Muchliński Antoni (1808–1877), orientalista. Ur. w Sosnowie w ziemi nowogródzkiej. Pochodził z drobnej szlachty h. Kotwicz, był synem Józefa i Franciszki. Uczęszczał do szkoły przy klasztorze trynitarskim w Mołodecznie, po czym ok. r. 1822 zapisał się na Wydział Nauk Moralno-Politycznych Uniw. Wil., który ukończył w r. 1826 czy 1827 jako kandydat utriusque iuris. Następnie udał się do Petersburga dla studiowania języków wschodnich. Zapisał się na uniwersytet, a obok tego studiował w Instytucie Wschodnim przy Departamencie Azjatyckim Kolegium Spraw Zagranicznych. W r. 1832 udał się w podróż na Wschód, wpierw do Stambułu, a w r. 1834 do Egiptu, gdzie przebywał do r. 1835, kiedy to powrócił do Petersburga. W t. r. mianowano go adiunktem przy Józefie Sękowskim na uniwersytecie petersburskim. W r. 1839 został profesorem nadzwycz. na katedrze filologu osmańskiej. W r. 1845 podał się do dymisji i udał się do Warszawy dla objęcia posady w Bibliotece Uniwersyteckiej (Głównej). Na usilne żądanie uniwersytetu petersburskiego zgodził się w r. 1849 ponownie objąć katedrę filologii osmańskiej, w r. 1853 został profesorem zwycz., w r. 1859 dziekanem utworzonego w r. 1855 wydziału języków wschodnich. W r. 1862 został rzeczywistym radcą stanu. W r. 1866 przeszedł na emeryturę i znów zamieszkał w Warszawie. Odbył jeszcze kilka podróży do Europy zachodniej, Egiptu i Palestyny.

Mimo oddalenia od kraju i przebywania długo w obcym środowisku M. pozostał Polakiem. Uwidoczniło się to w jego zainteresowaniach, które zawsze związane były ze sprawami polskimi. Powracał kilka razy do Warszawy, przebywał i w innych miastach. Od renegata Sękowskiego się odsunął i pozostawał z daleka od niego. Pierwsze prace drukowane wydał stosunkowo późno; mówiono, że obawiał się krytyki ze strony złośliwego Sękowskiego. Jego zainteresowania obracały się dokoła związków historycznych ziem Bliskiego Wschodu z Polską. W tym zakresie w „Pamiętniku Religijno-Moralnym” opublikował wiele cennych materiałów z archiwów. Interesował się zapożyczeniami orientalnymi w języku polskim. Choć w tym zakresie nie był pierwszym (wyprzedził go m. in. Adam Kazimierz Czartoryski) i choć popełniał wiele błędów, prace jego na tym polu nie straciły na wartości. Następnie zainteresował się mniejszościami orientalnymi w Polsce. Zainicjował badania nad Tatarami polskimi, badał ich piśmiennictwo w języku polskim i białoruskim, pisane alfabetem arabskim. Pisał też o Karaimach. Jako znawca języka hebrajskiego miał sobie powierzonych szereg spraw ze strony władz w zakresie nadzoru nad Żydami. Będąc gorliwym chrześcijaninem, miał przecież dla Żydów szacunek i sympatię. Zajmował się także numizmatyką muzułmańską, o czym świadczy jego praca pt. Wykopalisko monet Samanidów z X w., które we wsi Karczewo na Podlasiu znaleziono (W. 1869). M. był zapalonym miłośnikiem i zbieraczem książek. W ciągu długich lat zgromadził bogaty księgozbiór, którego część znalazła się w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Wydał m. in.: Osmanskaja chrestomatija dla universitietskogo priepodavanija (Pet. 1858–9 I–II), Wyjątek z podróży po Wschodzie („Pam. Relig.-Moralny” S. II. T. 1: 1858), Źródłosłownik wyrazów, które przeszły… do naszej mowy z języków wschodnich… (Pet. 1858), Issliedovanije o proizchoždienii i sostojanii litovskich Tatar (Pet. 1857), Materiały do dziejów Kościoła polskiego z języków wschodnich („Pam. Relig.-Moralny” 1857–8, 1860–2), Zdanie sprawy o Tatarach litewskich… w r. 1558 („Teka Wil.” 1858), Zarys dziejów krainy tanejskiej w dolnym Egipcie… (Pet. 1858). Liczne prace pozostały w rękopisie. M. in.: Turecko-russkij slovar’, Grammatika tureckogo jazyka, Zarys dziejów Turcji (po rosyjsku). Fragmenty tych rękopisów znajdują się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Wilnie.

M. zmarł w Warszawie 25 X 1877 i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. Z małżeństwa (od r. 1837) z Emilią Tyszyńską (siostrą pisarza Aleksandra) miał dzieci: Ignacego, Salomeę, Stanisława i Bronisławę (zm. w niemowlęctwie).

Nowy Korbut, VIII (bibliogr.); Biobibliografičeskij slovar’ otečestvennych tjurkologov, Moskva 1974 s. 221; – Antonowicz A. K., Bielorusskie teksty pisannye arabskim pismom, Vilnius 1968 s. 3–4, 8, 26–7, 30–3, 38, 94, 118–19, 147, 154, 352, 355; Kononov A. N., Istorija izučenija tjurkskich jazykov v Rossii, Leningrad 1972 s. 143–8; Kotwicz W., Kotwiczówna M., Orientalista Antoni Muchliński, życie i dzieła, Wil. 1935 (bibliogr., reprod. portretu rys. przez Martynowa i fot. grobu); Mrozowska A., Działalność Antoniego Muchlińskiego w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, „Przegl. Orientalistyczny” 1960 Nr 4 (36) s. 432–5; Pajewski J., Antoni Muchliński, „Kłosy” R. 25: 1877 nr 647 (portret drzeworyt z fot.); Reychman J., Podróżnicy polscy na Bliskim Wschodzie w XIX w., W. 1972 s. 27–8, 127–8, 268; Stanisz T., Antoni Muchliński, orientalista polski, „Roczn. Tatarski” R. 2: 1935 s. 302–26; – Bartold W. W., Materiały dla istorii fakulteta vostočnych jazykov, Pet. 1905–9 I–II, IV, passim.

Jan Reychman