Pawłowski Antoni (1903–1968), profesor teologii Uniw. Warsz. i Uniw. Wil., biskup ordynariusz włocławski. Ur. 24 I w Końskich, był synem Jana, stolarza, i Kamili z domu Wegenko. Świadectwo dojrzałości uzyskał w Końskich w r. 1921, po czym w r. 1921/2 studiował nauki matematyczno-przyrodnicze na Wydziale Filozoficznym Uniw. Warsz., będąc zarazem słuchaczem nadzwycz. na Wydziale Chemii Politechniki Warszawskiej. W r. 1922 wstąpił do Seminarium Duchownego w Warszawie; święcenia kapłańskie uzyskał 26 IX 1926. Studia teologiczne kontynuował na Wydziale Teologicznym Uniw. Warsz., gdzie był uczniem Alojzego Bukowskiego. W r. 1929 uzyskał na Uniw. Warsz. doktorat w zakresie dogmatyki na podstawie rozprawy Dogmat Niepokalanego Poczęcia w oświetleniu nowszych prawosławnych teologów rosyjskich (W. 1930). W r. 1929 pracował przez trzy miesiące jako wikariusz w Kocierzewie koło Łowicza; dn. 1 IX t. r. został prefektem i wykładowcą w warszawskim Seminarium Metropolitalnym. Na podstawie rozprawy Idea Kościoła w ujęciu rosyjskiej teologii i historiografii (W. 1935) uzyskał na Uniw. Warsz. 26 VIII 1935 stopień docenta teologii dogmatycznej ze szczególnym uwzględnieniem teologii chrześcijańskiej Wschodu. W r. 1936 otrzymał nominację na profesora nadzwycz. na Uniw. Wil. i katedrę teologii fundamentalnej. Prowadził również działalność w warszawskim i wileńskim Instytucie Wyższej Kultury Religijnej oraz w Kołach Misjologicznych. Funkcję profesora na Uniw. Wil. pełnił do końca 1939 r., po czym do r. 1942 wykładał dogmatykę w Seminarium Duchownym w Wilnie. W dn. 3 III t. r. aresztowany przez Niemców, trafił do więzienia na Łukiszkach w Wilnie, a następnie aż do wyzwolenia w sierpniu 1944 przebywał w obozach w Wiłkowyszkach, Szałtupiu i Poniewieżu. Od września 1944 wykładał w seminarium wileńskim, a od kwietnia 1945 w Białymstoku. W dn. 1 IX t. r. został profesorem zwycz. dogmatyki na Wydziale Teologicznym Uniw. Warsz. Formalnego zatwierdzenia na tym stanowisku jednak nie otrzymał, ale pracował na Uniw. Warsz. do r. 1949, kiedy to objął urząd rektora seminarium warszawskiego, otrzymując zarazem godność kanonika honorowego, potem gremialnego Kapituły Metropolitalnej w Warszawie. Z seminarium warszawskim był związany jako wykładowca już od r. 1945.
W dn. 22 IV 1950 został mianowany koadiutorem biskupa włocławskiego (Karola Radońskiego) «cum iure successionis». Po jego śmierci (1951) konsekrowany w Siedlcach 27 XII 1952, dopiero 25 X 1953 odbył ingres do katedry włocławskiej, obejmując rządy diecezją. Jako biskup szczególny nacisk kładł na intelektualne i duchowe wychowanie kleru, ujawnił też wiele inicjatywy w dziedzinie realizacji uchwał Soboru Watykańskiego II, w którym uczestniczył. Specjalnie ważnym momentem był tu synod diecezjalny, odbyty w dn. 6–9 XI 1967.
Zainteresowania naukowe P-ego koncentrowały się początkowo wokół teologii prawosławnej (obok wymienionych, rozprawa Sofiologia Włodzimierza Sołowjowa, Lw. 1937). W tej dziedzinie uchodził za kompetentnego specjalistę. Pozostał też wierny pierwotnemu przedmiotowi zainteresowania – mariologii, poświęcając jej poza pracą doktorską liczne mniejsze publikacje. Był też członkiem honorowym Papieskiej Akad. Mariologicznej. Odbył wiele podróży naukowych, m. in. do Grecji. Dla celów dydaktycznych opracował skrypty z zakresu eucharystologii, soteriologii, chrystologii i eklezjologii. Spuścizna naukowa P-ego obejmuje 14 większych prac, z których 3 pozostały w maszynopisie, oraz ok. 40 artykułów i publikacji okolicznościowych, drukowanych przeważnie na łamach: „Collectanea Theologica”, „Ateneum Kapłańskie”, „Oriens”, „Verbum”, „Prąd”, „Przewodnik Katolicki” a także „Irenicon” (Belgia) i „Acta VI Conventus Velehradensis”. Twórczość naukowa P-ego wyraża tendencje ekumeniczne i ma charakter pastoralny. Przez cały czas swej działalności kapłańskiej był też P. czynny w duszpasterstwie, zwłaszcza (przed objęciem biskupstwa) jako rekolekcjonista i duszpasterz zakonnic. P. zmarł 16 IX 1968 wskutek wypadku samochodowego pod Opolem i pochowany został w katedrze włocławskiej.
Bibliografia historii Kościoła w Polsce za lata 1944–1970, W. 1977 I–III; Błońska M. i in., Verbum 1934–1939, L. 1976 I–II; – Dobraczyński J., Śmierć przychodzi po biskupa, „Kierunki” 1968 nr 39 s. 1 (fot.); Dzieje teologii katol., III cz. 1; Klawek A., Zarys dziejów teologii katolickiej w Polsce, Kr. 1948 s. 45, 46; Kraszewski Z. J., Majdański K., Małunowiczówna L., Biskup A. Pawłowski 1903–1968, w: Chrześcijanie, W. 1976 II 135–86, 288 (fot.); Małunowicz L., Profesor i biskup, „Więź” 1971 nr 10 s. 56–63; Manteuffel, Uniw. Warsz. 1915/16–1934/5; Suwała M., Ingres włocławski, „Dziś i Jutro” 1953 nr 46 s. 4; Szafrański T., Między togą a mitrą (Rzecz o ś. p. ks. biskupie A. P-m), „Życie i Myśl” 1970 nr 9 s. 55–69 (fot.); Szołdrski W., Martyrologium duchowieństwa polskiego pod okupacją niemiecką w latach 1939–1945, Sacrum Poloniae Millennium, Rzym 1965 XI; – [Boniecki A.] Ks. Adam, Wywiad z ks. bp. Antonim Pawłowskim, „Tyg. Powsz.” 1968 nr 40 s. 1–2; – Elenchus cleri saecularis ac regularis archidioecesis Varsaviensis pro Anno Domini 1929, W.; toż na r. 1934; Katalog duchowieństwa i parafii diecezji włocławskiej 1965; toż na r. 1966; toż na r. 1967; Katalog kościołów i duchowieństwa archidiecezji warszawskiej na rok 1935, W. 1935; toż na r. 1937; toż na r. 1939; toż na r. 1952; – „Ateneum Kapłańskie” 1968 z. 6 s. 344 (fot.), 355–70 (bibliogr. prac P-ego); „Kron. Diec. Włocławskiej” 1968 nr 10–12 s. 217 (fot.), 218–34; „Roczn. Diec. Włocławskiej” 1957, 1962; „Słowo Powsz.” 1953 nr 254, 1968 nr 224; „WTK” 1968 nr 39 s. 1 (fot.), 3; „Życie i Myśl” 1968 nr 10 s. 148; – Arch. KUL: Paczkowski W., Badania bpa A. P-ego nad rosyjską teologią prawosławną (mszp. pracy magisterskiej); Arch. Paraf. Św. Mikołaja w Końskich.
Zygmunt Zieliński