Stańczyk Andrzej z Rudy h. Świnka (zm. ok. 1510), pokojowiec królewski, wojski wieluński i stolnik bełski. Najpewniej był synem kaszt. połanieckiego Stanisława Stańczyka (zob.).
Przed r. 1471 był już S. na dworze króla Kazimierza Jagiellończyka, od t.r. występował bowiem jako pokojowiec (łożny) królewski. Należał do grona najbardziej zaufanych dworzan. Często pobierał od podskarbiego pieniądze, które przekazywał pokojowcom króla i królowej oraz dworzanom i urzędnikom królewskim; był także relatorem kwitów królewskich na drobne sumy dla różnych osób. W r. 1472 jeździł z listami królewskimi do prepozyta kłodawskiego Sędziwoja z Czechla. Od lutego do sierpnia 1476 przebywał przy królu w Brześciu Kujawskim i Malborku; pełnił wówczas czasowo urząd podkomorzego dworu królewskiego czyli najwyższego łożnego. W r.n. zakupił 10 koni dla dworu za 20 zł. W r. 1478 towarzyszył królowi na styczniowym walnym sejmie piotrkowskim i w imieniu monarchy rozdawał jałmużnę ubogim. Był też przy królu w Piotrkowie w maju i czerwcu t.r., skąd został wysłany do Radomia celem zorganizowania tam w dn. 17–22 VI stacji dla kniazia Iwana Jurewicza Holszańskiego. Podskarbi zwrócił mu wtedy pieniądze, które 14 VI złożył w imieniu rodziny królewskiej na ofiarę w klasztorze Cystersów w Sulejowie. Z polecenia S-a podskarbi wypłacił 24 VI w Kunowie posłowi czeskiemu Towaczewskiemu pieniądze na utrzymanie w czasie poselstwa.
Przez cały r. 1486 przebywał S. w otoczeniu króla na Litwie. W Wilnie dostał 20 grzywien z cła hrubieszowskiego. W Grodnie 21 XI otrzymał 10 zł na futro, a 22 XI – 10 zł na koszty podróży z polecenia króla na Spisz z listami do tamtejszego star. Piotra Kmity. W r.n. przebywał z królem w ziemi lubelskiej, gdzie dostał od podskarbiego kilka kwitów na pieniądze dla siebie do podkanclerzego i żupnika krakowskiego Grzegorza Lubrańskiego, do star. radomskiego Dziersława Wąsa ze Smogorzewa i do star. nowomiejskiego korczyńskiego Jana Chrząstowskiego. Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka S. przeszedł jako dworzanin na służbę Jana Olbrachta. Dopiero od tego króla otrzymał urząd ziemski – przed r. 1498 został wojskim wieluńskim. Po śmierci Jana Olbrachta pełnił służbę na dworze króla Aleksandra. W r. 1503 był z królem na Litwie i 28 III dostał 10 grzywien, które mu wypłacił podkomorzy przemyski Stanisław Derszniak. W r. 1506 na lutowym sejmie w Lublinie król dodał mu do piastowanego urzędu stolnikostwo bełskie. Na tym sejmie uzyskał S. od króla w dożywocie opustoszały i podniszczony dom murowany z ogrodem w Chęcinach i 20 grzywien na jego remont. S., podobnie jak jego ojciec, miał w tenucie dobra królewskie Diakonów i Szpikłosy w pow. hrubieszowskim. W r. 1509 uzyskał od króla Zygmunta I zgodę na zastawienie tych wsi podstolemu ratneńskiemu Rudygierzowi. Najpewniej z powodu sędziwego wieku zrezygnował z wojstwa wieluńskiego; już 28 II 1510 król nadał ten urząd Andrzejowi Konopnickiemu z Kroczewa. Nie wiadomo, czy S. był nadal stolnikiem bełskim, ponieważ brak danych o tym urzędzie aż do r. 1574. S. zmarł po r. 1510.
O żonie S-a i jego potomstwie nic nie wiadomo.
Urzędnicy, II/1–2, III/2, X; – Kurtyka J., Problem identyczności urzędów ziemskich i nadwornych w wiekach XIV–XVI, w: Urzędy dworu monarszego dawnej Rzeczypospolitej i państw ościennych, Red. A. Gąsiorowski, R. Skowron, Kr. 1996 s. 41–2; – Cod. epist. saec. XV, 1/2 nr 226; Inventarium omnium et singulorum privilegiorum, litterarum, diplomatum […] in Archivo Regni in Arce Cracoviensi, Ed. E. Rykaczewski, Lutetiae Parisiorum 1862 s. 267–8 (pod błędną datą 1501, zamiast 1509, zgoda króla na zastaw dóbr); Matricularum summ., IV; Rachunki królewskie z l. 1471–2 i 1476–8; Teki Pawińskiego, I (Liber quitantiarum Alexandri regis ab a. 1502 ad a. 1506), II (Liber quitantiarum regis Casimiri ab a. 1484 ad a. 1488).
Franciszek Sikora