Listowski Antoni (1865–1927), generał dywizji W. P. Ur. 29 III w Warszawie, syn pułkownika armii rosyjskiej Edwarda i Zofii z Karłowiczów. Po ukończeniu 7 klas gimnazjum realnego, a następnie oficerskiej Pawłowskiej Szkoły Wojskowej (1883–5) uzyskał pierwszy stopień oficerski (podporucznika) i rozpoczął zawodową służbę wojskową w armii rosyjskiej w 66 Butyrskim Pułku Piechoty, w którym służył do r. 1915. W czasie tej służby nie zmienił wyznania rzymskokatolickiego na prawosławne. Mianowany w marcu 1905 podpułkownikiem, uczestniczył w wojnie rosyjsko-japońskiej jako dowódca batalionu. Po zakończeniu wojny pozostawał przez kilka lat wraz z pułkiem w Mandżurii. W r. 1913 L. awansował na pułkownika. W czasie pierwszej wojny światowej dowodził najpierw 66 p. piechoty, a od lutego 1915 r. 150 Tamańskim Pułkiem Piechoty na froncie galicyjskim. Był ranny podczas walk pod Wolą Wierzbowską. W kwietniu 1915 powrócił na front i objął dowództwo 67 Tarutyńskiego Pułku, w którym służył do października 1916. Następnie dowodził brygadą 17 dyw. Dn. 12 I 1917 mianowany został generałem. Od kwietnia t. r. był najpierw dowódcą dywizji, a od października dowódcą XXXVII korpusu. Na zjeździe wojskowych Polaków w Rzeżycy (10–16 IV 1917) został wybrany jako jeden z delegatów-Polaków z V armii na zjazd w Piotrogrodzie. Dostępne materiały źródłowe nie potwierdzają jego udziału w tym zjeździe.
W grudniu 1917 L. wystąpił z armii rosyjskiej i w r. 1918 pracował w Kijowie jako urzędnik cywilny, skąd przedostał się do Warszawy i 21 X złożył podanie z prośbą o przyjęcie w szeregi Wojska Polskiego. Przyjęty z dn. 7 XII 1918, mianowany został komendantem rezerwy oficerskiej W. P., po czym 5 I 1919 objął dowództwo grupy podlaskiej jego imienia, z zadaniem obrony Bugu od Włodawy po Wołczyn. Ponadto L. prowadził pertraktacje z Niemcami, dotyczące twierdzy Brześcia, którą zajął 10 II 1919. Dn. 3 VI 1919 mianowany został dowódcą 9 dyw. piechoty, a następnie dowódcą frontu poleskiego. Rozkazem L-ego został rozbrojony wówczas V batalion Milicji Ludowej, który Nacz. Dow. W. P. wysłało do służby etapowej, do garnizonów Brześcia, Pińska i innych miejscowości w związku z reorganizacją Milicji. Batalion ten odmówił pójścia na front. W drugiej połowie 1919 r., w związku z notatkami w prasie o złym traktowaniu ludności cywilnej na froncie wołyńskim, dowodzonym przez L-ego, protestował w Naczelnym Dowództwie W. P., uważając to za nagonkę polityczną, lecz 19 XII t. r. poseł Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) Niedziałkowski wysunął tę sprawę w Sejmie. W odpowiedzi L. zażądał wyznaczenia komisji dochodzeniowej Sejmu dla zbadania i wyświetlenia tej sprawy; finał jej nie jest znany. Znalazła ona również swe echo w parlamencie brytyjskim oraz w prasie europejskiej i amerykańskiej.
W r. 1920, podczas wojny polsko-radzieckiej, L. był w okresie marca i kwietnia dowódcą 2 armii, zastępował chwilowo J. Piłsudskiego jako Naczelnego Wodza. Na tym stanowisku mianowany generałem dywizji. Od 26 V do 28 VI t. r. dowodził frontem ukraińskim. Jego działalność była różnie oceniana, ostatecznie odwołano go z tego stanowiska. W sierpniu 1920 L. brał udział w polskiej delegacji pokojowej, która prowadziła negocjacje z delegacją radziecką w Mińsku. Pozostawał w dyspozycji Min. Spraw Wojsk.: pełnił funkcję pomocnika dowództwa Okręgu Generalnego w Warszawie, zajmując się specjalnie czynnie wyszkoleniem. Dn. 3 I 1921 L. przeszedł w stan spoczynku i mimo zabiegów dowództwa Okręgu Generalnego Warszawskiego, aby mianować go kierownikiem Okręgowego Centrum Wyszkolenia w Warszawie, nie wrócił do czynnej służby.
L. zamieszkał w Warszawie i pracował społecznie w Tow. dla Ociemniałych, zasiadał we władzach naczelnych Young Men’s Christian Association (YMCA, sekretarz). Zmarł 13 IX 1927 w Warszawie i został pochowany na Powązkach. Był odznaczony wieloma odznaczeniami rosyjskimi, wśród nich Orderem Św. Stanisława I kl. Z okresu swej działalności pozostawił dziennik, który znajduje się w zbiorach rękopiśmiennych B. Czart. w Kr. (Ew. 2986, 2987, 2988). L. był żonaty z Józefą z Łaniewskich (1903), z którą miał syna Anatola, ur. w r. 1904, botanika i agrobiologa.
Enc. Wojsk., IV; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; Boniecki; – Deruga A., Polityka wschodnia Polski wobec ziem Litwy, Białorusi i Ukrainy (1918–1919), W. 1969; Grobicki J., Zajęcie Brześcia Litewskiego w lutym 1919 r…., „Bellona” T. 39: 1932 z. 3; Hupert W., Zajęcie Małopolski Wschodniej i Wołynia w roku 1919, Lw. 1928; Leinwand A., Z dziejów Milicji Ludowej w latach 1918–1919, „Z Pola Walki” 1965 nr 2 (30) s. 79; Piłsudski J., Pisma zbiorowe, W. 1937 VIII s. XXXI; Piskor J., Działania Dywizji Kawalerii na Ukrainie od 20 IV do 20 VI 1920 r., W. 1926; Wandycz P. S., Soviet-Polish Relations 1917–1921, Massachusetts 1969; Wrzosek M., Polskie Korpusy Wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, W. 1969; – Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1961 II; Romeyko M., Przed i po Maju, W. 1967 II; Stenogramy sejmowe 1919 r.; – „Pol. Zbrojna” 1927 nr 254; „Wiad. o Polskiej YMCA” 1924 nr 1; – Centr. Arch. Wojsk.: Akta personalne L-ego; – Informacja syna Anatola z 13 XII 1970.
Piotr Stawecki