Pohoska (Rzepecka-Pohoska) Anna Ewa (imię używane Hanna), pseud. Szczęsna, Ewa Białynia, Ewa Stawisz, Jerzy Nałęcz (1895–1953), historyk, pedagog, docent Uniw. Warsz. Ur. 29 V w Poznaniu, była córką Kazimierza Rzepeckiego, dziennikarza, i Izy Moszczeńskiej (zob.). Uczęszczała na pensję Jadwigi Kowalczykówny i Jadwigi Jawurkówny w Warszawie i ukończyła ją w r. 1912. W jesieni 1910 była współorganizatorką tajnego koła młodzieży postępowo-niepodleglościowej, a w r. 1912 sekcji żeńskiej tajnego Związku Strzeleckiego w Warszawie. Od stycznia do czerwca 1913 uczęszczała na kursy wojskowe organizowane przez Związek Strzelecki. Wyjechawszy do Krakowa we wrześniu 1913 P. uzupełniła maturę obowiązującą przy wstępie na UJ, a w r. akad. 1913/14 rozpoczęła tam studia historyczne. Przyjąwszy pseudonim Szczęsna, równocześnie brała udział w prowadzonych przez «Strzelca» ćwiczeniach polowych, strzelaniu, kursach sanitarnych itp. Uczestniczyła, wraz z Heleną Radlińską, w działalności Uniwersytetu Ludowego im. Adama Mickiewicza (w wypożyczalni przeźroczy, a następnie w wypożyczalni książek) oraz jako członek «Promienia» w akcjach oświatowych. Po wybuchu pierwszej wojny światowej przez kilka tygodni na przełomie sierpnia i września 1914 pracowała w prowianturze Legionów Polskich w Jędrzejowie. W październiku t. r. była urzędniczką ekspozytury Polskiej Organizacji Narodowej (PON) z siedzibą w Łodzi, kierowanej przez Witolda Jodkę-Narkiewicza, a w listopadzie placówki PON kierowanej przez Michała Sokolnickiego we Frysztacie. Od grudnia 1914 do sierpnia 1916 pracowała w Biurze Prasowym Naczelnego Komitetu Narodowego, początkowo w Jabłonce, a następnie w kolejnych miejscach pobytu tego biura w Sławkowie i Piotrkowie Trybunalskim; prowadziła administrację tygodnika „Wiadomości Polskie”, porządkowała archiwum biura, a ponadto kierowała komórką kurierską.
W r. akad. 1916/17 P. wznowiła studia historyczne na Uniw. Warsz. Równocześnie prowadziła od grudnia 1916 do lutego 1917 kancelarię Józefa Piłsudskiego, a następnie do lipca 1917 pracowała jako urzędniczka w Biurze Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. W r. 1917 wyszła za mąż za Jana Pohoskiego. W r. szk. 1917/18 uczyła historii w warszawskich szkołach średnich Pauliny Hewelke, Tow. im. Jana Miłkowskiego (późniejsze Gimnazjum im. Narcyzy Żmichowskiej), Rebeki Perły Lubińskiej i Ewy Strauch-Szlezyngierowej. W wydawnictwie M. Arcta opublikowała w tym okresie, pod pseud. Ewa Białynia, kilka broszurek popularyzujących historię Polski, a m. in. Warszawa w czasie powstania kościuszkowskiego 1794 roku (W. 1917, wyd. 2. W. 1922), Powstanie listopadowe (W. 1917, wyd. 5. W. 1930), Ignacy Prądzyński generał wojsk polskich w latach 1830–1831 (W. 1918, wyd. 2. W. 1924). W r. 1918 napisała na zamówienie Biura Pracy Społecznej pracę Ziemia chełmska i Podlasie w walkach o niepodległą Polskę (nieopublikowana). W t. r. przeniosła się do Lublina, gdzie uczyła historii i języka polskiego w szkołach średnich Michaliny Sobolewskiej, Wacławy Arciszowej oraz Władysława Kunickiego. Po powrocie do Warszawy podjęła ponownie w l. akad. 1920/1 i 1921/2 studia historyczne, uzyskując w r. 1923 na podstawie pracy Sprawa oświaty ludu w dobie Komisji Edukacji Narodowej (Kr. 1925), pisanej pod kierunkiem prof. Marcelego Handelsmana, stopień doktora filozofii. W l. 1920–1 wydała, pod pseud. Jerzy Nałęcz, serię 9 broszurek o treści historyczno-patriotycznej, przeznaczoną dla wojska, m. in. Stanisław Żółkiewski kanclerz i hetman wielki koronny (W. 1920), Jak książę Józef walczył z Austriakami o odzyskanie Galicji (W. 1920), Wśród żołnierzy Kościuszki (W. 1921), Opowiadania o Krakowie (W. 1921), a w r. 1925, pod pseud. Ewa Białynia, kolejną serię broszur w wydawnictwie M. Arcta, takich jak Powstanie styczniowe (W.), Opowiadania historyczne (W.), Hołd Pruski. Krzyżacy, Prusacy a Polska 1525–1925 (W.). Równocześnie kontynuowała pracę nauczycielską w warszawskich szkołach średnich: Tow. «Chinuch» (1919/20), R. P. Łubińskiej (1919–21), Janiny Zdziennickiej i Janiny Popielewskiej (1921–4), Wandy Posselt-Szachtmajerowej (1922–30), Zofii Stiche (1925/6) i Władysławy Lange (1927–9). Wykładała również w l. 1926–8 w Państwowych Kursach Nauczycielskich, kierowanych przez Władysława Spasowskiego. Od 1 X 1926 do wybuchu drugiej wojny światowej prowadziła na Uniw. Warsz. zlecone wykłady i ćwiczenia z dydaktyki historii oraz z historii wychowania.
W l. 1930–7 P. uczyła historii w państwowym Gimnazjum im. Emilii Plater, a równocześnie była instruktorką w Wydziale Programowym Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, gdzie zajmowała się problematyką wychowania obywatelskiego i nauki o Polsce współczesnej w szkołach średnich ogólnokształcących. Od maja 1930 była członkiem Komisji Egzaminów Państwowych na Nauczycieli Szkół Średnich w Warszawie, a od listopada t. r. członkiem Komisji Oceny Książek Szkolnych. W r. 1931 wraz z Ireną Posseltówną kierowała pracami zespołu wychowania obywatelskiego w związku ze zmianą programów szkolnych. W l. 1931–6 redagowała, początkowo wraz z Januszem Jędrzejewiczem, a od r. 1932 z Janem Biłkiem, kwartalnik „Zrąb” – przeznaczony dla nauczycieli. Pismo to, będące organem grupy ideologów wychowania państwowego o tej samej nazwie, propagowało kult marszałka Piłsudskiego i czynu zbrojnego Legionów. P., gorąca zwolenniczka tych idei, głosiła je w wykładach dla nauczycieli oraz w publikacjach. Główna praca P-iej w tej dziedzinie Wychowanie obywatelsko-państwowe (W. 1931) została ostro skrytykowana przez opozycję nauczycielską i wycofana z handlu księgarskiego po kilku tygodniach rozpowszechniania, a drugie poprawione wydanie ukazało się w r. 1936. Tej tematyki dotyczył też m. in. artykuł Ideowe podstawy wychowania obywatelskiego („Zrąb” 1932) oraz hasło Wychowanie obywatelsko-państwowe do I tomu „Encyklopedii Wychowania” (W. 1933). Jedną z ważniejszych prac P-iej była przeznaczona dla potrzeb studentów Dydaktyka historii (W. 1928, wyd. 2. W. 1937). Z dziedziny dydaktyki opublikowała także książki: Historia w szkole powszechnej (W. 1933) i Nauczanie i popularyzacja historii w ostatnim pięćdziesięcioleciu (1887–1937), (Lw. 1937). W tym okresie opracowała, wraz z Marią Wysznacką, podręczniki historii dla V i VI klasy szkoły powszechnej Z naszej przeszłości (W. 1933, 1934) oraz dla klasy VII Z naszej teraźniejszości (W. 1936); podręczniki te wznawiano w następnych latach. P. była też współautorką (wraz ze Stanisławem Arnoldem i Czesławem Leśniewskim) podręcznika dla szkół średnich Polska w rozwoju dziejowym, I–II (W. 1929, 1934). Liczne wyjazdy zagraniczne P-iej mające na celu zapoznanie się z metodami nauczania i programami szkolnymi znalazły swe odbicie w publikacjach o charakterze sprawozdawczym. P. brała udział w zjazdach historyków polskich: na IV Zjeździe w r. 1925 w Poznaniu wygłosiła referat o wynikach ankiety na temat nauczania historii w szkole, na V Zjeździe w r. 1930 w Warszawie referat Stan nauczania historii zagranicą (Pam. Zjazdu, I) oraz na VI Zjeździe w r. 1935 w Wilnie wygłosiła dwa referaty: Historia w liceum („Wiad. Hist.-Dydakt.” 1935) i Nauka o państwie (tamże). Brała także udział w Kongresie Wychowania Moralnego w Paryżu w r. 1930 oraz w Konferencji Pedagogicznej w Hadze w r. 1932. Od r. 1930 była współpracowniczką Komisji do dziejów oświaty i szkolnictwa Polskiej Akademii Umiejętności, współpracowała też z Polskim Tow. Naukowo-Pedagogicznym.
W lutym 1934 P. habilitowała się na Uniw. Warsz. na podstawie pracy „Rewolucja szkolna” we Francji 1762–1772 (W. 1933). Praca ta została ostro skrytykowana przez księdza Stanisława Bednarskiego („Kilka uwag o nieudanej książce”, „Przegl. Powsz.” 1934 i odb.), który zarzucał autorce powierzchowność opracowania, opartego wyłącznie na źródłach drukowanych, a także wytykał dużą liczbę błędów faktograficznych i pomyłek korektowych; po replice P-iej w „Przeglądzie Historycznym” ks. Bednarski opublikował w „Przeglądzie Powszechnym” „P. H. Pohoskiej w odpowiedzi”. Od r. 1934 była P. członkiem zarządu głównego Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, a w l. 1936–9 przewodniczącą zarządu. W l. 1934–6 redagowała organ związkowy „Praca Obywatelska”. Z ramienia tego Związku była sekretarką komitetu organizacyjnego Kongresu Pracy Kobiet, który odbył się we wrześniu 1938. W r. 1939 jako wydawnictwo Związku opublikowała P. pracę Rozważania o ordynacji wyborczej (W.). We wrześniu 1935 P. została wybrana z terenu Warszawy na zastępcę senatora. W listopadzie 1937 opracowała, wraz z Wandą Pełczyńska, i wręczyła marszałkowi Edwardowi Rydzowi-Śmigłemu w imieniu organizacji kobiecych memoriał protestujący przeciwko polityce Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN), a zwłaszcza rozbudzaniu nacjonalizmu i antysemityzmu. W grudniu t. r. podpisała wraz z grupą profesorów i docentów odezwę „W obronie kultury polskiej”, występującą przeciw zajściom antysemickim na wyższych uczelniach w Warszawie. W latach dwudziestych P. była członkiem Komitetu Redakcyjnego wydawnictwa wspomnień uczestniczek walk o niepodległość w l. 1910–15 („Wierna służba”, W. 1927) i w l. 1915–18 („Służba ojczyźnie”, W. 1929), w których zamieściła też kilka własnych wspomnień, m. in. Sekcja żeńska Związku Strzeleckiego w Warszawie 1912–1914 („Wierna służba”). W latach trzydziestych opublikowała P. dużą liczbę artykułów i recenzji w czasopismach: „Gimnazjum”, „Głos Nauczycielski”, „Kwartalnik Historyczny”, „Minerwa Polska”, „Oświata i Wychowanie”, „Przegląd Humanistyczny”, „Przegląd Pedagogiczny”, „Wiadomości Historyczno-Dydaktyczne”. Największą liczbę publikacji umieściła w kwartalniku „Zrąb” częściowo pod pseud. Ewa Stawisz. W ostatnich latach poprzedzających wybuch drugiej wojny światowej pracowała nad dużą monografią, która drukiem ukazała się już po śmierci P-iej Wizytatorowie generalni Komisji Edukacji Narodowej (L. 1957). W l. 1937–9 P. uczyła historii w Gimnazjum państwowym im. Aleksandry Piłsudskiej. W okresie okupacji niemieckiej, aż do r. 1944, w tymże Gimnazjum działała w tajnym nauczaniu. Wykładała też historię wychowania na tajnych kompletach Wydziału Humanistycznego Uniw. Warsz. Równocześnie pracowała w archiwum Biura Informacji i Propagandy (BIP) Związku Walki Zbrojnej, później Armii Krajowej (szefem BIP był jej brat płk Jan Rzepecki), oraz prowadziła kancelarię Komendy Głównej Armii Krajowej. Liczne artykuły P-iej ukazywały się anonimowo w prasie tajnej. Dom P-iej był w latach okupacji ośrodkiem tajnej pracy kulturalnej. Po upadku powstania warszawskiego 1944 r., które spędziła na Żoliborzu, przeszła przez obóz w Pruszkowie i w końcu listopada t. r. osiadła w Częstochowie. Pracowała tam w Archiwum Miejskim, a równocześnie na tajnych kursach uniwersyteckich prowadziła wykłady i zorganizowała seminarium z dziedziny pedagogiki.
Po wyzwoleniu Częstochowy P. kontynuowała do kwietnia 1945 zajęcia na ujawnionych kursach akademickich. Następnie przeniosła się do Warszawy, gdzie w r. akad. 1945/6 prowadziła wykłady zlecone z historii wychowania i dydaktyki historii na Uniw. Warsz. Uczyła również historii w XVI Gimnazjum państwowym (dawniej im. A. Piłsudskiej). Od czerwca 1946 do r. 1951 była docentem etatowym historii wychowania i doktryn pedagogicznych na Wydziale Humanistycznym, a następnie w l. 1951–3 docentem etatowym pedagogiki na Wydziale Filozoficzno-Społecznym Uniw. Warsz. W r. 1945 Senat Uniw. Warsz. wystąpił z wnioskiem o przyznanie P-iej tytułu profesora, wniosek nie został jednak pozytywnie załatwiony. Od grudnia 1946 P. była współpracowniczką Komisji Historycznej Wydziału II Tow. Naukowego Warszawskiego. W r. 1948/9 wykładała w Instytucie Pedagogicznym Związku Nauczycielstwa Polskiego. W tym okresie wydane zostały w opracowaniu i redakcji P-iej wybory pism pedagogicznych J. Locke’a (W. 1948), M. Montaigne’a (W. 1948) i J. J. Rousseau (W. 1949). Była członkiem organizacji nauczycielskich, Stowarzyszenia Kobiet z Wyższym Wykształceniem, Tow. Miłośników Historii i in. Zmarła 30 IX 1953 w Warszawie i pochowana została na cmentarzu Powązkowskim. Była odznaczona Krzyżem Niepodległości, Krzyżem POW i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Wiele prac P-iej pozostało w rękopisie (wśród nich znajdują się zapiski pamiętnikarskie dotyczące m. in. jej matki Izy Moszczeńskiej). Do ważniejszych należy kilka rozpraw poświęconych działalności pijarów w Polsce, a także liczne prace z dziedziny biografistyki. Przechowywane są w działach rękopisów Biblioteki Uniw. Warsz., Biblioteki Jagiellońskiej i Biblioteki Ossolineum we Wrocławiu.
W małżeństwie z Janem Pohoskim (zob.) P. miała dwoje dzieci: Ewę (zob.) i Jana, który zginął w czasie powstania warszawskiego (o nim wzmianka w życiorysie ojca).
Możdżeń S. J., Bibliografia historii wychowania za lata 1918–1939, Wr. 1978; Album-skorowidz Senatu i Sejmu 1935–40, s. 198; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Zieleniewski, Sejm i Senat 1935–1940; Naczelny Komitet Narodowy i jego współpracownicy (1914–1915), Kr. (1915) s. 6; Zagórowski, Spis nauczycieli, I–II; – Araszkiewicz F. W., Ideały wychowawcze Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1978; tenże, Szkoła średnia ogólnokształcąca w Polsce w latach 1918–1932, Wr. 1972; Bałtruszajtys G., Samodzielni pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1945–1961, „Roczniki Uniw. Warsz.” R. 3: 1962 s. 117; Garbowska W., Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1932–1939, Wr. 1976; Ługowski B., Szkolnictwo w Polsce 1929–1939 w opinii publicznej, W. 1961; Manteuffel T., Uniw. Warsz. 1915/16–1934/5; tenże, Uniwersytet Warszawski w latach wojny i okupacji. Kronika 1939/40–1944/45, W. 1948 s. 30; Pełczyńska W., Wspomnienia o H. P-iej, „Wiadomości” 1954 nr 1 s. 3; Radlińska H., Z dziejów pracy społecznej i oświatowej, Wr. 1963; Trzebiatowski K., Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1918–1932, Wr. 1970; – Gałecki W., Jeszcze raz przez życie, Kr. 1966; Prace Departamentów i Biur Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego…, W. 1918 s. 71; Pohoska H., Dom, „Tyg. Powsz.” 1969 nr 37; Rzepecka-Pohoska H., Wspomnienia z pracy w departamencie wojskowym (1915–1916), „Niepodległość” T. 10: 1976 s. 178–206; Służba ojczyźnie, W. 1929; Wierna służba, W. 1927; Zanowa J., W służbie oświaty. Pamiętnik z lat 1900–1946, Wr. 1961; – „Dzien. Urzędowy Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego” 1930, nr 6 s. 294, 1931 nr 1 s. 20; „Życie Warszawy” 1953 nr 236 s. 5; – AAN: Akta personalne Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, teczka nr 5126; Arch.Uniw. Warsz.: Akta personalne, teczka nr K. 1542 oraz sygn. R. 51–26; B. Jag.: rkp. Przyb. 318/76; B. Ossol.: rkp. 14312/II, 14374/II, 14376/II; B. Uniw. Warsz.: rkp. 397–401, 406 a–b, 564 a, 566 a–b–c, 567–573, 574 a–b–c, 575, 576 a–b, 577–578, 618; – Materiały w posiadaniu brata Jana Rzepeckiego (m. in. fragment mszp. pamiętnika P-iej); Informacje J. Rzepeckiego i Kaliny Gawęckiej z Warszawy.
Stanisław Konarski