Kozakiewicz Antoni (1841–1929), artysta malarz. Ur. 13 VI w niezamożnej rodzinie mieszczańskiej w Krakowie, był synem Franciszka i Katarzyny z Bruzdzińskich. Ojciec jego był tokarzem, brat Piotr rzeźbiarzem, a kuzyn F. Szynalewski malarzem. Początkową naukę K. pobierał w szkole realnej w Krakowie. Przerwał ją w r. 1855, kiedy zmarł jego ojciec. Zamieszkał u swej siostry w Miechowie, przysposabiając się do zawodu kupieckiego. W r. 1857 podjął decyzję ucieczki do Krakowa i wstąpił do Szkoły Sztuk Pięknych, studiując malarstwo pod kierunkiem W. Łuszczkiewicza i F. Szynalewskiego do r. 1866. Żył w biedzie, utrzymując się z korepetycji i przepisywania. W l. 1862–3, wraz z I. Jabłońskim, F. Streitem i K. Sagnowskim, K. pracował u malarza dekoracyjnego P. Kicińskiego przy polichromii kościoła Misjonarzy na Stradomiu w Krakowie, wykonując tam m. in. obraz Św. Jan Kanty. W r. 1863, podobnie jak jego brat Piotr, K. brał udział w powstaniu styczniowym. W r. 1868 wyjechał do Wiednia, gdzie kształcił się w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych, a w l. 1870–1 studiował malarstwo kompozycyjne pod kierunkiem E. Engertha. W okresie wiedeńskim kilka obrazów (np. Ze stopnia na stopień) zostało zakupionych przez dwór cesarski. W r. 1871 K. uzyskał pierwszą nagrodę na wystawie akademii wiedeńskiej za obraz Nauki dziadunia i otrzymał stypendium cesarskie, co umożliwiło artyście wyjazd do Monachium. W stolicy Bawarii K. przebywał do r. 1900, rozwijając dużą aktywność twórczą. Wraz ze swym przyjacielem z czasów krakowskich i wiedeńskich malarzem F. Streitem należał do wybitnych przedstawicieli licznej w tym czasie polskiej kolonii artystycznej w Monachium. Prowadził własną pracownię, w której namalował wiele obrazów, przede wszystkim rodzajowych, często o tematyce krakowskiego i podkrakowskiego życia, a także o tematyce historycznej, oraz pejzaży, portretów, Wnętrz, posługując się farbami olejnymi, akwarelą i pastelami; wykonywał również rysunki. Zyskał uznanie i powodzenie.

Już w trakcie studiów K. wystawiał swoje obrazy w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie od 1859–71 corocznie oraz w l. 1873, 1876–81, 1883–8, 1893–6, 1898–9 i w latach następnych, w Tow. Lwowskim od r. 1870 oraz w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w Warszawie od 1867–9, 1874–7, 1879, 1882, 1884, 1887, 1896, 1899 i w Salonie Krywulta w Warszawie w l. 1881, 1883, 1900. Za granicą wystawiał m. in. w Wiedniu w Künstlerhaus (1873, 1877, 1882, 1885, 1891, 1893, 1895), w Berlinie (1884, 1895–8), w Monachium w Glaspalast (1879, 1883, 1888–91, 1895, 1897–9), w Paryżu (1876, 1900). Obrazy Gęsiarka i Malarz na studiach otrzymały medale w Londynie, Dudziarz i Kataryniarz honorowy dyplom w Monachium, Ślepy grajek medal w Wiedniu (1873), Modlitwa dziewicy medal we Lwowie (1878). Obrazy K-a sprzedawano zwłaszcza w Niemczech, ale także w Anglii j Ameryce. Do popularności jego obrazów przyczyniały się ówczesne reprodukcje i ilustracje w czasopismach niemieckich i warszawskich. Obraz Nauki dziadunia wydało TPSP w Krakowie w reprodukcji jako premię za r. 1872/3. Pracę Szlachcic, chłop i żyd z XVII w. pomieszczono w albumie wydanym w r. 1883 z okazji rocznicy odsieczy wiedeńskiej. Obrazy Ślepy grajek i Stare lata żołnierza przetransponował w płaskorzeźbę Piotr Kozakiewicz, który też wykonał popiersie brata (1874). W r. 1900 K. przeniósł się z Monachium do Warszawy i wystawiał swe prace w TZSP. W r. 1902 wziął udział w wystawie w Nicei. Po rewolucji w r. 1905 K. opuścił Warszawę i osiedlił się koło Szczawnicy na niewielkim gospodarstwie. Żył w odosobnieniu i zapomnieniu. Malował obrazy motywów i typów z okolic Pienin i próbował odtwarzać dawne obrazy z okresu monachijskiego. Prace te wystawiał w Krakowie (np. w TPSP 1913 i 1914) i w Warszawie (np. TZSP 1913 i Salon Kulikowskiego 1906 i 1908). Pod koniec życia znalazł się K. na skraju nędzy. Otrzymał wtedy jako weteran 1863 r. przytułek w szpitalu wojskowym w Krakowie, gdzie zmarł 3 I 1929 r. W t. r. miała miejsce w Pałacu Sztuki w Krakowie wystawa pośmiertna prac K-a, zorganizowana przez TPSP.

Wśród tytułów obrazów historycznych K-a znajdują się m. in.: Żal wieśniaków po śmierci Kazimierza Wielkiego (ok. 1862), Ostatnie chwile Sawy (ok. 1869), Zabawa w kaźni, wspomnienie z 1863 (ok. 1877), Levittoux podpala łóżko w więzieniu (ok. 1867). Obrazy rodzajowe K-a to np.: Wieśniak zadumany (ok. 1860), Sierota nad grobem (ok. 1865), Mrzonka dorobkiewicza, Herbarz Niesieckiego na kolanach (ok. 1866), Bez chaty (ok. 1873), Koczowisko cyganów (ok. 1875), Modlący się żydzi (ok. 1886), Przy studni (ok. 1895), Ułańskie żarty, Pocałuj, bo cię nie puscę, Handlarz starzyzny (ok. 1900). W kilku obrazach występują fragmenty Krakowa: Kościół Św. Floriana (ok. 1859), Kościół Karmelitów na Piasku (ok. 1860) i in. Większość dorobku K-a uległa rozproszeniu za granicą i w Polsce. Część znajduje się w zbiorach publicznych: Muzeum Narodowe w Krakowie posiada Targ w Wieliczce (1893), Druciarczyk (1883), Portret kobiety (1880) i in., Muzeum Historyczne m. Krakowa Widok uliczki na Kazimierzu w Krakowie, Muzeum Pomorskie w Toruniu Przed karczmą, Muzeum Narodowe w Warszawie Zima. K. uprawiał malarstwo typowe dla artystów związanych ze środowiskiem monachijskim 2. poł. XIX w., konwencjonalne w treści i formie, zastygłe w schematach bardziej literackich niż malarskich. Nie starczało też K-owi talentu, by tworzyć w ramach uprawianej konwencji artystycznej bardziej wybitne dzieła. Tym niemniej cieszył się uznaniem w sferach artystycznych.

Autoportret (wystawiony w TPSP w Kr. w r. 1929); Popiersie dłuta Piotra Kozakiewicza (1874); – Grajewski, Bibliografia ilustracyj; Enc. Org. (1898–1904), (podob.); W. Enc. Ilustr.; Słown. Artystów Pol., IV; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych, (podob.); Thieme – Becker, Lexikon d. Künstler; Album reprodukcji obrazów z wystawy „Sto lat malarstwa polskiego…”, W. 1919 s. 25; [Husarski W.], Sto pięćdziesiąt lat malarstwa polskiego w szkicach, Katalog, W. 1918 s. 62–3; Katalog wystawy retrospektywnej „Życie polskie w malarstwie”, W. 1934; Malarstwo polskie od XVI do początku XX w. Katalog. (Muz. Narod. w W. Galeria sztuki pol.), W. 1962; – Dobrowolski T., Nowoczesne malarstwo polskie, Wr.–W.– Kr. 1964 III; Płażewska M., Warszawski Salon Aleksandra Krywulta (1800–1906), „Roczn. Muz. Narod. w W.” R. 10: 1966; Polskie życie artystyczne w latach 1890–1914, Pod red. A. Wojciechowskiego, Wr.–W.–Kr. 1967; – Listy Matejki do żony Teodory 1863–1881, Kr. 1927 s. 39, 190, przyp. 19; Mater. do dziej. Akad. Sztuki Pięknych; – B. PAN w Kr.: rkp. nr 2158 k. 81–2 z 1869 (Korespondencja W. Radzikowskiego), nr 2170 t. 2 (Zbiór prac i artykułów A. Hajdeckiego), t. 2 cz. 2 (Polacy w Wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych); – Materiały do słownika biograficznego artystów Pamiętnika Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, II (rkp.).

Ignacy Trybowski