Konewka Antoni (1885–1944), pedagog, organizator szkolnictwa dla dorosłych. Ur. 12 I w Skierniewicach, był synem Adama i Julii z Klepackich. W r. 1902 ukończył Seminarium Nauczycielskie w Siennicy, dalszą wiedzę zdobywał drogą samokształcenia, jedynie w r. 1916/7 uczęszczał przez dwa semestry na wydział fizyko-matematyczny Tow. Kursów Naukowych w Warszawie. W r. 1902 został nauczycielem w szkole cukrowni w Łyszkowicach w pow. łowickim, gdzie prowadził również tajną pracę oświatową. Związał się z Ludowym Kołem Oświaty i rozpowszechniał tajną prasę Polskiego Związku Ludowego. Gdy w początku 1905 r. Ludowe Koło Oświaty przystąpiło do Związku Towarzystw Samopomocy Społecznej, K., wraz z L. Sudą, pod firmą tego związku wydał «kwestionariusz» dla nauczycieli ludowych, który miał na celu rozbudzanie poczucia narodowego, społecznego i zawodowego. W r. 1905 K. zorganizował w swej szkole zjazd nauczycieli pow. łowickiego, na którym żądano wprowadzenia w szkołach nauczania w jęz. polskim. Był też współorganizatorem zjazdu nauczycielskiego w Pilaszkowie koło Łowicza w październiku 1905 r. oraz czynnym działaczem powstałego wówczas Związku Nauczycieli Ludowych. Zmuszony przez władze rosyjskie do opuszczenia terenu pow. łowickiego, podjął pracę nauczycielską we Włocławku. Związał się tam politycznie z miejscową organizacją Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), współpracując z drem W. Kraszewskim. Następnie ok. r. 1909 objął kierownictwo wzorowej szkoły powszechnej, utrzymywanej przez kolej Warszawsko-Wiedeńską, w Żbikowie koło Pruszkowa, ściągnięty tu przez S. Michalskiego.
Po utworzeniu w r. 1915 Komitetu Obywatelskiego m. st. Warszawy K. został powołany na stanowisko wizytatora kursów dla analfabetów oraz na członka podsekcji Kursów dla Dorosłych, w r. n. pełnił funkcję sekretarza sekcji Kursów dla Dorosłych, a w l. 1918–29 był jej kierownikiem. W r. szk. 1917/8 był podinspektorem szkolnym w Łukowie. W r. 1919, wraz z M. Godeckim i K. Korniłowiczem, założył Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych, gdzie początkowo pełnił funkcję zastępcy kierownika i członka zarządu, a następnie do r. 1934 był skarbnikiem; był też w r. 1929 członkiem prezydium komisji do spraw uniwersytetu powszechnego, a w r. 1932 przewodniczącym komisji recenzyjnej Centralnego Biura. W ramach wydawnictw tej instytucji opublikował pracę Organizowanie kursów dla dorosłych (W. 1920). Był także wykładowcą na licznych kursach organizowanych przez Centralne Biuro. W r. 1928 reprezentował tę instytucję na czechosłowackim ogólnokrajowym kongresie oświatowym w Brnie. Kierując sekcją oświatową dorosłych Warszawy przez 15 lat, doprowadził ją K. do rozkwitu i wykształcił szeregi pracowników oświatowych.
W r. 1926 uzyskał K. dyplom Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ., uprawniający do nauczania w szkołach średnich ogólnokształcących i seminariach nauczycielskich. W l. 1927–38 prowadził wykłady o formach i organizacji oświaty pozaszkolnej na Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz był członkiem Rady Naukowej tego studium. Uczył także w gimnazjum S. Tegazzo-Chmielewskiej. W r. 1929, wraz z K. Korniłowiczem, opracował i wydał Przewodnik oświaty dorosłych (W. 1929). Przyczynił się do powstania Domu Oświatowego przy ul. M. Reja w Warszawie, skupiającego różne organizacje kulturalno-oświatowe. K. był współorganizatorem, a następnie sekretarzem powstałej w r. 1927 Grupy na Rzeczpospolitą Polską Światowego Związku Kształcenia Dorosłych, a w r. 1929 wziął udział w międzynarodowym kongresie tego związku w Cambridge. W r. 1931 był w Wiedniu na posiedzeniu Rady Światowego Związku Kształcenia Dorosłych, której członkiem został wybrany z ramienia grupy polskiej. W l. 1929–39 K. pracował w Wydziale Oświaty Pozaszkolnej Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. początkowo na stanowisku wizytatora, a następnie naczelnika wydziału. Był też od r. 1931 członkiem Wyższej Komisji Dyscyplinarnej przy Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. Szczególną uwagę poświęcał uniwersytetom ludowym duńskim i szwedzkim, szukając wzorów dla polskich poczynań w tym zakresie. W l. 1935–9 redagował miesięcznik „Praca Oświatowa”; pisał przeważnie sam artykuły programowe. K. publikował swe prace związane z zagadnieniem oświaty dorosłych w czasopismach: „Oświata i Wychowanie”, „Polska Oświata Pozaszkolna”, „Praca Oświatowa” i „Wiedza i Życie”.
W październiku 1939 r. został mianowany kuratorem Okręgu Szkolnego Warszawskiego i za zgodą władz okupacyjnych pozostawał na tym stanowisku do lipca 1940 r. Działając w porozumieniu z Tajną Organizacją Nauczycielską, umożliwił pracę wielu nauczycielom wysiedlonym z terenów włączonych do Rzeszy. Następnie uczył w Miejskiej Koedukacyjnej Szkole Handlowej (dawne Gimnazjum i Liceum Spółdzielcze im. R. Mielczarskiego) w Warszawie na pl. Trzech Krzyży oraz brał udział w tajnym nauczaniu. Od lutego 1944 r. z ramienia Departamentu Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj kierował akcją tajnego nauczania jako kurator Okręgu Szkolnego woj. warszawskiego i był skarbnikiem Departamentu Oświaty Delegatury Rządu. Zginął wraz z żoną i córką od bomby 2 IX 1944 r. w czasie powstania warszawskiego w swym mieszkaniu w Warszawie przy ul. Malczewskiego 5. K. ożeniony był z Wiktorią z Somkowiczów i miał dwoje dzieci: Wandę i Witolda.
Skarżyńska J., Bibliografia oświaty pozaszkolnej (1900–1928), W. 1929; Wojciechowski K., Bibliografia oświaty dorosłych, W. 1962; Podr. Enc. Pedagog.; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; – Brodowska H., Z dziejów kształcenia pracowników społeczno-oświatowych. 1925–1952, „Zesz. Nauk. Uniw. Łódz.”, Nauki Human.-Społ. S. I. Z. 10: 1958 s. 157, 160, 165; Brzeziński S. J., Polski Związek Ludowy. Materiały i dokumenty, W. 1957 s. 58, 72, 80, 199, 202, 366, 376; Instytut Oświaty Dorosłych. Z prac i doświadczeń. Pod red. J. Baranowskiej, W. 1930 s. 18, 143–4, 146 (fot.); Kaczyński T., A. K., w: W służbie wsi i kraju. W setną rocznicę powstania seminarium nauczycielskiego w Siennicy, W. 1966 s. 363–6; Niezwyciężona szkoła. Tajne nauczanie w czasie okupacji na terenie okręgu szkolnego warszawskiego, W. 1947s. 122; Nowicki Z., Kartki z dziejów ruchu nauczycielskiego w Polsce, 1937 s. 30, 36, 45, 46; Oświata i kultura dorosłych. Rozprawy zebrał K. Wojciechowski, W. 1958; Oświata pozaszkolna Samorządu m. st. Warszawy. Praca zbiorowa pod red. J. Baranowskiej, W. 1930 s. XI, 16, 23–39, 42, 45 (fot.); Pedagogika dorosłych. Praca zbiorowa pod red. K. Wojciechowskiego, W. 1965; Radlińska H., Z dziejów pracy społecznej i oświatowej, Wr.–W.–Kr. 1964; Wroczyński R., Praca oświatowa, Rozwój – systemy – problematyka, W. 1965 s. 38; Wycech Cz., Z dziejów tajnej działalności oświatowo-kulturalnej. (Departament Oświaty i Kultury), „Przegl. Hist.-Oświat.” R. 5: 1962 nr 6 s. 352–3, 355; tenże, Z dziejów tajnej oświaty w latach okupacji 1939–1944, W. 1964; Z dziejów książki i bibliotek w Warszawie. Praca zbiorowa pod red. S. Tazbira, W. 1961; – „Dzien. Urzęd. Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. Rzpltej Pol.” R. 12: 1929 nr 13 s. 557, R. 14: 1931 nr 11 s. 435; Instytut Oświaty Dorosłych. Sprawozdanie za rok 1928/9, W. 1929 s. 14, 29; toż za rok 1929/30, W. 1930 s. 10, 18, 20, 27; toż za rok 1931/2, W. [1932] s. 6, 10, 14, 19; toż za rok 1932/3, W. 1933 s. 7, 11, 17; toż za rok 1933/4, W. 1934 s. 8, 10, 18; toż za rok 1934/5, W. 1935 s. 10, 15–8; toż za rok 1935/6, W. 1936 s. 14, 23; toż za rok 1936/7, W. 1937 s. 8; toż za rok 1937/8, W. 1938 s. 6, 18; Kalendarzyk polityczno-historyczny miasta stoł. Warszawy na r. 1916, W. 1916; toż na rok 1917, W. 1917; Nasza walka o szkołę polską 1901–1917, W. 1934 II; Radlińska H. (H. Orsza), Wspomnienia uczennicy i nauczycielki, „Niepodległość” T. 6: 1932 z. 1 (12) s. 59; „Roczn. Kursów dla Dorosłych” T. 2: 1920 s. 121, 133, 140, 142–5, 151; „Roczn. Pedagog.” S. II T. 4: 1929 s. 134, 199; Sprawozdanie Centralnego Biura Kursów dla Dorosłych za rok 1919/20, W. 1920 s. 6, 14, 19, 21–3; toż za rok 1927/8, W. 1928 s. 5, 8, 19; Walka o szkołę polską w 25-lecie strajku szkolnego, Pod red. S. Drzewieckiego, Z. Nowickiego i T. Wojeńskiego, W. 1930 s. 76, 78; – Brzeziński S., Sylwetki. Pamięci A. K-i, „Głos Nauczycielski” R. 24: 1945 nr 4 s. 128–9; Radwan W., Ze wspomnień o A. K-ce, „Oświata i Kultura” R. 2: 1946 nr 2/3 s. 146–8; – AAN: Akta personalne Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ. teka nr 3472a; Arch. Paraf. św. Jakuba w Skierniewicach: Akt urodzenia nr 15/1885; Arch. „Przegl. Hist.-Oświat.”: Klimek K., A. K., „Przegl. Hist.-Oświat.” 1948 (skład rozrzucony); – Relacja pisemna Marii Godeckiej; Relacje ustne syna Witolda Somkowicza i Andrzeja Przedpełskiego.
Stanisław Konarski