Rudzki Andrzej (1713–1766), jezuita, filozof, teolog, prowincjał. Ur. 29 XI na Mazowszu w rodzinie szlacheckiej.
Dn. 12 VIII 1728 wstąpił R. do Towarzystwa Jezusowego w Krakowie; miał już wówczas ukończoną szkołę średnią z retoryką włącznie. W domu probacji przy kościele Św. Szczepana odprawił dwuletni nowicjat; pierwsze śluby zakonne złożył 15 VIII 1730 w kolegium jezuitów w Kaliszu, dokąd po ukończeniu nowicjatu skierowano go na studia filozoficzne (odbył je w l. 1730–3) i następnie przez kolejne trzy lata odbywał praktykę dydaktyczną, najpierw ucząc w Łęczycy infimy i gramatyki, a przez następne dwa lata w Rawie Mazowieckiej – infimy i gramatyki oraz syntaksy. W l. 1736–40 studiował teologię: pierwszy rok w kolegium jezuitów w Kaliszu, a następnie w Poznaniu, gdzie w r. 1739 przyjął święcenia kapłańskie. Po ukończeniu studiów uczył syntaksy w Piotrkowie, a w r. 1741/2 odbył w Jarosławiu, w domu przy kościele Św. Jana, tzw. trzecią probację (czyli studium prawa zakonnego i duchowości ignacjańskiej). Następnie przez rok był wykładowcą retoryki w Piotrkowie. Od r. 1743 przez dwa lata uczył retoryki w Kaliszu, a w trzecim był wykładowcą etyki i matematyki na istniejącym tam studium filozoficznym. W l. 1746–8 prowadził w kolegium jezuitów na przedmieściu Gdańska Stare Szkoty (dziś dzielnica Gdańska Orunia) dwuletni kurs filozofii dla studentów świeckich. Z tego okresu pochodzi jego publikacja Philosophia orthodoxa … (Poznań 1747). Podczas pobytu w Gdańsku 5 II 1747 zlożył R. uroczystą profesję czterech ślubów. Kurs filozofii prowadził następnie w Lublinie (1748–50), a pod koniec kursu wydał książkę Aristotelica philosophia … (Lublin 1750). Po jego zakończeniu pozostał tam jeszcze rok jako wykładowca teologii moralnej. W r. 1751/2 przebywał w domu profesów przy kościele Św. Barbary w Krakowie jako kaznodzieja i duszpasterz (operarius). W l. 1752–5 prowadził w Kaliszu trzyletni kurs filozofii dla kleryków jezuickich i studentów świeckich. Kolejne osiem lat (1755–63) spędził R. w krakowskim kolegium przy kościele Św. Piotra i Pawła na stanowisku profesora teologii scholastycznej.
Jako filozof R. był zwolennikiem i obrońcą filozofii arystotelesowsko-tomistycznej, należąc do nurtu antykartezjanizmu jezuickiego, czemu dał m. in. wyraz w dwóch swych pracach filozoficznych. Philosophia orthodoxa (wyd. pod nazwiskiem swego ucznia Wojciecha Obrębskiego) była rozprawą wykazującą wyższość filozofii arystotelesowskiej nad filozofią nowszą. Druga praca pt. Aristotelica philosophia… stanowi kompendium filozoficzne o celach popularyzatorskich, oparte na wielu autorytetach (ok. 60 nazwisk z różnych okresów filozofii), wśród których dominują Arystoteles i św. Tomasz, ale i św. Augustyn oraz Cyceron, a z filozofii nowszej F. Suárez i Ch. Wolff. Znaczna część pracy składa się z pytań i odpowiedzi, wśród których znajdują się tzw. pytania zajmujące (Quaestiones curiosae), obok zagadnień ściśle filozoficznych obejmuje pewne zagadnienia z historii i historii Kościoła. R. był przekonany o niekwestionowanej wyższości filozofii perypatetyckiej w jej XVIII-wiecznej wersji. W metafizyce daje się zauważyć wpływ poglądów Suáreza. Przy omawianiu zagadnień fizyczno-przyrodniczych R. z pozycji arystotelesowskiej definicji ruchu odrzucał system heliocentryczny.
Obie prace R-ego miały na celu obronę filozofii scholastycznej przed zagrożeniem ze strony kartezjanizmu; jako krytyk Kartezjusza włączył się do dyskusji (1746–55) ze zwolennikami nowych prądów filozoficznych. Filozofii Kartezjusza poświęcił R. wiele miejsca, a zarzuty skierowane pod jej adresem przyjął głównie za Jerzym Gengellem, twórcą polskiego antykartezjanizmu. Szczególnej krytyce poddawał zasadę powszechnego wątpienia, definicję ciała jako rozciągłości i natywizm Kartezjusza. Te bowiem tezy systemu podważały istnienie Boga, nieśmiertelność duszy, sakrament Eucharystii i ogólne podstawy wiary. Zarzuty R-ego nie wniosły do krytyki kartezjanizmu oryginalnej myśli, poza wcześniej utrwalonymi tak na polskim, jak i zachodnim gruncie. Zarazem R. usiłował wykazać użyteczność filozofii arystotelesowskiej w sporach filozoficzno-światopoglądowych swojej epoki. Czyniąc filozofię Kartezjusza przedmiotem szczególnego wyjaśnienia, a nawet, zwalczając ją, zarazem ją upowszechniał.
Po podziale w r. 1756 polskiej prowincji jezuitów został R. przydzielony do prowincji wielkopolskiej. Dn. 12 I 1760 wygłosił na powitanie wizytującego kolegium jezuitów w Krakowie nuncjusza A. Viscontiego okolicznościową mowę, która została wydana drukiem. W r. 1763 skierowano R-ego do Piotrkowa, gdzie 26 III 1764 został rektorem kolegium, ale już 15 VII 1765 został przełożonym prowincji wielkopolskiej z siedzibą w Krakowie.
R. zdobył znaczny rozgłos jako kaznodzieja. Trzy jego kazania ukazały się drukiem. Młodzież z kolegium szlacheckiego w Poznaniu poświęciła mu wydany drukiem poemat z okazji odbywanej przezeń w lutym 1766 wizytacji kolegium poznańskiego, podczas której odbył się popis uczniów z historii, geografii i innych przedmiotów. W tym czasie R. już poważnie niedomagał. Zmarł 7 V 1766 w Toruniu podczas wizytacji prowincjalskiej.
Estreicher; Backer-Sommervogel, Bibl. Comp. de Jésus, VII 289–90; Bibliogr. filozofii pol., I 106–7; Brown, Bibl. pisarzów; Filoz. w Pol. Słown.; Hist. Nauki Pol., VI; – Bednarski S., Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce, Kr. 1933; Bieńkowska B., Kopernik i heliocentryzm w polskiej kulturze umysłowej do końca XVIII wieku, Wr. 1971 s. 86, 122–3, 191; Chmaj L., Kartezjanizm w Polsce w XVII i XVIII w., „Myśl Filoz.” 1956 nr 5 s. 86, 87; Darowski R., Stosunek Andrzeja Rudzkiego SJ (1713–1766) do filozofii Kartezjusza, „Studia Philosophiae Christianae” T. 24: 1988 nr 1 s. 170–6; Hinz H., Sikora A., Polska myśl filozoficzna. Oświecenie, Romantyzm, W. 1964 s. 93–108; Kwiatkowski T., Filozofia polska w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, „Studia Filoz.” 1973 nr 10 s. 5–6; Lang W., Z zagadnień walki z filozofią scholastyczną, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. A, W. 1954 t. 2, s. 418, 422; Morawiec E., Filozofia Kartezjusza w polskiej literaturze filozoficznej XX wieku, „Studia Philosophiae Christianae” T. 1: 1966 s. 67; Pelczar J. S., Zarys dziejów kaznodziejstwa w Polsce, Kr. 1917 s. 309–10; Pujdak J., Antoni Wiśniewski. Prekursor filozofii Oświecenia w Polsce, Londyn 1974 s. 69, 70; Smoleński W., Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII, Wyd. 3, P. 1949; Struve H., Historia logiki jako teorii poznania w Polsce, Wyd. 2, W. 1911 s. 174, 192, 193; Wąsik W., Kartezjusz w Polsce, „Przegl. Filoz.” T. 40: 1937 s. 228–9; Załęski, Jezuici, III cz. 2; – Arch. Rom. S.I.: Polonica 25–35, 46–47, Pol. Mai. 48 (Katalogi roczne i trzyletnie z l. 1730, 1737, 1743, 1746, 1749, 1754, 1761, 1764), Germanica 48 k. 290–291 (własnoręcznie napisana formuła profesji), Pol. 84 k. 161 (Hist. Coll. Torun. 1764–7), Pol. 86 k. 259 (nekrolog); B. Jag.: rkp. 5194 I k. 109v. (własnoręczny memoriał prowincjała R-ego z 13 II 1766 dla Kolegium TJ w Poznaniu); Darowski R., Andrzej Rudzki jako filozof, „Arch. Hist. Filozofii i Myśli Społ.” [w druku].
Roman Darowski