Pająkówna Aniela (1864–1912), malarka. Ur. w Medyce koło Przemyśla, była córką Jana, rękodajnego i stangreta Pawlikowskich, i Marii z Brzazgońskich. Na ukształtowanie wrażliwości malarskiej P-y wpłynęła decydująco artystyczno-intelektualna atmosfera i tradycja kulturalna domu Pawlikowskich. P. wychowywała się głównie w Krakowie pod opieką Heleny z Dzieduszyckich, żony Mieczysława Pawlikowskiego. Kształciła się w seminarium nauczycielskim w Krakowie, ucząc się rysunku pod kierunkiem Józefa Siedleckiego, a także doskonaliła w malarstwie u Leopolda Loefflera i Floriana Cynka. Pozostawała również w kontakcie z Ignacym Maciejowskim (Sewerem), u którego w Braciejowej pod Dębicą bawiła w r. 1886. Wspierana finansowo przez Pawlikowskich, studiowała P. w l. 1886–1890 w Monachium i w Paryżu u Carolusa Duranda i Jeana J. Hennera; uczestniczyła w tamtejszym życiu artystyczno-literackim i rychło zdobyła uznanie jako zdolna portrecistka. W l. 1887–1902 wystawiła swe prace w krakowskim Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (zwracając na siebie uwagę recenzentów Portretem M. Pawlikowskiego, 1890), a także w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (w l. 1891, 1893, 1895, 1897, 1900, 1907). W r. 1891 osiadła we Lwowie, mając już rozgłos w środowisku twórców i zapewnioną stałą pomoc finansową od Pawlikowskich (150 fl. miesięcznie). Własny fundusz wyposażeniowy wysokości 9 000 fl. przeznaczyła na cele wydawnictwa historii literatury polskiej, zainicjowanego przez jej narzeczonego Antoniego Potockiego. W r. 1894 otrzymała P. list pochwalny za prace malarskie eksponowane na lwowskiej wystawie sztuki współczesnej. Brała udział w wystawach Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie w l. 1897, 1902, 1904–7, 1910. W r. 1896 otworzyła samodzielną pracownię we Lwowie. Wystawiała także za granicą: w Künstlerhaus w Wiedniu (1897), w Monachium i Paryżu. P. rozpoczęła też podówczas współpracę z Marią Wysłouchową: ilustrowała jej publikacje, brała udział w działalności związanej z setną rocznicą urodzin Mickiewicza. Potem wykonywała rysunki do założonego w r. 1900 przez Wysłouchową pisma dla kobiet „Zorza”.
Jesienią 1898 P. zainteresowała się za pośrednictwem H. Pawlikowskiej „Życiem” krakowskim i jego nowym redaktorem Stanisławem Przybyszewskim, z którym w czerwcu r. n. zetknęła się we Lwowie podczas jego odczytu o Chopinie. Wizyty Przybyszewskiego we Lwowie, ponawiane nierzadko od czerwca 1899 do r. 1901, związały P-ę z autorem „Confiteor”. Zbliżyła się wówczas do przyjaciół Przybyszewskiego, jak Wacław Moraczewski, Wasyl Stefanyk, Konrad Rakowski, z którymi utrzymywała korespondencję. Od początku znajomości stała się podporą moralną i materialną uwikłanego w kłopoty osobiste Przybyszewskiego; w r. 1900 zaopiekowała się na czas dłuższy jego córką Iwą z małżeństwa z Dagny Juel, lokując ją u swego brata Władysława, leśniczego w Czywczynie koło Żabiego nad Czeremoszem. Po urodzeniu 1 X 1901 córki Stanisławy z naturalnego związku z Przybyszewskim, P. przebywała rok w Krakowie, a także w Myślenicach. Od r. 1902 do 1907 mieszkała we Lwowie, narażona na przykrości z powodu nieślubnego dziecka; w obronie jej występowała Wysłouchowa. W czerwcu 1906 spotkała się znów z Przybyszewskim i pokryła koszty dwumiesięcznej jego kuracji (kwiecień i maj 1907) w Gries koło Bolzano w Tyrolu. W r. 1907 (maj–sierpień) przebywała w Gorlicach, po czym podróżowała do Wiednia, Abacji (Opatija), Monachium i Gries. W czerwcu 1909 wyjechała do Paryża i odtąd urwał się jej kontakt z Przybyszewskim; wiodła życie samotne, poświęciwszy się malarstwu i wychowaniu córki, której pragnęła dać nazwisko sławnego ojca. Od 8 IV 1902 do listopada 1905 prowadziła pamiętnik dotyczący wczesnego dzieciństwa Stasi.
P., mimo niełatwej sytuacji osobistej, skomplikowanej przez Przybyszewskiego, malowała wiele, a to: studia, szkice, portrety, wnętrza, kwiaty, dzieci i drzewa. Z ważniejszych jej dzieł można wymienić: Portret własny, Dziewczyna modląca się (oba z r. 1892), Zadumana (1893), Portret starej kobiety z kotem (1898), Portret poety Brzozowskiego, Portret H. Barlińskiej (oba z r. 1899), Wnętrze pokoju (1902), Dama z irysami, Autoportret z córką (oba z r. 1907), Portret Stasi Przybyszewskiej (1911). Malarstwo P-y, w zasadzie realistyczne, grawitowało ku impresjonizmowi, odznaczając się dobrym rysunkiem i mglistym, nieco rozbielonym, tak jak u Boznańskiej, kolorytem. Obrazy P-y znajdują się w Muz. Narod. w Krakowie: Góral, w Muz. Sportu i Turystyki w Warszawie: Portret Antoniego Durskiego (ok; r. 1895) i w zbiorach lwowskich: Kwiaty, Portret Leona Wasilewskiego, Marzenie. Dwa krajobrazy akwarelowe: Drzewa przy drodze i Las jesienią są w posiadaniu rodziny Witolda Zechentera w Krakowie. P. zmarła 24 IV 1912 na zapalenie płuc w Paryżu i tam została pochowana; grób jej nie zachował się. Jej bodaj osoba stała się modelem literackim postaci Bronki w dramacie „Śnieg” (1903) S. Przybyszewskiego.
Córka P-y, ze związku z Przybyszewskim, Stanisława, uzyskała w r. 1914 nazwisko ojca.
Autoportret z córką (olej na płótnie, 1907) w Muz. Narod. w Kr.; – Grajewski, Bibliografia ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 2; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych, (Wyd. 1.), s. 117 i 454; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – Helsztyński S., Aniela Pająkówna czyli serce kobiety, „Wici Wielkopolskie” 1936 nr 12 s. 91–4; tenże, Dobranoc miły książę, W. 1971 s. 428–42; tenże, Meteory Młodej Polski, Kr. 1969 s. 136 (fot. z r. 1899); tenże, Przybyszewski. Opowieść biograficzna, W. 1973 (reprod. Autoportretu, 1892); Kolińska K., Stachu, jego kobiety i jego dzieci, Kr. 1978 (fot. ok. 1887, reprod. Autoportretu); Kossak E., Dagny Przybyszewska. Zbłąkana gwiazda, W. 1973; Okońska A., Malarki polskie, W. 1976 s. 100–24 (reprod.: Autoportret, 1892, Autoportret z córką, 1907); Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; Wawrzykowska-Wierciochowa D., Wysluchowa. Opowieść biograficzna, W. 1975; Zechenter W., Stasia. Wspomnienie w 30 rocznicę śmierci Stanisławy Przybyszewskiej, „Kultura” 1965 nr 16 s. 9 (toż przedruk w: Zechenter W., Upływa szybko życie, Kr. 1975 I); – Korespondencja Ignacego Maciejowskiego (Sewera) z Mieczysławem Pawlikowskim, Oprac. S. Sierotwiński, w: Miscellanea literackie 1864–1910, Pod red. S. Pigonia, Wr. 1957; Przybyszewska S., Listy, Oprac. T. Lewandowski, Gd. 1978; Przybyszewski S., Listy, Zebrał S. Holsztyński, W. 1937/8 I–II (reprod.: 3 Autoportrety, niedatowany, 1892, 1906, 4 fot. P-y); – Nekrologi z r. 1912: „Świat” nr 26 s. 17, „Wisła” (Kr.) nr 7 s. 136; – IS PAN: Mater. do Słown. Artystów Pol.
Michał Domański