Bądzkiewicz Antoni († 1893), pedagog, historyk literatury. Pochodził z Mińszczyzny, urodził się około r. 1831. Gimnazjum kończył w Mińsku. W r. 1849 wstąpił na Uniwersytet Kijowski; tam najpierw studjował medycynę, potem przeniósł się na wydz. filolog. Ukończywszy uniwersytet, trudnił się przez lat kilka guwernerką prywatną. Po zdaniu egzaminu konkursowego w r. 1857 został profesorem jęz. pol. w gimn. w Wilnie. W r. 1864 przeniósł się do Piotrkowa, w r. 1867 do Warszawy, gdzie w II gimn. (później zamienionem na III) wykładał język polski i literaturę polską. Chociaż od utworzenia Okręgu Naukowego Warszawskiego (1868) rusyfikacja szkół w Król. Kongr. postępowała szybko, i obowiązywał na lekcjach język rosyjski, B. do końca swej pracy w gimn. nie przestał wykładać po polsku. Lekcje jego, opracowywane sumiennie i oparte na rzetelnej wiedzy, były bardzo cenione przez młodzież. W ówczesnem siedmioklasowem gimnazjum kończył się ich wykład w klasie VI. Młodzież organizowała więc w mieszkaniach prywatnych lekcje dopełniające, pozaszkolne, które B. prowadził bezinteresownie, twierdząc, że spełnia tylko swój obowiązek. W okresie rusyfikatorskiej działalności Apuchtina, kuratora Okr. Nauk. Warsz. (1879–1897), nękany atmosferą szpiegostwa i donosicielstwa, nie czekając na wysłużenie emerytury, podał się B. do dymisji (1882/3). Po ustąpieniu z posady rządowej wykładał przez lat kilka w Szkole Technicznej Drogi Żel. Warsz.-Teresp., gdzie przed skupem kolei przez rząd ros. panowały stosunki liberalniejsze. Skoro i tam dotarły ustawy rusyfikacyjne, musiał opuścić ten zakład. Odtąd pracował jedynie w szkole W. Górskiego i dawał lekcje prywatne. Pomimo wyczerpującej pracy nauczycielskiej pisywał wiele. Artykułami treści pedagog., histor.-kryt., liter. i nawet etnogr. zasilał prawie wszystkie poważniejsze czasopisma polskie. Zamierzał opracować rys systemów wychow. w Polsce, lecz zdołał wykończyć i ogłosić tylko fragmenty (Życiorysy Al. Zdanowicza, »Tyg. il.« 1868, M. Homolickiego, Komenjusza). Z obszerniejszych dzieł dydaktycznych B-a wymienić należy: Teorję poezji w związku z jej historją (I wyd. 1867, II wyd. 1875), w której dał szczegółowy obraz prozodji polskiej, oraz Wypisy polskie (1882–3) odznaczające się doborem i obfitością materjału. Z prac literacko-krytycznych B-a pierwszorzędną wartość zachowały po dzień dzisiejszy studja o R. W. Berwińskim (Ateneum 1887, potem odb.) i K. Ujejskim (Kr.–Petersburg 1893), oparte o materjał źródłowy i dające poza tłem ogólnem, szczegółami biograficznemi i psychologicznemi, oraz genezą utworów danego pisarza, sumienną analizę wartości językowych i stylistycznych, na które B. kładł zawsze duży nacisk w swych wykładach. Zmarł 4 VII 1893 nieledwie że w niedostatku. Trochę mizantrop, bardzo niezależny, przeżył bez żadnych kompromisów męczeński, beznadziejny prawie okres ucisku narodowego, szerząc wytrwale znajomość i umiłowanie polskiego języka i literatury.

»W. Enc. Il.«; »Tyg. Il.« 1893, nr 184 s. 28; Wspomnienia jednego z uczniów, B. Dyakowskiego; wspomnienia osobiste.

Marja Dynowska