Palluth Antoni, pseud. Lenoir (1900–1944), radiotechnik, kryptolog, współuczestnik rozwiązania niemieckiego szyfru «Enigma» i konstruktor urządzeń szyfrowych. Ur. 11 V w Pobiedziskach w pow. średzkim, był synem Augusta, pracownika pocztowego, i Katarzyny z Miecznikiewiczów. Ukończył z odznaczeniem Gimnazjum im. Św. Marii Magdaleny w Poznaniu (1918). Następnie służył w oddziałach łączności WP, m. in. przy obsłudze radiostacji na Cytadeli Poznańskiej. W r. 1921 opracował «nastawny klucz», zarejestrowany w Urzędzie Patentowym RP jako wzór użytkowy M 306. W czerwcu 1927 awansowany z sierżanta na podporucznika (ze starszeństwem od 1 VII 1925) w korpusie oficerów łączności, przeszedł P. do rezerwy. W tym okresie studiował na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej jako student (1921–5) i wolny słuchacz (1927–9). Był jednym z pierwszych krótkofalowców polskich i członkiem Polskiego Klubu Radio-Nadawców, przekształconego później w Oddział Warszawski Polskiego Związku Krótkofalowców. Miał własną amatorską radiostację krótkofalową o znaku rejestracyjnym TPVA. Na przełomie 1925/6 r. został zaangażowany do współpracy z Biurem Szyfrów Oddziału II (Informacyjno-Wywiadowczego) Sztabu Generalnego WP w dziale szyfrów niemieckich. Wspólnie z mjr. Maksymilianem Ciężkim w dużym stopniu przyczynił się do oparcia działalności Biura Szyfrów na nowoczesnych zasadach. W końcu 1928 r. został P. powołany na wykładowcę tajnych kursów kryptologii wojskowej w Poznaniu, na których przeszkolono grupę młodych absolwentów matematyki Uniw. Pozn., m. in. Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego; stali się oni później głównymi autorami rozwiązania niemieckiego uniwersalnego szyfru maszynowego «Enigma» (w styczniu 1933).
W r. 1928 P. założył razem z braćmi Ludomirem i Stanisławem Leonardem Danilewiczami oraz Edwardem Fokczyńskim Wytwórnię Radiotechniczną «AVA» z siedzibą w Warszawie, przy ul. Nowy Świat, a później przy ul. Stępińskiej. Wytwórnia ta produkowała aparaturę radiokomunikacyjną, głównie dla potrzeb wojskowych, a od r. 1934 także specjalne urządzenia kryptograficzne dla potrzeb Biura Szyfrów. P., który był kierownikiem administracyjnym wytwórni «AVA», pełnił również funkcję koordynatora zleconych przez Sztab Główny WP ściśle poufnych prac badawczych i konstrukcyjno-technicznych. Był m. in. jednym z konstruktorów replik («sobowtórów») niemieckiej maszyny szyfrującej «Enigma», odtworzonej na podstawie teoretycznych wyliczeń i schematów ideowych, opracowanych przez wymienionych matematyków- kryptologów. Kierował też finalnym montażem tych urządzeń w warsztacie Biura Szyfrów w Warszawie i w ośrodku radiowywiadowczym w Pyrach pod Warszawą. W wytwórni «AVA» wykonano również pod kierunkiem P-a oryginalną polską maszynę szyfrującą «Lacida» (jej nazwa jest połączeniem pierwszych sylab nazwisk współtwórców: Gwidona Langera, Maksymiliana Ciężkiego i Ludomira Danilewicza). Wg L. Gondka nosiła ona miano «LCP» (Langer-Ciężki-Palluth), co zakwestionował M. Rejewski. Zbudowane w Polsce repliki («sobowtóry») «Enigmy» zostały w lipcu 1939 udostępnione, razem z metodami odczytywania szyfrów niemieckich, sprzymierzonym sztabom wojskowym Francji i Wielkiej Brytanii, co umożliwiło państwom koalicji regularne odczytywanie niemieckiej tajnej korespodencji radiowej przez cały czas trwania drugiej wojny światowej. Był to, wg oceny wielu historyków tej wojny, istotny i znaczący wkład Polaków do zwycięstwa państw sprzymierzonych nad Niemcami.
W październiku 1939 P., ewakuowany początkowo z grupą pracowników Biura Szyfrów do Rumunii, przedostał się do Francji, gdzie działał w składzie polsko-francuskiej ekipy kryptołogicznej w tajnym ośrodku radiowywiadowczym aliantów w Gretz-Armainvillers pod Paryżem, kierowanym przez płka. G. Bertranda i płka G. Langera. Po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 ośrodek ten działał nadal konspiracyjnie pod nazwą «Cadix» w miejscowości Uzès w nieokupowanej, tzw. wolnej strefie na południu. P. (posługujący się w tym czasie pseud. Lenoir) pełnił w tej ekipie funkcję głównego inżyniera oraz instruktora szkolącego radiotelegrafistów-szyfrantów. Pracował również nad rozwiązywaniem szyfrów niemieckich, stosowanych w łączności między agentami Abwehry – organu niemieckiego wywiadu i kontrwywiadu wojskowego – działającymi we francuskich portach nad Morzem Śródziemnym, a ich centralą w Niemczech. Po ewakuowaniu ośrodka kryptologicznego z Uzès, w związku z zajęciem przez Niemców w listopadzie 1942 również południowej części Francji, P. wraz z innymi członkami ekipy usiłował przedostać się do Hiszpanii, a następnie do Wielkiej Brytanii, co udało się tylko nielicznym. P. i Edward Fokczyński zostali aresztowani na granicy francusko-hiszpańskiej. Więzieni w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen-Oranienburgu, mimo wielokrotnych badań i przesłuchań, nie zostali rozpoznani jako pracownicy wywiadu polskiego. Obaj zginęli 18 IV 1944 razem z grupą więźniów podczas jednego z bombardowań przez samoloty alianckie. P. był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi i pośmiertnie Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Z małżeństwa zawartego z Jadwigą Wiktorią ze Szczodrowskich, zamężną 1. v. Kessel, pozostawił P. synów: Jerzego Edwarda (ur. 1931), inżyniera technologii drewna, i Andrzeja Antoniego (ur. 1934), radiotechnika.
Sylwetkę P-a i wszystkich polskich współuczestników rozwiązania niemieckiego szyfru maszynowego «Enigma» przypomniano publicznie dopiero niemal 30 lat po zakończeniu drugiej wojny światowej, kiedy ujawniono tajemnicę wojskową na ten temat i pojawiły się publikacje polskie i obce oraz filmy.
Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych, W. 1927 s. 180; Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu, W. 1936 nr 2742, 1938 nr 3607; Twórczość wynalazcza w Polsce 1918–1928, W. 1929; – Bertrand G., Enigma ou la plus grande énigme de la guerre 1939–1945, Paris 1973 s. 142–3; Garliński J., Intercept. Secret of the Enigma War, London 1979; Gondek L., Wywiad polski w Trzeciej Rzeszy 1933–1939, W. 1978; Kozaczuk W., W kręgu Enigmy, W. 1979; tenże, Wojna w eterze, W. 1977 s. 44, 75, 78; tenże, Złamany szyfr, W. 1976 s. 60, 81, 120, 140, 167, 168, 169; Lewin R., Ultra go’s to war, London 1978; Marinković I., Enigma do pobede, Zagřeb 1977; Strumph-Wojtkiewicz S., Sekret Enigmy, W. 1978 s. 27, 54, 56, 57, 59, 60, 62, 66, 74, 78, 96, 114, 116, 118, 126, 127, 128, 129, 139, 148, 155, 158, (fot. zbiorowa przed s. 65); – Monitor Pol., 1938 nr 281 poz. 664; – „Gaz. Zachodnia” 1979 nr z 10 V; „Horizont” (Berlin) 1975 nr 47 s. 32; „Kultura” 1975 nr 43; „Orzeł Biały” 1974 nr 123 s. 30, 1975 nr 131–6 (artykuł T. Lisickiego), 1977 nr 148, 1978 nr 149; „Przegl. Łączności” (Londyn) 1973 nr 1, 1974 nr 1; „Przegl. Telekomunikacyjny” 1976 nr 3 s. 96; „Radio” 1930 nr 15 s. 11; „Radioamator Pol.” 1930 s. 1496, 1675, 1931 s. 43, 90; „WTK” 1974 nr 2 s. 9 (życiorys, fot.); – Arch. Wojsk. Inst. Hist. w W: Wspomnienia M. Rejewskiego (mszp., 1967) i T. Rakusy-Suszczewskiego (mszp. 1972); – Materiały udostępnione przez syna Jerzego Pallutha oraz informacje Edwarda Bończaka, Leonarda Stanisława Danilewicza, Marii Danilewicz-Zielińskiej, Władysława Kozaczuka, Mariana Rejewskiego i Tadeusza Rakusy-Suszczewskiego.
Jerzy Kubiatowski