Ślósarski Antoni Henryk, pseud.: A.Ś., Ślós. (1843—1897), zoolog, fizjograf, publicysta, pedagog.
Ur. 14 VII we wsi Wronowice w pow. sieradzkim, był synem Michała, zarządcy majątku, i Marianny Anieli z Sikorskich. Miał ośmioro rodzeństwa.
Ś. uczył się od r. 1854 w szkole elementarnej w Piotrkowie, a od r. 1858 w Wyższej Szkole Realnej w Kielcach, gdzie jego kolegą był Adolf Dygasiński, a duży wpływ na rozwój zainteresowań wywarł nauczyciel przedmiotów przyrodniczych Hipolit Święcicki. Po ukończeniu w r. 1860 Wyższej Szkoły Realnej podjął studia na oddz. architektury w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie (w r. 1861 otrzymał tam nagrodę za wyniki w nauce). W r. 1862 przeniósł się do nowo założonej Szkoły Głównej Warszawskiej, gdzie studiował na Wydz. Fizyko-Matematycznym, a od r. 1864 na Wydz. Przyrodniczym. Stopień magistra nauk przyrodniczych uzyskał w r. 1867 na podstawie pracy O budowie płuc zwierząt kręgowych i t.r. podjął pracę jako asystent w laboratorium zootomicznym u Augusta Wrześniowskiego; sporządzał szkielety zwierząt kręgowych oraz przygotowywał preparaty do wykładów anatomii porównawczej, prowadził też zajęcia z zootomii i histologii.
Po przekształceniu w r. 1869 Szkoły Głównej w rosyjski Cesarski Uniwersytet Warszawski pracował Ś. na stanowisku laboranta przy Katedrze Anatomii Porównawczej i Embriologii u Mitrofana Ganina. Zaprzyjaźniony z Władysławem Taczanowskim, w jego Gabinecie Zoologicznym spotykał najwybitniejszych zoologów polskich, m.in. Jana Sztolzmana i Antoniego Wałeckiego. Poświęcił się wtedy badaniom nad mięczakami, zbierając w różnych częściach Król. Pol. nieznane dotąd gatunki ślimaków. Wyniki swoich prac opublikował w rozprawie Materiały do fauny malakologicznej Królestwa Polskiego (W. 1872; w r. 1876 ukazała się w jęz. francuskim pt. Matériaux pour la faune malacologique du Royaume de Pologne w „Bulletin de la Société Zoologique de France” i w jęz. rosyjskim pt. K’ faune moljuskov Carstva Pol’skogo, Varšava) oraz w jej kontynuacji Przyczynek do fauny malakologicznej Królestwa Polskiego (W. 1877). W r. 1876 uczestniczył Ś. w Warszawie w V Zjeździe przyrodników rosyjskich, na którym wygłosił referat K’anatomii i sistematike Hypodectes columbae („Trudy 5-go s’ezda russk. estestvoispytatelej… v Varšave”, Varšava 1877). Stopień kandydata nauk naturalnych otrzymał w r. 1876. Opracował obszerne hasło Pszczoła do piątego tomu „Encyklopedii Rolnictwa” (W. 1879) i publikował recenzje książek naukowych w „Ateneum” (T. 1: 1876, T. 4: 1880). Pracując w zrusyfikowanym środowisku uniwersyteckim, pomagał polskim studentom drukować artykuły w języku polskim oraz ułatwiał im debiut naukowy w pismach fachowych. Z Władysławem Lubomirskim uporządkował, skatalogował i oznaczył zbiory mięczaków dla Gabinetu Zoologicznego Uniw. Warsz. oraz opracował ich katalog (obecnie w Arch. Inst. Zool. PAN). Na cześć Ś-ego Lubomirski nazwał jeden z odkrytych przez siebie w r. 1879 w Peru gatunków mięczaków «Clausilia slosarskii», a Ś. zrewanżował mu się w r. 1881, nazywając znaleziony w Górach Świętokrzyskich nowy gatunek ślimaka «Helix lubomirskii»; ogłosił na ten temat artykuł Helix lubomirskii (nowy gatunek mięczaka z Gór Świętokrzyskich) („Pam. Fizjograficzny” T. 1: 1881), który poprzedził obszerną rozprawą Materiały do fauny malakologicznej Królestwa Polskiego (tamże), gdzie m.in. opisał sposoby zbierania i przechowywania ślimaków. Uczestniczył w III Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich w Krakowie (21—25 VII 1881). Był współzałożycielem powstałej w r. 1881 Kasy Pomocy im. Józefa Mianowskiego w Warszawie. Pracował w tym okresie jako nauczyciel nauk przyrodniczych w warszawskich szkołach średnich, m.in. Szkole Handlowej Leopolda Kronenberga (1875—97) oraz prywatnej Szkole Pomologicznej Jerzego Aleksandrowicza na Marymoncie (1879—86); udzielał także korepetycji.
Ś. współpracował z „Pamiętnikiem Fizjograficznym” od pierwszego numeru w r. 1881; zamieszczał w nim artykuły naukowe, m.in. cykl z zakresu paleontologii pt. Zwierzęta zaginione (diluwialne) (T. 2: 1882, T. 3: 1883, T. 4: 1884) o szczątkach kostnych ssaków dyluwialnych (wołów, nosorożców, mamutów). Ogłosił tam też dwie dłuższe rozprawy: Materiały do fauny wijów (Myriapoda) krajowych (1883 t. 3) z kluczem do oznaczania gatunków oraz Materiały do fauny malakologicznej Królestwa Polskiego (tamże), które były podsumowaniem jego kilkunastoletnich badań i zawierały wykaz zebranych przez niego gatunków mięczaków krajowych. Od r. 1883 należał do Komitetu Redakcyjnego tygodnika przyrodniczego „Wszechświat”; kierował działem informacji i udzielał odpowiedzi od redakcji w zakresie biologii. Na łamach „Wszechświata” ogłosił ponad czterysta artykułów popularnonaukowych, tłumaczeń, oraz notatek z dziedziny zoologii, ogrodnictwa i botaniki, a także obszerne wspomnienia pośmiertne o wybitnych przyrodnikach, m.in. Aleksandrze Karpińskim (1887 nr 29), Józefie Bąkowskim (1888 nr 8) i Tytusie Chałubińskim (1889 nr 46). Opracował polską wersję „Atlasu przyrodniczo-geograficznego” Oskara Schneidera (W. 1885). Weryfikował nazwy łacińskie i polskie ziół w cyklu artykułów Elizy Orzeszkowej „Ludzie i kwiaty nad Niemnem”, ogłaszanych w l. 1888—90 w czasopiśmie „Wisła”. W swoich pracach wprowadzał spolszczenia terminów naukowych i popularyzował teorię Darwina. Był sekretarzem Komisji Teorii Ogrodów i Nauk Przyrodniczych Pomocniczych przy Warszawskim Tow. Ogrodniczym (od r. 1885), członkiem Société Zoologique de France w Paryżu i Tow. Przyrodników w Petersburgu. Dzięki wsparciu Kasy Pomocy im. Mianowskiego (w wysokości 1 tys. rb.) wyjechał w r. 1885 «dla poratowania zdrowia» do Merano, w południowym Tyrolu.
Ze względów materialnych zrezygnował Ś. w r. 1886 z pracy na Uniw. Warsz. Objął wtedy posadę sekretarza w Tow. Kredytowym m. Warszawy. Nadal pracował jako nauczyciel; w l. 1885—96 uczył przyrody i anatomii w szkole Jadwigi Sikorskiej (jedną z jego uczennic była Maria Skłodowska) i na pensji Henryki Czarnockiej. Z Józefem Siemiradzkim przejrzał i uzupełnił polskie tłumaczenie pracy N. S. Shalera „Dzieje ziemi czyli początki geologii” (W. 1888, wyd. 2, W. 1901). Urlopy w Zakopanem poświęcał na sporządzanie katalogu skał tatrzańskich. Był jednym z założycieli powstałego w r. 1888 Muz. Tatrzańskiego, o którym napisał artykuł Muzeum Tatrzańskie imienia Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem („Wszechświat” 1891 nr 10, anonimowo jako broszura, Kr. 1891).
Po śmierci w r. 1889 Klemensa Eugeniusza Dziewulskiego objął obowiązki wydawcy „Wszechświata” i „Pamiętnika Fizjograficznego” oraz członka Komitetu zarządzającego Kasą Pomocy im. Mianowskiego. W grudniu t.r. wszedł w skład Komitetu Redakcyjnego „Przeglądu Pedagogicznego”. Opracował Mały atlas zoologiczny ułożony systematycznie do użytku szkolnego i domowego (W. 1890). W r. 1890 został członkiem Komisji Fizjograficznej AU. Od r. 1892 pełnił funkcję dyrektora kancelarii w Tow. Kredytowym w Warszawie. Był nadal aktywnym publicystą; we „Wszechświecie” ogłaszał m.in. obszerne wspomnienia o wybitnych przyrodnikach: Wrześniowskim (1892 nr 22, 23), Kazimierzu Łapczyńskim (1893 nr 1), Jerzym Aleksandrowiczu (1894 nr 23), Feliksie Berdau (1895) i Oktawiuszu Radoszkowskim (1895 nr 26). Pisał hasła do „Encyklopedii Rolniczej” (Jaja, W. 1895 IV) oraz „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej”. W „Pamiętniku Fizjograficznym” (1896 t. 14) ogłosił swój ostatni artykuł z cyklu Zwierzęta zaginione (diluwialne), opisując głowę tura z Garbowa w Lubelskiem i głowę nosorożca włochatego z okolic Białej Cerkwi. Zmarł 8 IX 1897 w Warszawie, został pochowany 10 IX na cmentarzu Powązkowskim.
W zawartym 19 VIII 1876 w Warszawie małżeństwie z Józefą Stołągiewicz (1851—1929), córką Hipolita, urzędnika, miał Ś. cztery córki, w tym: Helenę Wiktorię (ur. 1884) i Marię Paulinę (ur. 1885).
Pamięci Ś-ego zadedykowano w r. 1898 piętnasty tom „Pamiętnika Fizjograficznego”. W październiku t.r. w warszawskim prawosławnym Soborze Świętej Trójcy (przed r. 1831 kościół Pijarów) wmurowano poświęconą mu tablicę. Spuściznę Ś-ego wdowa przekazała w r. 1899 do Muz. Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. W r. 2012 Mikołaj Zapalski uwiecznił jego nazwisko w kopalnym taksonie denkowca «Aulopora slosarskii».
Enc. tatrzańska (1995); PSB (Lubomirski Władysław); Słown. biologów; Słown. pseudonimów; — Brzęk G., Historia zoologii, L. 1955 III; Ciepłowski S., Pseudonimy autorów polskich piszących o Warszawie w latach 1795—1944, „Almanach Muz.” 1997 s. 195; Czarnowski S. J., Polska przedhistoryczna: Badania, poszukiwania, opisy zabytków przeddziejowych, W. 1909 s. 53, 132; Dulić B., An International History of Mammalogy. Eastern Europe and Fennoscandia, Bel Air 1987 s. 33; Fedorowicz Z., Zarys historii zoologii, W. 1962; Hoyer H., Zarys dziejów zoologii w Polsce, Kr. 1948; Jakimowicz, Ryszkiewicz, Szkoła Sztuk Pięknych, s. 111; Micińska M., Inteligencja na rozdrożach 1864—1918, W. 2008; Kamińska E., Ziołoznawstwo i ziołolecznictwo w publikacjach etnograficznych Elizy Orzeszkowej, w: Historia leków naturalnych, Red. B. Kuźnicka W. 1986 I; Kasa Mianowskiego 1881—2011, Red. L. Zasztowt, W. 2011; Köhler P., Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1815—1952), Kr. 2002; Kuźmiński B., Pierwsza żeńska: Szkoła im. Królowej Jadwigi w Warszawie, W. 1982; Kuźnicka B., Zielniki i albumy florystyczne Elizy Orzeszkowej, „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” 2006 nr 2 s. 71; Lubomirski W., On Shells from Peru, „Proceedings of the Zoological Society of London” Vol. 47: 1879 nr 1 s. 719—28; Majewski T., Botanika w warszawskich czasopismach „Pamiętnik Fizjograficzny” i „Wszechświat”, „Analecta” 2005 nr 1—2 (27—28) s. 153; Miąso J., Szkolnictwo zawodowe w Królestwie Polskim w latach 1815—1915, Wr. 1966; Piskurewicz J., Warszawskie instytucje społecznego mecenatu nauki w latach 1869—1906. Muzeum Przemysłu i Rolnictwa i Kasa imienia Mianowskiego, W. 1990; Plenkiewicz R., Monografia Szkoły Handlowej im. Leopolda Kronenberga, W. 1900 s. III; Roemer F., The Bone-caves of Ojcow in Poland, London 1884 s. 11; Różycki S. Z., Plejstocen Polski Środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie, W. 1972; Rybarski F., Szkoła Wyższa Realna w Kielcach 1845—1862 r., Kielce 1888 s. 26; Wrzosek A., Tytus Chałubiński. Życie — działalność naukowa i społeczna, W. 1970; Zakopane. Czterysta lat dziejów, Red. R. Dutkowa, Kr. 1991 III; Zasztowt L., Popularyzacja nauki w Królestwie Polskim. 1864—1905, Wr. 1989; — Dziennik Trzeciego Zjazdu lekarzy i przyrodników polskich, Kr. 1881 nr 1 s. 11; Jankowski E., Wspomnienia ogrodnika, W. 1972; Kielce w pamiętnikach i wspomnieniach z XIX wieku, Red. A. Massalski, M. Pawlina-Meducka, Kielce 1992; Nusbaum-Hilarowicz J., Pamiętniki przyrodnika: autobiografia, Kr. 1992; Okolski A., O członkach Komitetu zarządzającego Kasą Pomocy dla osób pracujących na polu naukowem im. dr Józefa Mianowskiego…, W. 1898 s. 10—22; Radlińska H., Wspomnienia uczennicy, w: Nasza walka o szkołę polską 1901—1917, Red. B. Nawroczyński, W. 1934 II 393; — „Pam. Tow. Tatrzańskiego” 1898 nr 19; „Przegl. Tyg.” 1873 nr 31 s. 248; — Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Ateneum” T. 3: 1897 s. 575, „Biesiada Liter.” 1897 nr 39 s. 197—8 (fot.), „Czas” 1897 nr 209, „Dzien. dla Wszystkich” 1897 nr 206, 207, 1898 nr 232 (o tabl. pamiątkowej), „Gaz. Lwow.” 1897 nr 208, „Gaz. Roln.” 1897 nr 39, „Gaz. Warsz.” 1897 nr 239, 241, „Głos Narodu” 1897 nr 206, „Kraj” 1897 nr 36 s. 371 (fot.), „Krajowe Tow. Rybackie w Kr.” Okólnik 1897 nr z 30 XI, „Kur. Codz.” 1897 nr 249, „Kur. Lwow.” 1897 nr 254, „Kur. Niedzielny” 1897 nr 39 s. 464 (ilustr.), „Kur. Warsz.” 1897 nr 249, 251, „Ogrodnik Pol.” 1897 nr 18 s. 409—10, „Przegl. Tyg.” 1897 nr 38 (fot.), 1898 nr 42 (o tabl. pamiątkowej), „Rola” 1897 nr 38, „Słowo” 1897 nr 205, 207, 220, „Tyg. Ilustr.” 1897 nr 38 s. 739, „Wieczory Rodzinne” 1897 nr 40 s. 313 (ilustr.), „Wszechświat” 1897 nr 38; — Arch. m. stoł. W.: USC paraf. św. Barbary w W., akta nr 27/1876 (akt ślubu), nr 201/1884, 317/1885 (akta ur. córek); — Informacje Mikołaja Zapalskiego z W.
Cezary W. Domański