Potiebnia (Potebnia) Andrzej (1838–1863), przywódca oficerów rosyjskich współdziałających z powstaniem styczniowym. Ur. 19 VIII (st. st.), był synem Afanasija, wywodzącego się ze szlachty kozackiej, eks-oficera, właściciela folwarczku Pierekopowce w gub. połtawskiej. Od r. 1848 uczył się w korpusie kadetów w Połocku oraz (1854–6) w Konstantynowskiej Szkole Wojskowej w Petersburgu; tu zaprzyjaźnił się z Jarosławem Dąbrowskim. Wcielony jako chorąży do szliselburskiego p. piechoty, kwaterującego w Królestwie Polskim, awansował na podporucznika po ukończeniu (1858–9) rocznej szkoły oficerskiej w Carskim Siole. Prawdopodobny jest jego udział w oficerskich kółkach konspiracyjnych oraz to, że zawiązał podobne kółko w swym pułku w Warszawie. W końcu r. 1861 znalazł się w Komitecie Oficerów 1 Armii, kierującym ruchem rewolucyjnym w armii carskiej na ziemiach polskich. Zapewne był autorem niektórych odezw tej organizacji; z redaktorami „Kolokola” w Londynie nawiązał kontakt najpóźniej w czerwcu 1862. Poparł niedoszły projekt J. Dąbrowskiego podjęcia walki zbrojnej już latem t. r. W odwet za skazanie na śmierć trzech oficerów spiskowych strzelił, raniąc go, do p. o. namiestnika A. Lüdersa, 27 VI w Ogrodzie Saskim w Warszawie. Odtąd ukrywał się; formalnie usunięty z wojska, pomówiony został przez propagandę caratu o zdefraudowanie skarbowych pieniędzy. Po aresztowaniu Dąbrowskiego P. stanął na czele Rosyjskiego Komitetu Wojskowego w Warszawie. W lipcu, wrześniu i listopadzie 1862 dojeżdżał do Londynu dla uzgodnienia z A. Hercenem i M. Ogariowem warunków uczestnictwa oficerów rosyjskich w przyszłym polskim powstaniu. W końcu listopada podporządkował swoją organizację Komitetowi «Ziemli i Woli» i wziął udział w grudniowych rozmowach Zygmunta Padlewskiego z tymże Komitetem w Petersburgu.
Po «brance» warszawskiej z 14/15 I 1863 P. wraz z Padlewskim odwiedzał zgrupowanie ochotników w Puszczy Kampinoskiej. Nekrolog pióra Ogariowa zawiera głuchą wzmiankę: «P. utworzył oddział, nieszczęśliwy wypadek go zniszczył» – o którym to zdarzeniu milczą inne źródła. W początku lutego 1863 P. zjawił się po raz ostatni w Londynie, uzgadniał z M. Bakuninem sprawę utworzenia «rosyjskiej drużyny» po stronie powstańców. Wstrzymywany przez Hercena, udał się na pole walki. Nie ma pewności, czy dotarł wtedy do Warszawy. Z obozu Mariana Langiewicza w Pieskowej Skale pisał do Hercena 3 III: «Postanowiłem tu zostać. Nadziei by coś zrobić – mało; spróbujemy». Następnego dnia w potyczce pod Skałą wziął udział w ataku kosynierów i padł śmiertelnie ranny. Zmarł rankiem 5 III 1863. Uczcił tę śmierć „Kolokol”, jako znak braterstwa rosyjskich i polskich rewolucjonistów.
W r. 1953 symboliczny nagrobek P-i umieszczono obok zamku w Pieskowej Skale.
Często reprod. 2 fot.: w mundurze i po cywilnemu; – Kozłowski, Bibliogr. powstania; Djakov V. A., Dejateli russkogo i pol’skogo osvoboditel’nogo dviženija v russkoj armii, Moskva 1967; tenże, Ruch rewolucyjny w armii rosyjskiej a powstanie styczniowe, Wr. 1967; Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, W. 1983; Kowalski J., Rewolucyjna demokracja rosyjska i powstanie styczniowe, W. 1955 s. 228–45, 303–14; Kucharzewski J., Wyzwalanie ludów, W. 1931; Lejkina-Swirska W., Andrej Potiebnia, w: Revoljucionnaja situacja v Rossii, Moskva 1963, taż, w: Za našu i vašu svobodu. Geroi 1863 goda, Moskva 1964; Miller I., Russkij voennyj komitet v Varšave i CK Zemli i Voli, „Sovetskoe Slavjanovedenie” 1966; Młynarski Z., Slisz A., Andrzej Potiebnia, bohater wspólnej sprawy, W. 1955; [Przyborowski W.], Dzieje 1863 r., I 488–9, 496; tenże, Historia dwóch lat. 1861–1862, IV 273, 360–5; Przybyszewski E., Pisma, W. 1961; Rzadkowska H., Marian Langiewicz, W. 1967; Smirnow A., Więzy rewolucyjne narodów Rosji i Polski, W. 1972; Snytko T., Studenčeskoe dviženije v russkich universitetach, w: Vosstanie 1863 goda i russkopol’skie rcvoljucionnye svjazi, Moskva 1960; Škrob S., Žertva pol’skogo osvoboždenija, „Katorga i Ssylka” 1931, 1933–4; Śliwowscy W. i R., Aleksander Hercen, W. 1973; Zdrada J., Jarosław Dąbrowski, Kr. 1973; Zieliński S., Bitwy i potyczki, Rapperswil 1913 s. 164; – Chądzyński Z., Wspomnienia powstańcze, W. 1963; Daniłowski W., Notatki do pamiętników, Wyd. J. Czubek, Kr. 1908; Dąbrowska P., Pamiętnik, w: K. Dunin-Wąsowicz, Warszawa w pamiętnikach powstania styczniowego, W. 1963 s. 258; Gogel N., Iosafat Ogryzko i peterburgskij revoljucionnyj ržond, Wil. 1867 s. 124–7; Hercen A., Rzeczy minione i rozmyślania, W. 1954 V 178–87; tenże, Sobranie sočinenij, Moskva 1959 XVII; Jeziorański A., Pamiętnik, Lw. 1880 I 222; Milowicz W., Wydawnictwo materiałów do historii powstania, Lw. 1894 IV; [Nowolecki A.], Pamiątka dla rodzin pol., dod. do t. II s. 50; Ruch rewolucyjny na Litwie i Białorusi, Moskwa 1964; Współpraca rewolucyjna polsko-rosyjska, Moskwa 1963 I; Żeromski S., Listy do Henryka Bukowskiego, W. 1975.
Stefan Kieniewicz