerskiego na tym sejmiku). W r. 1740 został posłem brzesko-kujawskim na sejm, z instrukcją zalecającą popieranie aukcji wojska. Wybrano go tam deputatem do Skarbu Kor. z Wielkopolski. M. miał być wtedy jednym z posłów, którzy ofiarowywali swe usługi rezydentowi pruskiemu w Warszawie Karlowi Gottfriedowi Hoffmannowi, radząc mu, aby nie wydawał pieniędzy na zerwanie sejmu, gdyż sam spełznie on na niczym (M. Skibiński). Na jednej z ostatnich sesji (9 XI) M. zabierał głos, ubolewając, że sejm już się kończy, nie uradziwszy nic pożytecznego. W r. 1744 posłował na sejm grodzieński z woj. inflanckiego. Był już wtedy starostą brzesko-kujawskim. W l. 1745–57 sprawował funkcję administratora starostwa spiskiego. Jako administrator spiski brał udział w komisji cesarskiej rozstrzygającej spory graniczne starostwa spiskiego (1755 i 1756). Prócz brzesko-kujawskiego uzyskał również starostwo dobczyckie (1746), jasielskie (1754) i soleckie. W l. 1754–5 procesował się z gromadami wsi w starostwie dobczyckim, pozwany z powodu wymuszania nadmiernych danin, robocizn i czynszów.
W obradach sejmu warszawskiego 1748 r. M. uczestniczył jako poseł z woj. krakowskiego. W tym okresie współdziałał z dworem i Czartoryskimi w staraniach o przeprowadzenie reformy wojskowo-skarbowej. Na sejmie wypowiadał się kilkakrotnie w sprawie głównego przedmiotu debaty – powołania Komisji Ekonomicznej, której zadaniem byłaby lustracja możliwych dochodów zapewniających środki utrzymania powiększonej armii. Otwarcie gór olkuskich radził powierzyć kompanii górniczej, która szukałaby minerałów na własny koszt i płaciłaby kwartę. Z usług podobnej kompanii M. sam korzystał w starostwie spiskim i osiągnął niemały dochód. Nie zgadzał się na ulgi podatkowe dla województw wschodnich.
Już w r. 1746 M. występował w dokumentach jako szambelan królewski, a 9 VII 1754 otrzymał kasztelanię inowrocławską. Dn. 3 VII 1757 król nadał M-emu Order Orła Białego. M. należał do grona osób, które wyrażały Stanisławowi Konarskiemu uznanie za dzieło „O skutecznym rad sposobie”. Po ukazaniu się II tomu pisał do autora 23 I 1762, prosząc go o rychłe wydanie dalszego ciągu rozprawy. Gdy Czartoryscy utracili stanowisko stronnictwa dworskiego i przeszli do opozycji, M. poszedł za ich przykładem. Brał udział w radzie senatu od 25 do 30 X 1762 po zerwanym sejmie. Wygłosił wówczas mowę, w której potępiał tumulty mające miejsce w izbie poselskiej na minionym sejmie i podkreślał szkody, wynikłe z niedochodzenia sejmów. Uważał za konieczne zwołanie sejmu ekstraordynaryjnego, do którego należy odłożyć sprawy monetarne. Domagał się wynagrodzenia przez Rosję szkód poniesionych przez woj. kujawskie i Prusy Królewskie oraz żądał przeprowadzenia remontu ratusza, murów i baszt w Krakowie, czego potrzebę widział często w tym mieście mieszkając. Mowa ta miała być zrozumiana przez współczesnych jako wystąpienie antykrólewskie (W. Konopczyński). Na Radzie Senatu w marcu 1763 M. głosował przeciw rezultatom obrad, popierającym prawa księcia Karola do Kurlandii, i odmówił podpisania dokumentu w tej sprawie. Kilka mów M-ego z l. 1762–3 było ogłoszonych współcześnie drukiem.
Po śmierci Augusta III M. był zwolennikiem Stanisława Poniatowskiego jako kandydata do tronu. Uważał, że uda mu się go zdobyć przy poparciu państw północnych, a następnie przeprowadzić reformę rządu. W lutym 1764 M., wraz z woj. inowrocławskim Andrzejem Zamoyskim, bezskutecznie starał się zapobiec rozbiciu sejmiku w Radziejowie, a potem podpisał akt zawiązanej wówczas konfederacji województw kujawskich. Następnie brał udział w sejmach: konwokacyjnym, elekcyjnym i koronacyjnym. Na konwokacji złożył swój podpis na akcie konfederacji generalnej i był jednym z tych, którzy domagali się odebrania hetmanowi w. kor. J. K. Branickiemu komendy nad wojskiem i oddania nad nim regimentarstwa Augustowi Czartoryskiemu. M. wszedł wówczas do Rady przy boku prymasa na okres bezkrólewia. Ponadto został wyznaczony do ułożenia Paktów konwentów, do traktowania z przedstawicielami dworu wiedeńskiego, do rewizji klejnotów i archiwum na zamku krakowskim oraz wybrany na komisarza do Komisji Skarbu Kor. i komisji do spraw żup solnych. Dn. 6 IX uczestniczył w elekcji Stanisława Augusta z woj. inowrocławskim, a 15 IX podczas sejmu elekcyjnego podpisał akt zjednoczenia skonfederowanych stanów kor. i lit. jako konsyliarz konfederacji. Po ceremonii koronacji króla 25 XI był obecny wraz z żoną na balu i kolacji, odbywających się wieczorem na zamku. Podczas sejmu koronacyjnego był jednym z rekomendowanych od stanu rycerskiego. Sejmik radziejowski wysuwał wówczas M-ego, wraz z Andrzejem Zamoyskim, jako kandydatów do pieczęci kor. Kanclerzem w. kor. został Zamoyski, a M. otrzymał po nim 14 XII 1764 woj. inowrocławskie. W Komisji Skarbu Kor. M. był czynny jako komisarz-senator od początku jej istnienia. Wobec usuwania się obu podskarbich, Teodora Wessla i Rocha Kossowskiego, od prezydowania funkcję tę sprawowali najczęściej M. i Ignacy Twardowski, woj. kaliski, którzy również kierowali sprawami bieżącymi. Sporadycznie uczestniczył M. w nieoficjalnej radzie królewskiej tzw. konferencji króla cum ministerio. Na sejmie 1766 r. był deputatem z senatu do konstytucji. Zabierał głos w sprawach skarbowych, wskazując na potrzebę powiększenia wojska i polepszenia mu płacy. W związku z tym wniósł projekty ustanowienia podatków czopowego i szelężnego w Koronie i W. Ks. Lit., zniesienia pogłównego i podymnego. Ponadto wystąpił z projektem Objaśnienie pensji komisarzy skarbowych, zawierającym wniosek, aby komisarze otrzymywali wynagrodzenie także wtedy, gdy przebywają na delegacji w sprawach ekonomicznych. Projekty te zostały przyjęte i weszły do konstytucji sejmowych.
Na sejmie nadzwycz. 1767 r. M-ego powołano jako komisarza do traktowania z dworem berlińskim. W konfederacji radomskiej nie uczestniczył, a podobnie podczas konfederacji barskiej trzymał się na uboczu; wydaje się, że raczej popierał króla (doradzał mu pertraktacje z konfederatami). W r. 1771 generał W.S. Belling, dowódca pruskiego kordonu sanitarnego na Pomorzu, z polecenia króla pruskiego Fryderyka II, a na życzenie Stanisława Augusta usunął z Nowego Antoniego Zboińskiego, mianowanego starostą przez Generalność konfederacji, i wprowadził na to starostwo M-ego. Dn. 24 XI t.r. Zboiński złożył Generalności manifest przeciw M-emu z zarzutem, że użył obcego wojska do wypędzenia go ze starostwa nowskiego. W r. 1771 M. otrzymał Order Św. Stanisława. Następnie uczestniczył w l. 1773–5 w sejmie tzw. delegacyjnym. Głosował wówczas 14 V 1773 przeciw imiennemu wypowiadaniu się senatorów i posłów co do powołania pełnomocnej deputacji do rokowań z zaborcami, potem zaś wszedł w skład Delegacji. Został wtedy wybrany przez sejm jako jeden z sędziów w sprawie zamachowców na Stanisława Augusta. Zbliżony do Michała Czartoryskiego i Stanisława Lubomirskiego, należał do grona około 20 senatorów i posłów stanowiących opozycję wobec Adama Ponińskiego i innych przywódców konfederacji. Zdaniem Stanisława Augusta wykazał się wtedy patriotyzmem i jako jeden z nielicznych członków Delegacji zasługiwał na zaufanie króla. Na sesji 25 IV 1774 M. zgłosił dwa projekty. Pierwszy postulował zniesienie liberum veto oraz wprowadzenie na sejmach i sejmikach zasady większości głosów. W przypadku równej liczby głosów sprawa powinna być odłożona do przyszłego sejmu. Tamowania i rwania obrad należy zabronić pod odpowiedzialnością sądową przed Trybunałem Kor. Drugi projekt M-ego dotyczył Formy rady krajowej między sejmami. W skład rady obok senatorów rezydentów wchodziłoby 48 posłów, z których 12 (po 4 z prowincji) zmieniałoby się przy królu co kwartał, tworząc wspólnie z senatorami rząd wykonawczy. Króla obowiązywałyby decyzje większości. Z projektami tymi M. wystąpił prawdopodobnie za wiedzą «familii». Losy projektów nie są bliżej znane. Zostały utrącone, a w protokołach Delegacji brak nawet decyzji co do nich. M. brał też udział w dyskusji nad działalnością Komisji Skarbowej i bronił jej przed zarzutami Ponińskiego.
Na sejmie 1776 r. M. podpisał 23 VIII akt zawiązanej wtedy konfederacji. Został powołany do deputacji do egzaminowania rachunków Komisji Edukacji Narodowej i Komisji Rozdawniczej majątków pojezuickich. Proponował zniesienie komisji emfiteutycznych, których obowiązki mają przejąć komisje skarbowe. Był już wtedy wysuwany do Rady Nieustającej, ale nie wszedł do niej, gdyż nie otrzymał niezbędnej liczby głosów. Został natomiast wybrany do Rady na sejmie 1778 r. W r. 1780 wyznaczono go na sędziego sejmowego na II kadencję od 1 VI 1781. W początkach 1782 r. M. przebywał w Krakowie. Przyjaźnił się z bpem krakowskim Kajetanem Sołtykiem i popierał go wtedy w konflikcie z kapitułą, spowodowanym początkami choroby umysłowej biskupa. Po otwartym wystąpieniu kapituły przeciw biskupowi podpisał 1 III t.r. w jego obronie manifest protestacyjny senatorów i urzędników woj. krakowskiego. Na sejmie warszawskim t.r., gdy wokół sprawy biskupa toczyła się żywa dyskusja, M. nie brał jednak w niej udziału. Został wtedy mianowany sędzią sejmowym na II kadencję od 1 VI 1783. Była to jego ostatnia funkcja publiczna, gdyż zmarł 18 XII t.r.
M. był żonaty z Urszulą Elżbietą Przebendowską, wojewodzianką malborską, wdową po Jerzym Ożarowskim, oboźnym w. kor. Z tego małżeństwa M. pozostawił 3 córki: Mariannę, zamężną za Feliksem Antonim Łosiem (zob.), a po rozwodzie z nim – za Janem Tadeuszem Zybergiem, woj. brzesko-litewskim, Rozalię, żonę Ignacego Wielopolskiego, chorążyca w. kor., starosty lipińskiego, i Urszulę, żonę Józefa Chłapowskiego (zob.). Jedyny syn Franciszek (ur. 1751) zmarł w wieku młodzieńczym. Po jego śmierci M. odstąpił bratu Teodorowi swoją część Żołędowszczyzny za 240 000 złp.
Estreicher; Borkowski, Almanach; Uruski; Żychliński, XIX; Łoza, Kawalerowie; – Konopczyński W., Geneza i ustanowienie Rady Nieustającej, Kr. 1917; tenże, Konfederacja barska, W. 1936 I–II; tenże, Liberum veto, Kr. 1918; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr.–W. 1911 II; tenże, Stanisław Konarski, W. 1926; Korzon, Wewnętrzne dzieje, IV; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Nieć J., Młodość ostatniego elekta, Kr. 1935; Rudnicki K., Biskup Kajetan Sołtyk, Kr.–W. 1906; Skibiński M., Europa i Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kr. 1913 I–II; – Diariusze sejmów z l.: 1761, 1764 (konwokacyjnego, elekcyjnego i koronacyjnego), 1766, 1776, 1778, 1780, 1782 (druki współczesne); Diariusze sejmowe z w. XVIII, I; Dzieje ziemi kujawskiej, W. 1888 V; [Gurowski A.], Protokół albo opisanie zaszłych czynności na delegacji od stanów Rzeczypospolitej na sejmie ekstraordynaryjnym… d. 19 V 1773 wyznaczonej, a d. 19 III 1775 zakończonej…, W. 1775; Konarski Sz., O skutecznym rad sposobie, W. 1923 III 351–2 (przedruk anastatyczny); Księgi Referendarii Koronnej z czasów saskich, Sumariusz, W. 1970 II; Lubomirski S., Pamiętniki, Lw. 1925; tenże, Pod władzą księcia Repnina, W. 1971; Mémoires du roi Stanislas-Auguste, I–II; Ostrowski T., Poufne wieści z oświeconej Warszawy, Wr. 1972; Teka Podoskiego, IV 586, 673; Vol. leg., VII 8, 15, 18, 49, 50, 53, 91, 103, 117, 134, 135, 140, 197, 200, 219, 286, 356, VIII 6, 7, 13, 20, 22, 28, 30, 38, 42, 46, 50, 87, 527, 536, 575, 583, IX 3; – „Gaz. Warsz.” 1784 nr 4 (Suplement); – AGAD: Arch. Radziwiłłów, dz. V teka 219 nr 10075, Arch. roskie XIV/50 (5 listów z l. 1754–68 do J. K. Branickiego), XLVII/75, Arch. Zamoyskich 2873, Zbiór Popielów 318 (2 listy do S. Poniatowskiego z r. 1763); B. Czart.: rkp. nr 672, 673, 747, 764–770, 823, 878; B. Jag.: rkp. 7893; B. Ossol.: rkp. nr 333, 557, 1403, 5419; B. PAN w Kr.: rkp. nr 2348, 2563.
Hanna Dymnicka-Wołoszyńska