Prusinowski Andrzej h. Topór (zm. 1701), chorąży chorągwi husarskiej Jana Sobieskiego, a następnie królewskiej, star. horodelski, kaszt. połaniecki. Był wnukiem Adama (zob.), synem Janusza, podkomorzego bełskiego, i Marianny Kalinowskiej (wdowy po rotmistrzu Mikołaju Potockim).
O początkach służby wojskowej P-ego posiadamy niewiele informacji. Zapewne jako towarzysz jednej z chorągwi pancernych lub husarskich służył przed r. 1656 w kompucie kor. W regestrach chorągwi husarskiej Jerzego Lubomirskiego występuje dopiero od IV kwartału 1657 r. W t. r. chorągiew ta wchodziła w skład pułku Lubomirskiego i pod koniec t. r. przebywała na leżach zimowych w Małopolsce. W r. 1658 P. wraz z chorągwią uczestniczył w blokowaniu Torunia, a po jego zdobyciu pułk Lubomirskiego otrzymał leże w woj. krakowskim. W r. 1659 P. wziął udział w kampanii pruskiej Lubomirskiego, a następnie wraz z chorągwią ruszył na Ukrainę. Wziął udział w kampanii cudnowskiej 1660 r. Walczył pod Lubarem (16 IX) i zapewne pod Słobodyszczami (7 X). Wespazjan Kochowski wspomina, że właśnie pod Lubarem P. został ranny. Jego udział w tej bitwie potwierdzają liczne relacje, wiążąc jego osobę z nadzwyczajnym wypadkiem: w wigorze walki P. «został uderzony kulą działową w piersi z taką siłą, że pancerz pękł i koń się kilkakrotnie okręcił, jeździec jednak nie wypadł z siodła i nie odniósł żadnego poważniejszego szwanku».
Wiosną 1661 P. wraz z chorągwią husarską Lubomirskiego przystąpił do związku święconego, przeciwstawiając się polityce dworu, m. in. planom elekcji vivente rege. W komputach z okresu związkowego w l. 1661–3 jego chorągiew znajdujemy w pułku marszałka związku Samuela Świderskiego, a po rozwiązaniu konfederacji chorągiew ta ponownie weszła w skład pułku Lubomirskiego pod nowym porucznikiem tej chorągwi Aleksandrem Polanowskim. Pod komendą Polanowskiego P. wziął udział w wyprawie zadnieprzańskiej Jana Kazimierza 1663/4, walcząc m. in. pod Głuchowem (styczeń-luty 1664). Następnie uczestniczył w kampanii wiosenno-letniej Stefana Czarnieckiego na Ukrainie. W lipcu 1665 P. wraz z chorągwią husarską Lubomirskiego przystąpił do nowej konfederacji wojska pod laską Adama Ostrzyckiego, opowiadającą się za eksmarszałkiem. Zapewne jak i porucznik tej chorągwi A. Polanowski wziął P. udział w bratobójczych bitwach pod Częstochową (4 IX 1665) i Mątwami (13 VII 1666). Po zakończeniu rokoszu chorągiew husarską Lubomirskiego przejął Jan Sobieski, a po porozumieniu nowego dowódcy z Polanowskim (wrzesień 1666), P. wkrótce został chorążym tej jednostki. Wobec faktu, że płk Polanowski niejednokrotnie w l. 1667–83 stał na czele pułków i większych zgrupowań jazdy, zapewne chorągwią husarską Sobieskiego a następnie królewską dowodził chorąży P. Jesienią 1667 uczestniczył P. w kampanii podhajeckiej. Dn. 22 IV 1670 otrzymał po Moszyńskim, promowanym na chorąstwo buskie, wojstwo horodelskie (nominacja bez imienia). Następnie wziął udział w kampanii ukraińskiej 1671 r., w tym także w bitwie bracławskiej (26 VIII), gdzie chorągiew husarska znajdowała się w składzie sił odwodowych.
W początkach lutego 1672 został P. wysłany przez Sobieskiego do nieopłaconych chorągwi pozostałych na Ukrainie pod komendą Jana Wyżyckiego, aby na «praesidia i statia swoje powróciły», a także w celu odciągnięcia ich od związku. Zgodnie z zaleceniem hetmana komendę nad tymi siłami przejąć miał kaszt. podlaski Karol Łużecki. Z nałożonych zadań P. wywiązał się, a jego chorągiew husarska otrzymała wówczas na konsystencje «Śniatyń, Garnawice z asystencjami». Po rozbiciu sił Łużeckiego (lipiec 1672) P. dowodził grupą jazdy (11 chorągwi) przebywając w obozie pod Husiatyniem. Był wówczas jednym z głównych informatorów Sobieskiego o sytuacji na Ukrainie i postępach oddziałów tureckich. O posiłki dla Kamieńca Podolskiego pisał m. in. do niego bp kamieniecki Wespazjan Lanckoroński, lecz wobec braku dragonii, piechoty oraz postępów sił tureckich P. wycofał się na Trembowlę, kierując się w kierunku Lwowa, donosząc jednocześnie hetmanowi, że «my sami ani prochu, ani armaty nie mamy». Zgodnie z rozkazem hetmana skierował do Kamieńca regiment pieszy bpa krakowskiego Andrzeja Trzebickiego. W początkach sierpnia wobec coraz trudniejszej sytuacji wokół Kamieńca, odesłał tabory do Lwowa, a spod Podhajec, wysyłając liczne podjazdy «dla języka», informował Sobieskiego o zaistniałej sytuacji. Uczestniczył w jesiennej wyprawie Sobieskiego na czambuły tatarskie, m. in. w walkach pod Niemirowem (7 X 1672). Wziął także udział w obradach koła szczebrzeszyńskiego i jako wybrany deputat chorągwi husarskiej Sobieskiego złożył przysięgę na rotę związkową (24 XI 1672). Zapewne był obecny na sejmie pacyfikacyjnym 1673 r., gdyż wziął udział w pracach sądu marszałkowskiego pod przewodnictwem Sobieskiego w sprawie Marcina Łozińskiego, oskarżającego m. in. Mikołaja Potockiego o zdradę i wydanie Kamieńca w ręce Turków. Jednym z oskarżycieli Łozińskiego był właśnie P. Dn. 11 XI 1673 wziął udział w bitwie chocimskiej. Dowodem zaufania Sobieskiego i znacznego prestiżu w kole towarzyskim był wybór P-ego na członka poselstwa wojskowego na konwokację warszawską po śmierci Michała Korybuta.
W czerwcu 1674 P. podpisał elekcję Jana Sobieskiego z woj. ruskim. Przy boku Polanowskiego uczestniczył w kampaniach 1675 i 1676 r., m. in. w bitwie pod Żórawnem (29 IX 1676). Przed r. 1683 otrzymał za zasługi wojenne star. horodelskie. P. wziął udział w kampanii wiedeńskiej 1683 r. Wobec choroby płka Polanowskiego i jego powrotu do kraju dowodził królewską chorągwią husarską podczas szarży ze stoków Kahlenbergu na obóz turecki (13 IX). W czasie kampanii wiedeńskiej ciężko zachorował i pozostawiono go w Preszburgu. Wkrótce wyzdrowiał i powrócił do Rzpltej. Podczas sejmu 1695 r., otrzymał kasztelanię po Mikołaju Pękosławskim, uczestniczył następnie w sejmie elekcyjnym po śmierci Jana III, podpisując sufragia na Augusta II z woj. sandomierskim i bełskim. Wziął również udział w sejmie koronacyjnym Augusta II. Jego podpis widnieje także pod przedrukiem paktów konwentów dla Augusta II, przed konstytucjami sejmu pacyfikacyjnego w Warszawie, który rozpoczął obrady 16 VI 1699. Było to zapewne ostatnie publiczne wystąpienie P-ego. Zdrowie mu już wówczas nie dopisywało i możliwe, że w r. 1700, bądź zrezygnował z kasztelanii, bądź też rozeszła się pogłoska o jego śmierci, ponieważ 27 V t. r. nadano ją Feliksowi Czermińskiemu. Powtórne nadanie, już po śmierci P-ego, nastąpiło 15 II 1701.
W wojsku kor. służyli dwaj bracia P-ego: Kazimierz i Łukasz (zm. krótko przed 26 II 1694), elektor z woj. bełskiego Michała Korybuta w r. 1669, od r. 1684 chorąży bełski, od r. 1685 (?) kaszt. lubaczowski, posesor star. czerkaskiego. Prusinowscy byli posesorami kilku wiosek i folwarków w woj. bełskim, m. in. Perespy, Żubkowa, Pukaczowa i Korczyna, jednak w rejestrach poborowych i podymnego tegoż województwa występują bezimiennie. Andrzej był zapewne posesorem Perespy i Żubkowa.
P. był żonaty z Eufrozyną z Tęczyna, wdową po Zygmuncie Hinku, kaszt. czechowskim. O potomstwie brak informacji.
PSB, (Janas E., Polanowski A.); Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, W. 1860 III 36; Niesiecki, I 310, VII 527; Uruski, XIV 369; Elektorów poczet, s. 287; – Górski K., Wojna Rzeczypospolitej Polskiej z Turcja w latach 1672 i 1673, „Bibl. Warsz.” 1890 s. 11; Hniłko A., Wyprawa cudnowska, W. 1931 s. 81; Jaworski M., Kampania ukrainna Jana Sobieskiego w 1671 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1965 XI cz. 1 s. 89, 102; Korzon T. Dola i niedola Jana Sobieskiego, Kr. 1898, III 24, 97, 113, 211, 213–14, 343, 344, 409; Łoski S., Jan Sobieski i jego rodzina, towarzysze broni i współczesne zabytki, W. 1883 s. 64; Majewski W., Podhajce – letnia i jesienna kampania 1667 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W, 1960 VI cz. 1 s. 54, 69, 91; Podhorodecki L., Kampania 1659 r. w Prusach Królewskich, Wojna polsko-szwedzka, W. 1973 s. 346; [Rolle J.], Dr Antoni J., Zameczki podolskie na kresach multańskich, W. 1880 I 111; tenże, Zdrada Kamieniecka. Rok 1672, w: Opowiadania historyczne, Lw. 1891 s. 81, 88; Woliński J., Oblężenie Kamieńca w 1762 (1672), Zesz. Nauk. WAP, S. hist., W. 1966 nr 14 s. 186; tenże, Z dziejów wojny i polityki w dobie J. Sobieskiego, W. 1960 s. 192; tenże, Żórawno „Przegl. Hist.-Wojsk.” R. 2: 1930 s. 57; – Akta do dziej. Jana III, s. 345 (występuje jako Łukasz); Akta grodz. i ziem., X 298; Kochowski W., Historia panowania Jana Kazimierza, P. 1840 II s. 93; Listy do Marysieńki, Wyd. L. Kukulski, W. 1970 s. 167, 511, 544; Listy Jana Sobieskiego do Aleksandra Polanowskiego, Wyd. Z.L.R.[adzimiński], Kr. 1884 s. 9, 12, 21; Listy Jana Sobieskiego do żony Marii Kazimiry. Wyd. A. Helcel, Kr. 1860 nr 147, 154 (występuje jako Łukasz); Listy króla Jana III pisane do królowej Marii Kazimiery w ciągu wyprawy pod Wiedeń w r. 1683, Wyd. E. Raczyński, W. 1824 s. 91; Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1964 X cz. 1 s. 232 (występuje jako Łukasz); Ojczyste spominki w pismach do dziejów dawnej Polski, Wyd. A. Grabowski, Kr. 1845 s. 163–7; Pisma do wieku Jana Sobieskiego, II 847, 865, 866, 1038, 1039, 1040, 1041, 1045, 1128, 1249; Relacja o upadku Kamieńca r. 1672, „Przegl. Powsz.”, t. 9: 1886 s. 397; Relacja wszystkich transakciej…, W. 1930 II 296, 300–1; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Diariusz i relacje z lat 1691–1696, Wyd. J. Woliński, Wr. 1958 s. 34, 104, 180, 181; Vol. leg., V 154 (300), 461 (984), 463 (989), 439 (922), VI 24 (38); Wojna polsko-moskiewska pod Cudnowem, Wyd. A. Hniłko, W. 1922 s. 55–6; Zbiór pamiętników o dawnej Polsce, Wyd. W. Broel-Plater, W. 1859 III 146–8, 170–1; – AGAD: Metryka Kor. nr 220 k. 103–v., nr 242 k. 22, Sigilata nr 3 s. 240, nr 11 s. 102, nr 15 s. 73, 79, Arch. Skarbowo-Wojsk. dz. 85 ks. 79 k. 109–112, ks. 87 k. 3–5, ks. 99 k. 85v.–98v., Arch. Publ. Potockich nr 317 s. 230, 225–226, B. Ord. Zamoyskich rkp. 3112 s. 249–257, Arch. Roskie dz. II teka 11 nr 1447, Arch. Skarbu Kor. I (Pob.), t. 65 k. 729, 736, 871, 874v., 875, 879v.; Arch. Państw. w Kr.: Ks. Rel. kr. 86 k. 197–202, Arch. Sanguszków rkp. 170 s. 281–283; B. Akad. Nauk USSR w Lw.: rkp. 139 s. 38; B. Czart.: rkp. 1099, k. 437v., 438v., rkp. 2446 s. 99–100; B. Ossol.: rkp. 12806/I s. 50–55; B. PAN w Gd.: Nl. 7, nr 28; B. PAN w Kr.: rkp. 1046 s. 203–205; – Życiorys Łukasza Prusinowskiego, oprac. przez Stefana Ciarę w Materiałach Red. PSB.
Mirosław Nagielski