Szaniawska ze Scipionów Anna (ok. 1730 – 1795), starościna małogoska.
Była córką Józefa Scipiona (zob.) i Wereny (Weroniki, zm. 1739), ostatniej z rodu Firlejów, córki kaszt. kamieńskiego Andrzeja Firleja i Anny z Lanckorońskich. Miała brata Ignacego Scipiona (zob.), oraz siostry: Magdalenę (zm. 1753), żonę od r. 1747 Rocha Jabłonowskiego (zob.) i Teresę. Macochą wcześnie osieroconej Anny była Teresa Barbara z Radziwiłłów, później żona Antoniego Michała Paca (zob.).
Ok. r. 1747 poślubiła Anna Konstantego Felicjana (Felicjana Konstantego) Szaniawskiego (zm. 1787), syna Jozafata (zob.), star. małogoskiego od r. 1742, szambelana od 19 V 1758. Mąż uzyskał dla niej 11 XII 1752 ius communicativum na star. małogoskie. Miała też udział (poświadczony w r. 1755) we własności pałacu Szaniawskich w Warszawie przy ul. Miodowej 8. Już w r. 1760 trwało postępowanie w Rzymie, zmierzające, na wniosek S-iej, do separacji małżonków; zapewne z tego powodu w satyrze bibliograficznej z r. 1762 występowała jako autorka pracy „Delicje klasztorne”. Małżeństwo separowano 7 VII 1766 wyrokiem trybunału rzymskiego, a chory umysłowo mąż, trwoniący majątek w ekscesach seksualnych, został w r. 1781 staraniem rodziny ubezwłasnowolniony; pozostawał pod opieką siostry Anny, żony Michała Ossolińskiego, w jej dobrach w Galicji. W wyniku zabiegów Ossolińskich przywrócono mu prawa obywatelskie w r. 1786; zmarł 2 VIII 1787 w Woli Mieleckiej.
S. prowadziła w Warszawie samodzielne życie, była faktyczną posesorką star. małogoskiego. Jako spadkobierczyni Firlejów procesowała się od r. 1765 z miejscowymi Żydami, a od r. 1767 ze star. lubelskim o należącą do niej jurydykę Słomiany Rynek (zwaną też Firlejówką) w Lublinie; sejm rozbiorowy l. 1773–5 powołał w tej sprawie komisję do rozsądzenia jej sporu ze star. Wincentym Potockim. S. proces ten przegrała, jednak nadal (m.in. w r. 1784) występowała jako właścicielka jurydyki. Tenże sejm nadał star. małogoskie prawem emfiteutycznym jej synowi, Stanisławowi oraz jego żonie (sejm 1776 r. sprecyzował tę uchwałę), zachowując jednak prawa dotychczasowych posesorów; syn zobowiązał się płacić jej 16 tys. złp. rocznie.
W swym warszawskim pałacu, przebudowanym w l. osiemdziesiątych być może przez Stanisława Zawadzkiego, S. prowadziła salon, skupiający miejscową elitę. Przyjaźniła się z siostrą króla Izabelą z Poniatowskich Branicką, kaszt. krakowską. Gościł ją często Stanisław August na Zamku i w Łazienkach; znano jej upodobanie do kart i odważne żarty w obecności władcy. Słynęła zwłaszcza z zamiłowania do małych piesków, opiewanych m.in. przez eks-dominikanina, ks. Antoniego Malinowskiego, który, wg przekazanych przez Antoniego Magiera pogłosek, za „Pieśń o Bufciu” (jej bonończyku) uzyskał pomoc w zdobyciu w r. 1782 biskupstwa cynneńskiego (nowej sufraganii biskupstwa żmudzkiego); już w czasie Sejmu Wielkiego Julian Ursyn Niemcewicz napisał „Odę do Kaszperka, pieska starościny małogoskiej” („Dzieła poetyczne wierszem i prozą”, Lipsk 1838 II). S. od początku należała do założonej w r. 1782 w Warszawie wolnomularskiej loży adopcyjnej (damskiej) Dobroczynności (de la Bienfaisance); była w niej także w r. 1784. Latem 1786 po raz kolejny bawiła w Łazienkach, gdzie zapewne na jej cześć w dzień św. Anny urządzono festyn, podczas którego wystawiono dwie parady; dalsze uroczystości odbyły się parę dni później w Rozkoszy (obecnie Ursynów), posiadłości Stanisława Kostki Potockiego. Dobre stosunki utrzymywała S. również z opozycyjnym wobec króla środowiskiem Puław, skupionym wokół Adama Kazimierza Czartoryskiego i jego żony Izabelli, która uważała S-ą za osobę «grzeczną, wesołą i dowcipną» (B. Czart., rkp. 1961 nr 7). Wraz z bliskim otoczeniem króla miała S. prawo korzystania z loży «błękitnej» teatru warszawskiego (spis z r. 1790). Poseł Szwecji Lars Engeström, przebywający w Polsce od r. 1788, zanotował, że «towarzystwo w jej domu zbierało się bardzo przyjemne»; do bywalców należeli Helena z Przeździeckich Radziwiłłowa, Maria Teresa z Poniatowskich Tyszkiewiczowa, księżna de Ligne [Helena z Massalskich], Ignacy Potocki, S. K. Potocki i jego żona Aleksandra z Lubomirskich. W styczniu 1791 w salonie S-iej Niemcewicz czytał w obecności króla „Powrót posła”. S. była entuzjastką „Ustawy Rządowej” z 3 V 1791; zaraz po jej uchwaleniu liczne grono gości fetowało z nią to wydarzenie w jej bogato iluminowanym pałacu. Podczas insurekcji 17 IV 1794 pałac ten, sąsiadujący z rezydencją ambasadora Rosji, O. Igelströma, został splądrowany.
S. ulokowała w r. 1778 kwotę 200 tys. złp. (być może wiązało się to z jej posagiem) u Czartoryskiego, zabezpieczoną hipotecznie na czterech kluczach (m.in. sieniawskim). W trakcie sporów majątkowych z kuratorami męża, a po jego śmierci z synem i synową, zabiegała zarówno u króla, jak i u ambasadora Rosji O. Stackelberga i posła austriackiego B. de Cachégo o pomoc w wynegocjowaniu korzystnych dla niej rozstrzygnięć. W zamian za rezygnację z części dóbr otrzymała w r. 1785 od brata, Ignacego, zapisy, zabezpieczające na jego dobrach należne jej 200 tys. złp. sumy posagowej. W r. 1789 sporządziła testament, a w styczniu 1795 dodała kodycyl, zapisując wszystkie dobra synowi, z dopuszczeniem jednak możliwości, że w razie jego bezpotomnej śmierci sumy zdeponowane u Czartoryskiego wrócą do rodziny Scipionów.
Wg Zofii Sinko do S-iej należała spora biblioteka (blisko 1300 tytułów), zawierająca przede wszystkim książki francuskie oraz nieco angielskich i niemieckich; 60 % zbioru stanowiły powieści, w tym „Cierpienia młodego Wertera” J. W. Goethego we francuskim przekładzie. Kolekcjonowała dzieła sztuki; kilka z nich zapisała w testamencie Stanisławowi Augustowi. Była prenumeratorką przekładu książki J. L. Hogrewe’a z zakresu miernictwa „Teoretyczna i praktyczna nauka żołnierskich rozmiarów” (W. 1790). Zmarła prawdopodobnie w marcu lub kwietniu 1795.
W małżeństwie z Konstantym Felicjanem Szaniawskim miała S. syna Stanisława (zob.).
Zbieżność tytułów i nazwisk trzech kolejnych starościn małogoskich o imieniu Anna: S-iej, jej teściowej, Anny z Ossolińskich i synowej, Anny z Kluszewskich, powoduje pomyłki w literaturze.
Postać S-iej występuje epizodycznie w powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego „Macocha” (W. 1873) oraz dramacie Romana Brandstaettera „Król i aktor” (W. 1952).
Portret przez Marcelego Bacciarellego z l. siedemdziesiątych XVIII w., replika w Muz. Narod. w W.; Rys. tuszem i sylwetkowa karykatura z pieskiem przez I. I. Haacke w BUW (Gabinet Rycin); – Estreicher, III 7 (Caffarelli); Małachowski–Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; PSB (Malinowski Antonin, Ossoliński Józef Maksymilian, Pac Antoni Michał, Scipio Ignacy, Scipio Józef); Słown. Pracowników Książki Pol. (Speiser Anzelm); – Chyczewska A., Marcello Bacciarelli 1731–1818, Wr. 1973; Hass, Sekta farmazonii warsz.; Jabłoński Z., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1781–1830, Kr. 1980; Kaleta R., Oświeceni i sentymentalni, Wr. 1971; Kosik E., Starostwo niegrodowe małogoskie od XV do końca XVIII w., „Studia Hist.” R. 19: 1976 z. 4 s. 517–24; Kraushar A., Książę Repnin i Polska, Kr. 1897 II 258; Kwiatkowski M., Architektura czasów saskich, w: Sztuka Warszawy, Red. M. Karpowicz, W. 1986; tenże, Architektura pałacowa i willowa w Warszawie w XVIII w., „Studia Warsz.” R. 22: 1975 z. 3; tenże, Architektura w latach 1765–1830, w: Sztuka Warszawy, Red. M. Karpowicz, W. 1986 s. 207, 215; Marcello Bacciarelli 1731–1818. Życie – twórczość – dzieła, Oprac. A. Chyczewska, P. 1970 II; Mazek D., Kuratela nad osobami chorymi psychicznie w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII w., „Przegl. Hist.” T. 90: 1999 z. 2 s. 139–50; Sinko Z., Powieść europejska w kulturze literackiej polskiego Oświecenia, Wr. 1968; taż, Powieść zachodnioeuropejska w Polsce stanisławowskiej na podstawie inwentarzy bibliotecznych i katalogów, „Pam. Liter.” R. 57: 1966 z. 3 s. 595–6, 612; Teatr Narodowy 1765–1794, Red. J. Kott, W. 1967; Wichrowska E. Z., Oświeceniowy dwór Ostrowskich, w: Dwory magnackie w XVIII wieku, Red. T. Kostkiewiczowa, A. Roćko, W. 2005; Zielińska T., Szlacheccy właściciele nieruchomości w miastach XVIII w., W. 1987; Żbikowska-Migoń A., Książka naukowa w kulturze polskiego Oświecenia, Wr. 1977 s. 126; – Engeström L., Pamiętniki, w: Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, W. 1963 II; Ostrowski T., Poufne wieści z Oświeconej Warszawy, Wr. 1972; Magier, Estetyka Warszawy; Vol. leg., VIII 445, 910; – AGAD: Teki Glinki, teka 320 s. 112; B. Czart.: rkp. 698 s. 1057–77, rkp. 700 s. 917, 921, 925, rkp. 736, 928 s. 527, 529, rkp. 930 s. 963, 985, rkp. 1951 s. 225–9, rkp. 1961 dok. 7; B. Jag.: rkp. 20 (katalog biblioteki S-iej); B. Nauk PAU i PAN w Kr.: rkp. 613 k. 154v–9 (anonimowy poemat o Bufciu), rkp. 2752 (papiery majątkowe S-iej i jej syna); B. Ossol.: rkp. 2242; – Informacje Andrzeja Haratyma z W. na podstawie „Gaz. Warsz.” 1787 nr 68 i kwerendy w AGAD (Arch. Roskie, Koresp., pudło XXI nr 59 s. 7–8).
Maria Czeppe