Stadnicki Andrzej h. Drużyna (zm. 1551), podkomorzy przemyski, potem kasztelan sanocki. Był wnukiem Adama, wojewody bełskiego (zob.), najstarszym synem wojewody bełskiego Mikołaja (zob.) i Barbary, córki Jana Gałki z Niedźwiedzia (zob.), bratem Stanisława (zob.).
W r. 1487 zapisał się S. w semestrze zimowym na Uniw. Krak. Naukę porzucił zapewne po śmierci ojca w r. 1490. Po raz pierwszy wystąpił publicznie w r.n., kiedy to razem z matką zastawił Stary Żmigród Janowi Wiązownickiemu. W r. 1492, również u boku matki Barbary i babki Anny Gałczyny z Niedźwiedzia, regulował z dominikanami w Krakowie sprawy czynszu zapisanego im niegdyś przez Jana z Biórkowa, brata babki. W r.n. był zapewne obecny przy konsekracji nowego, murowanego kościoła w Niedźwiedziu, ukończonego staraniem Stadnickich, przy wsparciu wysokimi legatami innych osób. W l. 1495–1510, zarządzał S. w imieniu matki i rodzeństwa dobrami rodzinnymi, przy czym aktywność jego w tym okresie koncentrowała się na królewszczyznach w ziemi przemyskiej. W związku z prowadzeniem różnych spraw majątkowych przed sądami w Przemyślu, S. nabył w r. 1496 od księdza Jana, altarysty w Sanoku, dom w Przemyślu, dając mu w zamian sąsiadujący z nim grunt z ogrodem i sadzawką, pochodzący zapewne ze spadku po ojcu. W l.n. porządkował stan dóbr radenickich. Starał się także o wykupienie zastawionych przez ojca wsi. Dobrami położonymi w ziemi krakowskiej zarządzała w tym czasie matka S-ego – Barbara. Dopiero od ok. r. 1497 zaczął S. przejmować pod swój zarząd i te dobra.
S. pojawił się wcześnie w otoczeniu Jana Olbrachta. W r. 1497 razem ze Stanisławem Szafrańcem z Pieskowej Skały i Janem Pielszem z Sieradzic poręczał pożyczkę króla (1600 grzywien) od Anny, żony Mikołaja Morskiego z Marchocic. W r.n. uzyskał od króla zgodę na zapisanie mieszczaninowi krakowskiemu Jerzemu Langowi pewnej sumy na Biórkowie. Po śmierci Jana Olbrachta znalazł się w otoczeniu nowego króla – Aleksandra Jagiellończyka. W r. 1499 otrzymał razem z braćmi Janem i Stanisławem od babki Anny Gałczyny wsie Biórków i część Niedźwiedzia (pow. proszowicki), spadłe na nią po śmierci jej brata, Jana z Biórkowa. W r. 1505 wziął udział w majowym sejmie w Radomiu, gdzie uzyskał zezwolenie króla na wykupienie królewszczyzny Kniahynice w ziemi przemyskiej z rąk Piotra Dąbrowskiego. Ok. r. 1507 ożenił się S. z Barbarą Salomonówną, córką Imbrama (zob.); wniosła mu ona 4 tys. fl. węgierskich posagu. Pod nieobecność młodszych braci zapisał oprawę żony (8 tys. fl. węgierskich) na poł. wszystkich dóbr. W r. 1510 dokonał S. podziału dóbr rodzicielskich z braćmi. Wziął wówczas dwór w Krakowie przy ul. Grodzkiej oraz Biórków, część m. Żmigrodu z wsiami: Stary Żmigród, Siedliska, Kąty, Kącka Wola, Brzozowa, Świerchowa, Bukowina, Myscowa, Krępna, Grab, Świątkowa w ziemi bieckiej oraz królewszczyzny: część m. Osiek z przyległościami w ziemi bieckiej oraz Radenice, Jatwięgi, Kornice, Kniahynice, część Ożomli, Burczyce, Mistyce i Sanniki z lasem «Radochoń» w ziemi przemyskiej. Zobowiązał się przy tym spłacić część długów ojca oraz utrzymywać u siebie matkę Barbarę do końca jej życia. Dwaj młodsi bracia otrzymali dobra w ziemi krakowskiej. Podział ten usankcjonował wcześniejsze już zaangażowanie S-ego na Rusi. S. występował np. przy rozgraniczeniach tamtejszych dóbr, co może świadczyć o jego wysokiej pozycji w lokalnej społeczności. Wzmocniła się ona z czasem poprzez małżeństwa braci i sióstr z przedstawicielami tamtejszego możnowładztwa i bogatej szlachty: Kmitami, Herburtami i Balami. Już w r. 1511 był S. obecny przy rozgraniczeniu Nowotańca i Wisłoczka. W r. 1517 razem z bratem Stanisławem oraz Mikołajem Balem z Hoczwi poręczał transakcję między dworzaninem królewskim Janem Tarnowskim (przyszłym hetmanem) i woj. kaliskim Janem Zarembą z Kalinowy, dotyczącą dóbr dynowskich.
W tym czasie S. zabiegał też o zagospodarowanie dóbr w ziemi bieckiej. W r. 1511, za zgodą bp. krakowskiego Jana Konarskiego, zreorganizował razem z Janem i Krzesławem Wojszykami strukturę parafialną w swych dobrach. Połączył dwie parafie w Starym i Nowym Żmigrodzie, fundując w ich miejsce prepozyturę i kolegium czterech mansjonarzy w Nowym Żmigrodzie; przeznaczył przy tym osobne uposażenie na utrzymanie szkoły. W l. 1512–14 dzierżawił od Wojszyków ich części młyna, łaźni i cła w Nowym Żmigrodzie. W r. 1522 wraz z cześnikiem krakowskim Krzesławem Wojszykiem i jego bratankiem Przecławem, współwłaścicielami Żmigrodu, wyjednał u Zygmunta I zwolnienie tamtejszych mieszczan na 12 lat od podatków z powodu pożaru, który strawił miasto. Przed r. 1516 kupił Pakość w ziemi przemyskiej. Po bezpotomnej śmierci brata Jana przypadły mu z podziału z bratem Stanisławem w r. 1521 Łyszkowice i Waganowice w ziemi krakowskiej. W r.n. zakupił Nowosiółki, Laszki (zapewne dzisiejszy Gliniec?) i jakąś część królewskiej Ożomli. Nabył nadto królewszczyzny: sąsiadujący z dobrami radenickimi Ostrożec i Wojkowice, być może wykupił je z rąk zastawników.
W sierpniu 1529 był już S. ponownie żonaty z Katarzyną, córką woj. ruskiego Stanisława Kmity (zob.), siostrą marsz. w. kor. Piotra (zob.). Ślub ten zmienił radykalnie sytuację S-ego, który mimo dobrych koligacji i stosunkowo dużego majątku, wciąż jeszcze nie piastował żadnego urzędu. Z ręką żony otrzymał zaledwie 1 tys. fl. posagu. Niski, jak na środowisko z którego wywodziła się Katarzyna, posag w pełni rekompensowała protekcja potężnego P. Kmity, któremu zawdzięczał S. swą późniejszą karierę. Już w kwietniu 1529 pełnił S. funkcję komisarza królewskiego przy rozgraniczeniu Sanoka od Sobnia, należącego właśnie do P. Kmity i jego brata Stanisława. Na sejmie piotrkowskim 1529 r. P. Kmita, godząc się na kompromis w zatargu z Bardiowem, powierzył S-emu rozstrzygnięcie sporu. W lipcu t.r. S. negocjował z posłami bardiowskimi warunki ugody. Wiosną 1530 otrzymał, zapewne za wstawiennictwem P. Kmity, prawo dożywocia na Radenicach dla siebie i swego najstarszego syna Andrzeja. Po jego śmierci prawo to, z wyraźnym już zaznaczeniem w przywileju wstawiennictwa P. Kmity, S. uzyskał w r. 1532 dla kolejnego syna, Marka. Wreszcie 2 VIII 1530, zapewne również za poparciem wpływowego szwagra, dostał swój pierwszy urząd ziemski, podkomorstwo przemyskie, wakujące po awansie młodszego brata Stanisława na kaszt. sanocką. S. nie przejawiał większej aktywności publicznej, poza stosunkowo częstym udziałem w charakterze komisarza królewskiego w komisjach rozpatrujących spory graniczne między dobrami królewskimi, głównie star. przemyskiego, a prywatnymi. W r. 1533, na styczniowym sejmie w Piotrkowie, król powołał S-ego na jednego z komisarzy do tych rozgraniczeń. Dn. 25 XI 1535 postąpił S. na zwolnioną znowu przez młodszego brata Stanisława kaszt. sanocką i pozostał na niej aż do śmierci. W r.n. pisał do rady m. Bardiowa, donosząc o zbliżającym się zagrożeniu tureckim i chwaląc ją za troskę o zamek w Makowicy. Dwukrotnie też wstawiał się za uwięzionym dowódcą tego zamku L. Nagy de Beer, przychylnym Polakom.
W l. trzydziestych S. kontynuował powiększanie dóbr radenickich przez wykupywanie ich z rąk zastawników, bądź pozyskiwanie nowych królewszczyzn. W r. 1531 wystarał się o zgodę króla na wykupienie Laszek Zawiązanych z rąk Katarzyny, wdowy po Rafale Fredrze. Transakcja doszła jednak do skutku dopiero w r. 1536, po wcześniejszej interwencji P. Kmity. W r. 1551 otrzymał prawo wykupienia jednego łanu w Koniuszkach od dotychczasowego posesora. Jednocześnie starał się S. połączyć w swych rękach podzielone od dawna dobra żmigrodzkie oraz wykupić innych tenutariuszy dóbr osieckich. W r. 1531 wraz z najstarszym synem Stanisławem otrzymał prawo dożywocia na części m. królewskiego Osiek oraz wsiach: Mytarz, Świerchowa, Bukowina, Brzozowa i Skalnik. W r. 1535 król zezwolił mu na wykupienie części Osieka z rąk Wojszyków, w r. 1539 na wykup z ich rąk i od dzieci kaszt. wieluńskiego Marcina Myszkowskiego części Mytarzy oraz od star. rawskiego Jana Gamrata dalszych części Osieka z wójtostwem. W związku z tą działalnością potrzebował S. znacznych sum, co pociągnęło za sobą konieczność zastawiania niedawno wykupionych królewszczyzn na Rusi. Znowu za wstawiennictwem P. Kmity S. uzyskał zgodę króla na zastawienie Koniuszek w r. 1538 i 1542, a Ożomli w r. 1543. Uzyskane w ten sposób pieniądze umożliwiły S-emu w r.n. wykupienie (za 3500 fl.) od Jana Myszkowskiego z Mirowa jego praw, pochodzących z zastawu od Wojszyków, do czwartej części m. Żmigrodu i wsi doń przynależnych: Łysej Góry, Mytarki, Toków, Wolicy, Myscowej, Krempnej, Świerchowej, Grabu, Woli, Polany, Ołtowca, Zedówki, Ożenny, Rozstania, Kręciszowej i Dołhego oraz wsi królewskich Mytarz i Skalnik. Zakończył tym samym przewlekły spór z Myszkowskimi o spustoszenie dóbr i napady. T.r. bracia Jan i Krzesław Wojszykowie sprzedali S-emu za 6 tys. fl. swoje części Żmigrodu z okolicznymi wsiami. Wreszcie w r. 1545 otrzymał S. zgodę króla na wykupienie z rąk sukcesorów arcybp. gnieźnieńskiego Piotra Gamrata i jego braci pozostałej części Osieka z wójtostwem i wsiami doń przynależnymi. Równolegle S. prowadził akcję kolonizacyjną i zagospodarowywał dobra. T.r. wyjednał zgodę króla na jarmarki w Nowym Żmigrodzie w dzień 1 I. T.r. lokował za zgodą króla wieś Desznicę w lasach należących do Skalnika, a przed r. 1551 – Kącką Wolę. W czasie trwania dzierżawy S-ego w dobrach osieckich dochodziło do konfliktów z miejscową ludnością. W r. 1548 rajcy osieccy oskarżali S-ego o zabór i poranienie bydła, w r.n. Zygmunt August zakazał mu zwiększać wymiar robocizny mieszkańcom Mytarzy. W r. 1549 został S. wezwany przez króla, aby zastosował się do wyroku komisarzy królewskich i cesarskich w sprawie szkód poczynionych mieszczanom z Preszowa.
W r. 1545 dokonał S. podziału majątku między dziećmi z dwóch małżeństw. Stanisławowi wydzielił królewszczyzny: Ożomlę, Laszki, Wojkowice, Burczyce, Kniahynice i Koniuszki, wyjednując jednocześnie dla niego u króla prawo dożywocia na tych dobrach. Ponadto dał mu dziedziczny Biórków oraz Pakość i Nowosiółki z dopłatą 3 tys. fl. za przysługującą mu część m. Żmigrodu z przyległościami. Ustąpione synowi dobra uwolnił S. spod oprawy swej drugiej żony, przenosząc ją na poł. wsi królewskich w ziemi przemyskiej: Radenice, Ostrożec, Mistyce, Jatwięgi, Kornice i bieckiej: Osiek, Mytarz, Świerchowa, Bukowina, Brzozowa, Desznica i Skalnik oraz dóbr dziedzicznych: Sanniki w ziemi przemyskiej oraz Żmigród z wsiami. Dla Marka i Mikołaja przeznaczył S. dobra w pow. bieckim oraz drugą poł. królewszczyzn w ziemi przemyskiej. Jednocześnie z zabezpieczeniem najstarszego z synów wystarał się S. o rozciągnięcie na młodszego syna Marka, przyznanego wcześniej Stanisławowi, prawa dożywocia na Osieku, Mytarzy, Świerchowej, Bukowinie, Brzozowej i Skalniku. W r. 1546 z synem Markiem uzyskał S. zgodę króla na wykupienie od sukcesorów Gamrata wójtostwa osieckiego i sołectwa w Świerchowej oraz dożywocie na tych dobrach. W r. 1551 P. Kmita wystarał się dla Mikołaja o prawo dożywocia na dobrach Osiek, Skalnik, Świerchowa, Bukowina, Mytarz, Desznica i nowo lokowanej Kąckiej Woli. Krakowski dwór S-ego przy ul. Grodzkiej, naprzeciwko dworu Jakuba Szczekockiego z Dębna, za łaźnią zwaną Pod Lwem, uległ zniszczeniu w r. 1531 w wyniku pożaru. W l.n. wydzierżawił S. puste siedlisko, z obowiązkiem zabudowania go w ciągu trzech lat, najpierw w r. 1535 Janowi Ocieskiemu, pisarzowi ziemskiemu krakowskiemu, następnie w r. 1545 Janowi Opalińskiemu, chorążemu poznańskiemu, a w r. 1548 Stanisławowi Łaskiemu, woj. sieradzkiemu.
Wbrew opinii niektórych badaczy (W. Urban) S. nie przejawiał skłonności do reformacji, choć utrzymywał bliskie stosunki z ogarniętą protestantyzmem radą miejską Bardiowa. Wręcz przeciwnie, źródła dostarczają wielu dowodów zaangażowania S-ego w sprawy Kościoła katolickiego. S. zmarł w r. 1551 pomiędzy 5 VI a 24 VII.
Z pierwszego małżeństwa z Barbarą Salomonówną pozostawił S. syna Stanisława (zm. 1583), od r. 1578 kaszt. sądeckiego, oraz córki: Barbarę, żonę Macieja Włodka z Hermanowa, chorążego i star. podolskiego, i Annę, wydaną przed r. 1537 za Dobrogosta Szamotulskiego (Świdwę z Szamotuł). Z drugiego małżeństwa z Katarzyną Kmicianką miał: Andrzeja, zmarłego dzieckiem, Marka (zm. ok. 1578), i Mikołaja (zm. 1579), burgrabiego krakowskiego, oraz córki Zofię i Jadwigę, żonę Mikołaja Tarły, chorążego sandomierskiego. Po śmierci ojca synowie potwierdzili dokonany podział dóbr, uzupełniając go tylko o pewne szczegóły. Marek i Mikołaj odstąpili wówczas Stanisławowi dwór w Krakowie z dopłatą 500 fl. oraz zapisali mu 800 fl. na czwartej części Żmigrodu, którą trzymał za życia ojca. Stanisław zobowiązał się w zamian nie występować o spadek po siostrze Barbarze Włodkowej, ani o 300 fl. zapisanych mu testamentem przez ojca, oraz o dobra po matce, z których ustąpił już wcześniej wobec króla. Wdowa Katarzyna wyszła w r. 1554 powtórnie za mąż za kaszt. przemyskiego Stanisława Herburta (zob.).
Boniecki, X 200; Dworzaczek; Niesiecki; Stadnicki K., Rodowody domu Stadnickich…, Lw. 1857–61, Jędrzej Stadnicki i jego potomstwo, s. 1–3, 12–14; Żychliński, III; – Słown. Geogr., XIV 793; Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V cz. 1 s. 120, 266, 292, cz. 2 s. 21, cz. 3 s. 137, 195–6; Urzędnicy, III/1, IV/2 (syn S-ego Stanisław); – Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska, W. 1844 I 213; Bukowski W., Salomonowie herbu Łabędź, w: Cracovia–Polonia–Europa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, Kr. 1995 s. 128, 136; Chłapowski K., Realizacja reform egzekucji dóbr 1563–1665, W. 1984; Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski, Wr. 1985; Krzepela J., Księga rozsiedlenia rodów ziemiańskich w dobie jagiellońskiej. Małopolska, Kr. 1915 cz. 1 s. 56; Kurtyka J., Związki Przemyśla i ziemi przemyskiej z Krakowem w średniowieczu, „Roczn. Przemyski” T. 24/25: 1986 s. 173; Pieradzka K., Na szlakach Łemkowszczyzny, Kr. 1939; Pociecha W., Królowa Bona, P. 1958 IV; Urban W., Z dziejów kultury regionu jasielskiego w dobie Odrodzenia i Reformacji, w: Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, Kr. 1964; tenże, Znaczenie archiwów Bardiowa i Preszowa dla badań dziejów Małopolski, „Studia Hist.” R. 4: 1961 z. 2 s. 74, 81–2; Wiśniewski J., Dekanat miechowski, Radom 1917 s. 145; Zieliński K., Z dziejów szkolnictwa w regionie jasielskim, w: Studia z dziejów Jasła i powiatu jasielskiego, Kr. 1964; – Acta Tom., XI, XVII–XVIII; Akta grodz. i ziem., VIII, XVII, XIX; Akta miasta Przemyśla, Wyd. J. Smołka, Przemyśl 2000 II cz. 1; Album stud. Univ. Crac., I 284; Arch. Sanguszków, V nr 198; Materiały do dziejów robocizny w Polsce XVI w., Wyd. S. Kutrzeba, Arch. Kom. Prawn. 1913 IX nr 62; Matricularum summ., III–IV, V nr 4571, 5200, 5213, 5300; Przybyszewski, Wypisy źródł. do dziej. Wawelu, XI 613; – AP w Kr.: Castr. Biec., t. 4 s. 30–1, 202, t. 7 s. 159–60, 245, 535–6, 551–3, Terr. Biec., t. 2 s. 247, t. 3 s. 97–8, 107, 124, 144, t. 4 s. 187, 203, 213, 229, 270–1, 293–5, t. 5 s. 31, 155, Castr. Crac., t. 27 s. 169, 1098, 1384, 1421, Terr. Crac., t. 28 s. 455–6, t. 29 s. 670, t. 31 s. 998–1000, t. 153 s. 201–2, 204, 206, t. 154 s. 208–9, 236–7, 281, 284, 288–9, 361–2, t. 155 s. 124–6, 128–9, t. 156 s. 69, 93, t. 187 s. 96, 432, 559–60, t. 188 s. 342–3, t. 189 s. 616–18, t. 203 s. 457, 472, t. 205 s. 120–1, t. 206 s. 50–51; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: Offic. Crac., t. 15 s. 106–7, t. 23 s. 76–8, 199, t. 61 s. 1040, 1068–9, 1113, AVCap., 37 s. 136–42; B. Czart.: dok. perg. 921, rkp. 1725 s. 65–6; Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny we Lw.: Castr. Praemisliensia, F. 13 op. 1 t. 5 s. 519–20, t. 21 s. 832–5, t. 22 s. 767, t. 25 s. 1312–17, t. 281 s. 344, 362–3, 538, Terr. Praemisliensia, F. 14 op. 1 t. 9 s. 760–1, 800–2, 859–64, 883, t. 12 s. 78–83, 161–6, 261–2, Castr. Sanocensia, F. 15 op. 1 t. 9 s. 65, 168–9, 198–9, 649, t. 11 s. 27, t. 14 s. 178–9, 861, t. 16 s. 455–6, Terr. Sanocensia, F. 16 op. 1, t. III s. 281, 323, 705–7, 803, t. 4 k. 202; IH PAN w Kr., Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu: Kartoteka.
Marian Wolski