Steinsberg (Steinsbergowa) Aniela Zofia z Berlinerblauów, pseud.: Aniela Grabowska, Marianna Krajewska, Teresa (1896–1988), adwokat, działaczka społeczna, członkini Komitetu Obrony Robotników.
Ur. 29 VI (niekiedy występuje data 27 VI) w Wiedniu, w spolonizowanej rodzinie żydowskiej, zamieszkałej w Warszawie. Dziadek S-owej, Izydor Berlinerblau, uczestniczył w powstaniu listopadowym. Ojciec, Józef Berlinerblau (zm. 1935), ukończył kierunek pianistyczny Konserwatorium Muzycznego w Warszawie, habilitował się z chemii na uniw. w Bernie, następnie był głównym właścicielem i dyrektorem fabryki przerobu juty «Stradom» w Częstochowie. Należał do Warszawskiego Tow. Naukowego. Matka, Helena z Oppenhemów (Oppenheimów) (1870–1939), była córką właściciela firmy spedycyjnej w Sosnowcu, absolwentką Szkoły Rysunku w Warszawie. Aniela miała młodsze rodzeństwo: siostrę Dorotę Seydenman (zob.) oraz braci: Adolfa (1900–1977), inżyniera chemika, dyrektora technicznego firmy «Stradom», po r. 1940 osiadłego w USA, i Tadeusza (1907–1941/2), absolwenta ASP w Krakowie, architekta, zatrudnionego w warszawskiej pracowni Szymona Syrkusa, zamordowanego przez Ukraińców we Lwowie.
Dzięki przyjaźni ojca z rodziną Skłodowskich Aniela rozpoczęła ok. r. 1905 naukę na kompletach prowadzonych w Warszawie przez Stefanię Sempołowską i Helenę Skłodowską-Szalayową; poza programem przewidzianym przez władze rosyjskie dla gimnazjum żeńskiego uczyła się polskiej historii, geografii i literatury. Poznała w tym okresie Marię Curie-Skłodowską, która stała się dla niej wzorem kobiety samodzielnej. W marcu 1914 przed komisją IV Żeńskiego Gimnazjum w Warszawie złożyła eksternistycznie egzamin z ukończenia siedmiu klas gimnazjum, po czym wyjechała do Szwajcarii. W r. akad. 1915/16 była słuchaczką na Wydz. Nauk Społecznych uniw. w Lozannie. Następnie wróciła do Warszawy, gdzie 5 X 1916 zdała przed Komisją Wydz. Oświecenia egzamin dojrzałości, a 12 X t.r. immatrykulowała się na Wydz. Prawa i Nauk Państw. (od semestru letniego r. akad. 1917/18 Wydz. Prawa i Nauk Politycznych) Uniw. Warsz. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w listopadzie 1918, gdy działalność uczelni została zawieszona, pracowała w Min. Pracy i Opieki Społecznej. Na początku r. 1919 wyjechała do Krakowa i 28 V t.r. zapisała się na Wydz. Filozoficzny UJ, ale wkrótce wróciła do Warszawy i od października kontynuowała przerwane studia prawnicze. W tym okresie działała w Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Dn. 30 XI 1920 ukończyła Wydz. Prawa i Nauk Politycznych Uniw. Warsz. (dyplom nr 5). Krótko uczyła historii w gimnazjum żeńskim Zofii Kaleckiej w Warszawie.
Dn. 7 III 1921 rozpoczęła aplikację adwokacką – czternastomiesięczną praktykę w Sądzie Apelacyjnym w Warszawie, którego prezesem był Leon Władysław Supiński. T.r. wyszła za mąż za krakowskiego adwokata Emila Steinsberga i w maju 1922 przeniosła się do Krakowa. Ponieważ krakowska Izba Adwokacka nie umieszczała kobiet na liście kandydatów adwokackich, S. nie mogła kontynuować aplikacji; stanowisko Izby zmieniła dopiero decyzja Sądu Najwyższego z 14 IV 1923, po której 1 XII t.r. podjęła S. aplikację w Sądzie Okręgowym w Krakowie. Po ukończeniu aplikacji, 20 I 1925, pracowała w kancelarii męża. Izba Adwokacka nie dopuszczała jej, jako kobiety, do egzaminu adwokackiego; dopiero kolejne orzeczenie Sądu Najwyższego pozwoliło S-owej zdać egzamin adwokacki w r. 1930; na listę adwokatów w Krakowie została wpisana 11 VII t.r. Od t.r. należała do zarządu krakowskiego Związku Prawników Socjalistów i jego koła obrońców politycznych. Prowadziła kancelarię adwokacką wspólnie z mężem, a w r. 1932 otworzyła w Krakowie własną kancelarię przy ul. Basztowej 8. T.r. po raz pierwszy uczestniczyła w Krakowie w zbiorowym procesie politycznym, broniąc m.in. z Michałem Szuldenfreiem członków i sympatyków nielegalnej Komunistycznej Partii Polski oraz doprowadziła do uchylenia wyroku skazującego córkę Bolesława Drobnera, Irenę Kornecką, oskarżoną o działalność komunistyczną. Broniła m.in. oskarżonych w drobnych sprawach młodych ludzi z ubogich rodzin, nie pobierając od nich honorarium. W r. 1934 wstąpiła do PPS. Dwa lata później była jednym z 20 obrońców w toczącym się przed Sądem Okręgowym w Krakowie procesie 49 osób oskarżonych o udział w zamieszkach ulicznych w marcu 1936 po rozbiciu przez policję strajku okupacyjnego w Polskich Zakładach Wyrobów Gumowych S.A. «Semperit» w Krakowie; po odwołaniach rewizyjnych uzyskano dla nich niskie kary. Należała do krakowskiego koła Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Uprawiała turystykę tatrzańską, m.in. w towarzystwie Mariusza Zaruskiego. Na początku r. 1939 zawiesiła na kilka miesięcy działalność adwokacką ze względu na chorobę mieszkającej w Warszawie matki.
Wybuch drugiej wojny światowej w r. 1939 zastał S-ową w Krakowie. Po zajęciu miasta przez Niemców odbywały się w jej mieszkaniu zebrania Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS z udziałem jego sekretarza Józefa Cyrankiewicza. Współpracowała z konspiracyjnym biuletynem PPS „Wolność”, dla którego opracowywała z mężem przegląd wiadomości z nasłuchu radiowego. Aby uniknąć denuncjacji, zamieszkała w marcu 1941 pod przybranym nazwiskiem Grabowska w podkrakowskich Bronowicach, a we wrześniu t.r. jako Marianna Krajewska wyjechała z mężem do Warszawy. T.r. wstąpiła do konspiracyjnej PPS «Wolność-Równość-Niepodległość»; wspólnie z Zygmuntem Zarembą opracowywała materiały programowe partii. Mąż S-owej, dzięki rozbudowanemu systemowi korepetycji z łaciny oraz innych języków udzielanych słuchaczom konspiracyjnych kompletów maturalnych, zapewniał utrzymanie żonie i sobie. W r. 1943 został przypadkowo aresztowany podczas łapanki i do domu już nie wrócił. W l. 1942–4 działała S. w Radzie Pomocy Żydom «Żegota». Spisała testament Stefanii Sempołowskiej (zm. 31 I 1944). Podczas powstania warszawskiego 1944 r. została 12 VIII t.r. wysiedlona przez Niemców do obozu w Pruszkowie. Symulując chorobę, uzyskała zwolnienie i zamieszkała w Piastowie, a następnie w Podkowie Leśnej.
Po wyzwoleniu z okupacji niemieckiej, w styczniu 1945, udała się S. do Lublina, gdzie przyjęła pracę zaproponowaną przez Szuldenfreia, kierownika Biura Prawnego Prezydium Rady Ministrów Rządu Tymczasowego. Wkrótce potem wróciła do Warszawy, wstąpiła do legalnej PPS i objęła funkcję rzecznika kontroli partyjnej Stołecznego Komitetu Warszawskiego tej partii. Dn. 1 III t.r. została zatrudniona na stanowisku radcy prawnego w Prezydium Rady Ministrów. Od 1 I 1946 była kierownikiem referatu, a od 1 IX t.r. wicedyrektorem (formalnie od 28 VII 1948) Biura Prac Ustawodawczych Prezydium; do jej zakresu czynności należały «prace legislacyjne i opiniodawcze w zakresie prawa cywilnego, karnego, wyznaniowego, mieszkaniowego, arbitrażu i prawa procesowego, konsultacje wewnętrzne w sprawach prawa cywilnego i karnego». Została też powołana na stanowisko rzecznika Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej. W r. 1947 opublikowała wspomnienie pośmiertne Towarzysz Mikołaj o krakowskim działaczu socjalistycznym, przewodniczącym «Żegoty», Leonie Feinerze (Fejnerze) („Przegl. Socjalistyczny” R. 3 nr 4/5). Współpracowała z sekcją prawa karnego Zrzeszenia Prawników Demokratów i t.r. uczestniczyła w Brukseli w Kongresie Zrzeszenia Prawników Demokratów; przy okazji odbyła podróż do Paryża. W r. 1948 została mianowana sędzią Sądu Dyscyplinarnego Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie. Od t.r., po zjednoczeniu PPS z Polską Partią Robotniczą, była członkiem PZPR (do r. 1955). Od 24 VII 1949 przewodniczyła Komisji Dyscyplinarnej I st. przy Prezydium Rady Ministrów i wchodziła w skład (7 XI 1949 – 30 IV 1953) Głównej Komisji Arbitrażowej. Oprócz pracy zawodowej zajmowała się tłumaczeniem na język polski prac filozofów marksistowskich, m.in. Karola Marksa oraz Mao Tse Tunga; na tej podstawie została przyjęta 20 X 1952 do Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS). Szef Urzędu Rady Ministrów Kazimierz Mijal, decyzją z 27 I 1953, zwolnił ją z pracy z dniem 30 IV t.r. W okresie wypowiedzenia starała się uczestniczyć w pracach nad kodeksem postępowania karnego, szczególnie nad częścią dotyczącą przestępstw wojskowych, została jednak odsunięta i wysłana na urlop. Wg opinii z 14 III 1953 Leona Szyguły, dyrektora Biura Spraw Osobowych Urzędu Rady Ministrów, S. «jako kierownik nie panuje w dostateczny sposób nad sprawami organizacyjnymi. [...] Politycznie i klasowo obca, chociaż formalnie posiada znajomość teorii marksizmu».
W lipcu 1953, zapewne dzięki cichej protekcji ówczesnego wicepremiera Cyrankiewicza, wznowiła S. praktykę adwokacką, tym razem w Zespole Adwokackim nr 6 w Warszawie, kierowanym przez Adolfa Dąba. Broniła w sprawach politycznych, m.in. w r. 1954 w rozprawie rewizyjnej Stanisława Cybulskiego, zastępcy komórki bezpieczeństwa Wydz. Bezpieczeństwa Dep. Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu na Kraj. Najważniejszym osiągnięciem w obrończej działalności S-owej w tym okresie było zaangażowanie się w r. 1955 u boku Władysława Winawera, który (jako pierwszy obrońca Kazimierza Moczarskiego) zaprosił ją do współpracy nad dalszą obroną swego klienta skazanego wcześniej na śmierć. S. wraz z Winawerem wywalczyła w kolejnych etapach procedury rewizyjnej całkowite unieważnienie wyroków i pełne uniewinnienie Moczarskiego. Obrona ta powiodła się dzięki zachodzącym wówczas zmianom politycznym. S. była autorką projektu apelu grupy intelektualistów do Rady Państwa i Rady Ministrów PRL z 12 IV 1956 w sprawie wznowienia postępowań w politycznych procesach rewizyjnych. Od t.r. była członkiem Klubu Krzywego Koła i uczestniczyła w jego spotkaniach, podczas których inicjowała dyskusje nad działalnością prokuratury i sądownictwa PRL. W artykule Czy znowu po staremu („Tyg. Demokr.” R. 5: 1957 nr 4) polemizowała z tezą Leona Schaffa postawioną w artykule „Czy nowe po staremu” („Prawo i Życie” R. 1: 1956 nr 17), iż rehabilitację polityczną osób skazanych w procesach politycznych okresu stalinowskiego powinna poprzedzić rehabilitacja sądowa. Doprowadziła do pośmiertnej rehabilitacji 16 V 1958 przez Sąd Wojewódzki dla m. st. Warszawy Bronisława Chajęckiego, komendanta Państw. Korpusu Bezpieczeństwa podczas powstania warszawskiego 1944 r. W r. 1959 współpracowała z Edmundem Biejatem i Michałem Brojdesem, obrońcami Hanny Rewskiej, skazanej za rozpowszechnianie wydawnictw Inst. Literackiego w Paryżu; w procesie rewizyjnym przed Sądem Najwyższym doradzała w obraniu skutecznej taktyki proceduralnej oraz powoływaniu na biegłych sławnych osób ze świata nauki i kultury, którzy wypowiadali się o absurdalności oskarżenia. Działała w Komitecie Pamięci Sempołowskiej, który doprowadził do opublikowania jej „Pism” (W. 1960); zredagowała drugi tom pt. „W więzieniach”, a w pierwszym zamieściła wspomnienie o autorce. Dla Państw. Inst. Wydawniczego tłumaczyła z języka francuskiego dzieła Claude’a Levi-Straussa („Smutek tropików”, W. 1960, 1964, Ł. 1992, „Totemizm”, W. 1968), Jeana Rostanda („Biologia twórcza”, W. 1964) i Jeana Mazela („Zagadki Maroka”, W. 1975). Broniła wspólnie z Ludwikiem Cohnem i Janem Olszewskim w procesie sekretarza Klubu Krzywego Koła Anny Rudzińskiej, zakończonym w lutym 1962 wyrokiem skazującym ją na rok więzienia. W r. 1964 doprowadziła jako adwokat do wyroku uniewinniającego w procesie Januarego Grzędzińskiego, oskarżonego o publikowanie artykułów w pismach emigracyjnych. T.r. interweniowała ze skutkiem pozytywnym w sprawie zwolnienia Jana Józefa Lipskiego, zatrzymanego za kolportaż tzw. Listu 34. W r. 1965, z Olszewskim i Tadeuszem de Virion, reprezentowała w sądzie Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego, autorów «Listu otwartego do członków PZPR», a z Olszewskim i Zygmuntem Kropiwnickim broniła Jana Nepomucena Millera, oskarżonego o publikowanie artykułów w londyńskich „Wiadomościach”. W r. 1968 podjęła się bezpłatnej obrony studentów aresztowanych podczas protestów marcowych na fali nagonki antysemickiej, doprowadziło to do zawieszenia S-owej w prawach wykonywania zawodu i skierowania przez ministra sprawiedliwości Stanisława Walczaka jej sprawy do Sądu Dyscyplinarnego Okręgowej Izby Adwokackiej w Warszawie. Dn. 30 IV 1970 została skreślona z listy warszawskiej Rady Adwokackiej, w związku z czym przeszła na emeryturę. Korzystała odtąd z Funduszu Socjalnego ZAiKS.
W grudniu 1975 (tzw. List 59) i styczniu 1976 (tzw. List 14) podpisała S. zbiorowe petycje do Sejmu PRL przeciwko projektom zmian w konstytucji. Po strajkach robotniczych w Radomiu i Ursusie w czerwcu 1976 sygnowała oświadczenie czternastu intelektualistów solidaryzujących się z represjonowanymi robotnikami. Podpisała „Apel do społeczeństwa i władz PRL” (23 IX t.r.) i była jednym z założycieli Komitetu Obrony Robotników (KOR), którego celem była pomoc prawna i materialna dla represjonowanych. Zasiadała w Komisji Redakcyjnej KOR, która obradowała najczęściej w jej mieszkaniu przy ul. Boya w Warszawie, przygotowując oświadczenia przekazywane do publikowanych poza oficjalnym obiegiem „Komunikatów” KOR. Zbierała informacje o przypadkach łamania prawa przez władze, pisała listy protestacyjne do organów państwowych, a także do instytucji międzynarodowych; wiosną 1977 podpisała list w obronie aresztowanych działaczy KOR do przewodniczącego Międzynarodówki Socjalistycznej Willego Brandta. We wrześniu t.r. sygnowała Deklarację Ruchu Demokratycznego, którego celem miało być tworzenie «niezależnych, samorządnych instytucji społecznych wykonujących zadania w obronie praw człowieka i obywatela». Po przekształceniu KOR w Komitet Samoobrony Społecznej (KSS) KOR (29 IX) była nadal jego członkiem i stale pracowała w Komisji Redakcyjnej; współdziałała też z Biurem Interwencyjnym KSS KOR, kierowanym przez Zbigniewa i Zofię Romaszewskich. Była współredaktorem „Dokumentów bezprawia” (W. 1978). W Inst. Literackim w Paryżu opublikowała w r. 1978 wspomnienia Widziane z ławy obrończej, w których omówiła najważniejsze procesy polityczne w Polsce po r. 1945. W r. akad. 1977/8 w ramach Tow. Kursów Naukowych wygłosiła referat Proces Moczarskiego w „Widziane z ławy obrończej”. Krytykę podstaw prawnych wyroków w procesach politycznych wytaczanych za rządów Władysława Gomułki przedstawiła w artykule Ze wspomnień obrońcy. Kariera artykułu 23 („Zapis” 1978 nr 8, „Zesz. Hist.” T. 48: 1979). Dn. 11 XI 1978 przed katedrą św. Jana w Warszawie kolportowała m.in. z Cohnem, Edwardem Lipińskim i Antonim Pajdakiem oświadczenie, wydane w 60. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. Dn. 17 I 1980 weszła do powołanej przez KSS KOR Komisji Helsińskiej w Polsce (zasiadali w niej Cohn, Lipiński i Romaszewski), przygotowującej tzw. Raport Madrycki o naruszaniu przez władze PRL «trzeciego koszyka» „Aktu końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy Europejskiej w Helsinkach” z r. 1975, dotyczącego praw człowieka. W l. 1980–1 była wiceprzewodniczącą Zarządu Stow. Opieki nad Więźniami «Patronat». W związku ze swą działalnością była wielokrotnie przesłuchiwana i karana grzywną.
Po powstaniu NSZZ „Solidarność” została S. 10 XII 1980 członkiem Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania, powołanego przez Krajową Komisję Porozumiewawczą Związku. Przed samorozwiązaniem KSS KOR (23 IX 1981) weszła w skład Rady Funduszu Samoobrony Społecznej, powołanego do kontynuowania dotychczasowej działalności Funduszu, zgodnie z intencjami ofiarodawców. W r. 1981 odmówiła przyjęcia od Rady Adwokackiej w Warszawie dyplomu za 50-letnią pracę w adwokaturze. Po wprowadzeniu stanu wojennego, 13 XII t.r., napisała artykuł w obronie aresztowanych pt. Sprawa KSS „KOR” („Kultura” 1983 nr 11, osobno Proces KSS KOR – refleksje i analogie, W. 1983). Po uzyskaniu paszportu pojechała w r. 1983 w towarzystwie Stanisława Gajewskiego do Paryża; spotkała się z Józefem Handelsmanem, dyrektorem tamtejszej Biblioteki Polskiej, oraz (jedyny raz w życiu) z Jerzym Giedroyciem, który przeprowadził z nią wywiad (6 pytań do Anieli Steinsbergowej, „Kultura” 1983 nr 7/8). W paryskich „Zeszytach Historycznych” (T. 66: 1983) opublikowała Uwagi na marginesie memoriału dra Mieczysława Szerera, złożonego w dn. 13 V 1957 w Komisji do Badania Odpowiedzialności za Łamanie Praworządności w Sądownictwie Wojskowym; dotyczyły one łamania prawa przez sądy, głównie w okresie stalinowskim. W 2. poł. r. 1983 amputowano S-owej nogę; chorą S-ową opiekowali się m.in. Gajewski, Helena Merenholc, Marek Edelman i Anka Kowalska, a Giedroyc przesyłał pieniądze na jej opiekę. W kwietniu 1984 na prośbę Episkopatu Polski uczestniczyła w rozmowach z więzionymi członkami KSS KOR, dotyczących przyjęcia przez nich warunków uwolnienia. Dn. 18 XII t.r., w związku z niedawnym zabójstwem ks. Jerzego Popiełuszki, podpisała „Oświadczenie Warszawskiego Komitetu Obywatelskiego przeciw Przemocy” („Zesz. Hist.” T. 71: 1985), skierowane do prokuratora generalnego PRL. W r. 1988 została członkiem PPS, powołanej m.in. przez Lipskiego. Zmarła 22 XII 1988 w Warszawie, została pochowana 28 XII na cmentarzu ewangelicko-reformowanym. Przemówienia pożegnalne nad grobem wygłosili: Kuroń, Władysław Siła-Nowicki, Stanisław Szczuka i w imieniu chorego Lipskiego Aleksander Małachowski.
Małżeństwo S-owej z Emilem Steinsbergiem (1879–1943), adwokatem, doktorem prawa, było bezdzietne.
Bibliogr. „Kultury”, Cz. 2–3; Kandziora J., Szymańska Z., Bez cenzury 1976–1989. Literatura – ruch wydawniczy – teatr. Bibliografia, W. 1999; Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89, Red. J. Skórzyński, W. 2000 I (fot.); Supruniuk M. A., Kultura. Bibliografia przedruków wydawnictw Instytutu Literackiego w Paryżu w niezależnych oficynach wydawniczych w Polsce w latach 1977–1990, W. 1995; – Bojańczyk A., Adwokat Aniela Steinsbergowa – zamiast nekrologu, „Palestra” 1998 nr 7/8 s. 112–22; Eisler J., List 34, W. 1993; tenże, Marzec 1968, W. 1991; Fik M., Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944–1981, W. 1991; Friszke A., Opozycja polityczna w PRL 1945–1980, Londyn 1994 (fot.); Jarocki R., Legendarna adwokatka, „Rzeczpospolita” 1999 nr 6; tenże, Od Patka do Kuronia (mszp. w posiadaniu autora); Jedlicki W., Klub Krzywego Koła, Paryż 1963 s. 114; Kulczykowski M., Żydzi – studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego w dobie autonomicznej Galicji (1867–1918), Kr. 1993 s. 406 (dot. męża S-owej); Lipski J. J., Komitet Obrony Robotników „KOR”, Londyn 1983; Poksiński J., „TUN”. Tatar–Utnik–Nowicki, W. 1992; Stola D., Kampania antysyjonistyczna w Polsce 1967–1968, W. 2000; Terlecki R., Uniwersytet Latający i Towarzystwo Kursów Naukowych 1977–1981, Kr.–Rzeszów 2000; Zuzowski R., Komitet Samoobrony Społecznej KOR, Wr. 1996 s. 34, 37, 58, 160, 205 (fot.); Żaczek T., Antoni Pajdak (1894–1988). Uczestnik walk o niepodległą Polskę, W. 2004 (fot.); – Brandys M., Dziennik 1976–1977, W. 1996 s. 30–1, 104, 213, 215, 232, 237 (fot.); Dębicka Z., Ciocia Stefa, w: Stefania Sempołowska. Pisma, Red. N. Gąsiorowska, W. 1960 I; Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, Oprac. A. Jastrzębski, W.–Londyn 1994 (fot.); Drobner B., Bezustanna walka, W. 1965 II; Hemmerling Z., Nadolski M., Opozycja demokratyczna w Polsce 1976–1980. Wybór dokumentów, W. 1994; Herling-Grudziński G., Dziennik pisany nocą (1973–1979), Paryż 1980; Jarocki R., Mecenas Aniela Steinsbergowa opowiada..., w: Prawda i pojednanie. W 80. rocznicę urodzin Władysława Bartoszewskiego, Red. J. Barcz, W. 2002 s. 483–90; [Jeziorański Z.] Nowak J., Polska z oddali. Wojna w eterze. Wspomnienia, Londyn 1988 II; Lipski J. J., Proces Anny Rudzińskiej i Klubu Krzywego Koła, „Kultura” 1999 nr 7/8 s. 168–9; Marzec 1968. Trzydzieści lat później, Oprac. M. Zaremba, W. 1998 II; Moczarski K., Zapiski, Red. A. K. Kunert, W. 1990; Nowak-Jeziorański J., Jerzy Giedroyc, Listy 1952–1998, Wr. 2001; Robiliśmy niemożliwe. Z Sewerynem Blumsztajnem rozmawia Michał Okoński, „Tyg. Powsz.” 2001 nr 39 s. 10; Ruch oporu, Paryż 1977 s. 11, 13–15, 18, 26, 35; Wywiady autora z S-ową: „Tyg. Solidarność” R. 2: 1989 nr 29/30 (fot.), „Życie Warszawy” 1997 nr 167 (fot.); – „Biul. B. Jag.” 1981 nr 16; „Kultura” (Paryż) 1977 nr 11, 12, 1978 nr 7/8, 10, 1981 nr 11; „Tyg. Powsz.” 2001 nr 39; „Zapis” 1978 nr 7; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Stolica” R. 44: 1989 nr 10, „Tyg. Powsz.” R. 43: 1989 nr 3, „Życie Warszawy” 1988 nr 289, 299, 300; – AAN: Urząd Rady Ministrów, sygn. 149003 (teczka personalna S-owej); AP w Kr.: sygn. SOKC 1733, 1735 (teczka męża S-owej) 1790; Arch. Izby Adwokackiej w Kr.: Teczka osobowa S-owej; Arch. Okręgowej Rady Adwokackiej w W.: Teczka personalna S-owej; Arch. Kancelarii Prezesa Rady Ministrów: sygn. 639/336 (teczka personalna S-owej, fot.); Arch. UJ: sygn. WF II 386; Arch. Uniw. Warsz.: sygn. 1489 (teczka personalna S-owej); B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 2782 t. 7 k. 214 (koresp. Emila Steinsberga ze Stanisławem Sozańskim); Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dok. IPN w W.: sygn. IPN BU MSW II 1664 k. 106, sygn. IPN BU 0365/45 t. 9 k. 3, 15, 19, 22–3, 31, 33, 35, 39, 52, 54, 58, 63, 66; ZAiKS w W.: Teczka personalna S-owej; – Mater. autora: List Jana Karskiego z 23 VIII 1995, listy Jerzego Giedroycia z 25 V 1993 i 27 V 1993, odpisy artykułów prasowych z r. 1968; – Informacje Seweryna Blumsztajna i Andrzeja Friszke z W.; Rozmowy autora: ze S-ową z l. 1987–8 oraz z Zofią Chądzyńską, Markiem Edelmanem, Antoniną Górską, Anką Kowalską, Jackiem Kuroniem, Heleną Merenholc, Adamem Michnikiem, Janem Olszewskim, Zbigniewem i Zofią Romaszewskimi, Władysławem Siłą-Nowickim, Grzegorzem Wdowickim (mężem Julii Berlinerblau, bratanicy S-owej), Jakubem Wdowickim (synem bratanicy Julii) oraz Henrykiem i Ludwiką Wujec.
Robert Jarocki