Przyjemski Andrzej h. Rawicz (ok. 1705–1782), konsyliarz wielkopolski konfederacji barskiej, stolnik wschowski. Był wnukiem Andrzeja, kaszt. chełmińskiego (zob.), synem Andrzeja, podkomorzego kaliskiego i zapewne Zofii z Modlibowskich, bratem Ignacego (zob.).
P. posiadał dobra ziemskie w woj. poznańskim (m. in. Lulin) i w kaliskim (Golinę i in.). W 2. poł. lat pięćdziesiątych był pułkownikiem wojsk kor. Związał się z wielkopolską linią rodziny Sapiehów, tj. Piotrem, woj. smoleńskim, i jego żoną Joanną z Sułkowskich, a później z jego siostrą Katarzyną z Sapiehów Sapieżyną, łowczyną lit. W tym samym czasie był pułkownikiem wojsk kor. brat stryjeczny P-ego – Józef, również związany z Sapiehami. Jeżeli przyjmiemy, iż informacje podane przez Władysława Konopczyńskiego („Polska w dobie wojny siedmioletniej”; występuje tu P. bez imienia) dotyczą P-ego, to ze swymi patronami sprzyjał on najpierw Prusakom i 19 IV 1758 z Joanną Sapieżyną zwracał się do Benoîta, rezydenta pruskiego w Warszawie, o glejty bezpieczeństwa dla swych dóbr. Nie zabezpieczały jednak one przed egzekucją wojsk rosyjskich, starał się więc (1760) zajmować stanowisko bezstronne. Lecz gdy Sapieżyna wysłała P-ego latem 1760 do feldmarszałka P. Sołtykowa ze skargami na jego wojska, ten przywitał go słowami: «Vous êtes bien prussien». Wyprawiony nieco później do Głogowa, gdzie siedział uwięziony ojciec Sapieżyny Józef Aleksander Sułkowski, został P. na rozkaz króla pruskiego aresztowany jako szpieg. Wypuszczono go dopiero na interwencję Piotra Sapiehy. W r. 1764 posłował z woj. kaliskiego na sejm elekcyjny i 6 IX podpisał wybór Stanisława Poniatowskiego. T. r. (14 XII) otrzymał urząd podstolego wschowskiego, który sprawował do r. 1781. Z ramienia sejmu 1767–8 r. zasiadał w komisji do przeprowadzenia zamiany dóbr Kadzew i innych Kaspra Rogalińskiego z dobrami królewskimi Oborniki w woj. poznańskim.
Wobec konfederacji barskiej P. zajął zrazu stanowisko niezdecydowane. Ze swym patronem Sapiehą wybrał się na wybory (bojkotowane przez konfederatów) na sejmik przedsejmowy do Kalisza, zwołany na 26 IX 1768, ale w drodze Sapieha udał chorobę (może nawet za namową P-ego) i wobec tego obaj zawrócili do domu. Gdy jednak konfederaci zaczęli coraz bardziej naciskać karmazynów, P. przystąpił do związku. Dn. 15 V 1769 ze swym synem Janem, już od pewnego czasu generał-adiutantem konfederacji wielkopolskiej, uczestniczył we wschowskim zjeździe ziemian, urzędników i starszyzny wojskowej (przeszło 280 uczestników). Podpisał tam akt utwierdzający swego ciotecznego siostrzeńca Ignacego Malczewskiego na stanowisku marszałka wielkopolskiego. Wziął następnie udział w wielkim zjeździe ziemian wielkopolskich w Poznaniu (2–21 VIII) i 6 VIII został wybrany do dwudziestoosobowej Wielkopolskiej Izby Konsyliarskiej, która stanowiła rząd cywilny konfederacji obu województw wielkopolskich. Z jej grona wszedł wówczas do rady przybocznej marszałka, złożonej z czterech konsyliarzy; miała ona wespół z marszałkiem decydować w sprawach zastrzeżonych dla izby, ale tylko «w potocznych, mniejszej wagi interesach». P. brał następnie udział w posiedzeniach Izby Konsyliarskiej, która rozpoczęła swe prace 21 VIII. Podpisał kilka uniwersałów (9, 16, 18 IX), głównie w sprawach podatkowych, rekrutacji i dyscypliny wojskowej.
Dn. 20 IX z obozu pod Kaliszem Malczewski delegował P-ego do Cieszyna, gdzie 24 IX brał udział z grupą wesslowską w konferencjach poświęconych sposobom powołania Generalności. Jednocześnie jednak wydana P-emu instrukcja zobowiązywała go do złożenia w imieniu Wielkopolski na ręce Adama Krasińskiego wotum na Michała Krasińskiego jako marszałka generalnego kor. Po powrocie, już 11 X w obozie pod Graboszewem (w pow. pyzdrskim), rozpoczął swe czynności w radzie przybocznej marszałka. Wziął następnie udział w zjeździe marszałków prowincji wielkopolskiej, który odbył się 22–23 X w Poznaniu; zadecydowano tam jednomyślnie wysunąć kandydatury M. Krasińskiego i Joachima Potockiego na naczelne stanowiska w konfederacji kor. Podobna uchwała zapadła na wznowionych 25 X obradach Izby Konsyliarskiej. Uczestniczył w nich również P. i 26 X z innymi członkami Izby podpisał listy do przebywających w Turcji M. Krasińskiego i J. Potockiego, z zawiadomieniem o poparciu ich kandydatur do Generalności. Został wówczas P. wybrany na jednego z 12 (zgodnie z przysługującym Wielkopolsce prawem 12 posłów do sejmu) członków organizującej się Generalności. Dn. 27 X podpisał uniwersał Izby Konsyliarskiej w sprawach podatkowych, a 30 X – wezwanie do wszystkich obywateli wielkopolskich do zaprzysiężenia związku barskiego «dla tym doskonalszego utwierdzenia swej nieodstępności i jednoczynności», bez względu na to, czy już kiedykolwiek składali przysięgę na wierność konfederacji. Zgodnie z dokonaną 10 XI przez Generalność redukcją konsyliarzy (do liczby wybieranych deputatów do Trybunału), Izba Konsyliarska na swym posiedzeniu 15 I 1770 w Rawiczu z wybranych (25 X 1769) 12 członków zatwierdziła jedynie 4 anulując 8 pozostałych, a wśród nich również P-ego.
Po załamaniu się konfederacji wielkopolskiej (klęska pod Zawadami 12 II i utrata Poznania 20 III), gdy Malczewski opuścił kraj, a Izba Konsyliarska limitowała swe czynności, P., jak wielu innych przywódców, znalazł się na wychodźstwie. Dobra jego podlegały częstym rabunkom i zostały zrujnowane. Jeszcze jesienią 1769 na sporządzonej przez Sułkowskich dla ambasadora rosyjskiego «Liste des confédérés en Grande Pologne nos ennemis capitale…» – wśród 43 przywódców konfederackich umieszczony został również P. oraz jego syn Jan. P-emu nałożono tam 100 dukatów kontrybucji, synowi natomiast aż 500, a to za rygorystycznie prowadzoną egzekucję z dóbr Sułkowskich. W maju 1770 Kazimierz Raczyński, pisarz w. kor., i Józef Mielżyński, kaszt. poznański, sporządzili dla gen. Weymarna listę 19 najaktywniejszych konfederatów, na której P-emu wymierzono 400 dukatów. Dn. 25 XI mjr Foerster dewastował jego dobra w okolicach Szamotuł. Dn. 29 XII zrabowano mu dobra golińskie. Wreszcie w marcu 1771 P. został całkowicie wyzuty ze swych dóbr, ponieważ płk K. Rönne oddał je w arendę niejakiemu Obiezierskiemu. Gdy w końcu 1770 r. Malczewski szykował się, wbrew nakazom Generalności, do odebrania Józefowi Zarembie oddziałów wielkopolskich, P. odradzał mu to i nakłaniał do powrotu do Preszowa. Pozbawiony środków egzystencji, P. w charakterze totumfackiego pozostawał u Katarzyny Sapieżyny we Frejnie na pograniczu śląskim. Był łącznikiem z Zarembą, Malczewskim, Antonim Sieroszewskim, rozproszonymi członkami Izby Konsyliarskiej i Generalności. Na przełomie lutego i marca wyjeżdżał do Cieszyna. Załatwiał Sapieżynie skomplikowane sprawy, związane ze spadkiem po jej bracie Piotrze Sapieże (zm. 23 I 1771).
Dn. 7 XII 1771 P. wziął udział w zjeździe wschowskim, na którym pozbawiono urzędu marszałka I. Malczewskiego i na jego miejsce wybrano J. Zarembę. Tegoż jeszcze dnia z 11 członkami Izby Konsyliarskiej podpisał uniwersał powiadamiający społeczeństwo o nowym marszałku. Zaremba nie wznowił jednak, wbrew powszechnym nadziejom, działalności Izby. Natomiast 11 II 1772 na nowym zjeździe we Wschowie przeprowadził wybory nowych władz cywilnych konfederacji wielkopolskiej, z pominięciem dotychczasowych członków Izby. Generalność nie uznała obu postanowień wschowskich, traktując marszałkostwo Malczewskiego oraz Izbę Konsyliarska jako jedynie legalne władze. W ten sposób członkostwo P-ego w Izbie uznać należy za prawomocne do końca konfederacji. Wiosną 1772 wrócił do swych dóbr w Wielkopolsce, będącej do końca 1773 r. pod okupacją pruską. Z ramienia sejmu 1773–5 r. był członkiem sześciu komisji do uregulowania spraw majątkowych na terenie Wielkopolski. W r. 1776 ubiegał się o funkcję poselską na sejm warszawski z ziemi wschowskiej względnie z pow. gnieźnieńskiego, ale bez powodzenia. W r. 1781 otrzymał urząd stolnika wschowskiego. Zmarł w r. 1782.
Z żoną (imię i nazwisko nieznane), żyjącą jeszcze w listopadzie 1772 r., P. miał (m. in.?) dwóch synów.
Syn Jan (ur. ok. 1750) od wiosny 1769 brał udział w konfederacji barskiej jako generał-adiutant marszałka I. Malczewskiego; tytułował się zazwyczaj jako «generał adiutant konfederacji wielkopolskiej». Od poł. 1770 r. był rotmistrzem pod komendą A. Sieroszewskiego i J. Zaremby. W lutym 1771 dostał się do niewoli rosyjskiej. Trzymany był w Poznaniu i po wielu interwencjach, m. in. Katarzyny Sapieżyny, został warunkowo wypuszczony w maju t. r. Po kilku miesiącach powrócił do konfederacji i w pocz. r. 1772 organizował dla Zaremby oddziały wojsk pieszych, których następnie został komendantem. Opuścił konfederację razem z Zarembą w maju 1772. Dzięki jego poparciu utrzymał rangę oficerską w armii kor. On to może (znów bez imienia) za udział w insurekcji kościuszkowskiej w Wielkopolsce zapłacił Prusakom 600 talarów kary.
Niesiecki, V 25, VII; Elektorów poczet; – Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, Kr. 1909–11 I–II (P. bez imienia i z nieustaloną całkowicie identyfikacją); Szczygielski W., Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768–1770, W. 1970; – [Ackermann], Aus der letzten Zeit der Republik Polen, München 1908 s. 49; [Lipski J.], Notaty generała brygady wielkopolskiej kawalerii narodowej z lat 1775–1778, Drezno 1871 s. 24, 26, 81; Transakcje chłopami w Rzeczypospolitej szlacheckiej (w. XVI–XVIII), W. 1959; Vol. leg., VII, 242, 786, VIII 571, 578, 588, 606, 609, 613; – AGAD: Sigillata 30 k. 4v., Zbiór z B. Narod. 36 (157/2), 39 (253/2); Arch. Państw. w P.: Księgi Grodz. Poznańskie nr 1123 (559) k. 89–105, 141,158, 160–161, 181–182, 229–230, 480, nr 1125 (561) k. 97, 131, 166, nr 1226 (562) k. 516, Kaliskie nr 408 k. 582–583, nr 414 k. 252–253, Rok 1769 k. 582–583, Kościańska nr 194 (204) k. 148, 179, Pyzdrska nr 92 (80) k. 226, Wschowska nr 221 (188) k. 272, 314, rkp. Kreuz Kirche Posen XIII rkp. MSA III 5b, Depozyty: Leszno CXVIII D 18, Rawicz C 13, Swarzędz B 2; B. Czart.: rkp. 836, 941, 942; B. Kórn.: rkp. 2102, 2103, 2106, 2111, 2117, 2118, 2119, 2120, 2127, zespół rękopisów „I. D.” (stara sygn., tu listy P-ego); B. Narod.: rkp. 964; B. Ossol.: rkp. 1409, 3038; B. PAN w Kr.: rkp. 1149; B. Pol. w Paryżu: rkp. 1087; B. Pozn. Tow. Przyj. Nauk.: Arch. Sułkowskich rkp. IX 4a, rkp. X a 5, rkp. Kronika bernardynów poznańskich, rkp. Series no[wych] ko[nsyliarzy] (w odpisach autora).
Wacław Szczygielski