Popliński (nazwisko rodowe Popłomyk) Antoni (1796–1868), pedagog, filolog, redaktor, księgarz, właściciel drukarni, bibliotekarz. Ur. 1 VI w Popłomyku koło Ostrowa Wielkopolskiego, był synem Mateusza Popłomyka, właściciela niewielkiego folwarku i młyna, oraz Krystyny z Piechotów, bliźnim bratem Jana Poplińskiego (zob.), z którym «byli bardzo do siebie podobni, tak z wyglądu, jako i z usposobienia» (M. Motty). Kształcił się razem z bratem: ukończyli szkołę elementarną w Ostrowie, potem przez pięć lat uczęszczali do gimnazjum w Kaliszu, już jako Poplińscy znaleźli się w r. 1816 w ostatniej klasie Królewskiego Gimnazjum Poznańskiego (Św. Marii Magdaleny), gdzie byli uczniami m. in. Jana Samuela Kaulfussa i Tomasza Szumskiego, a kolegami Karola Marcinkowskiego. W tym zakładzie złożyli w r. 1817 egzamin dojrzałości. Na wyróżniających się zdolnościami braci zwrócił uwagę namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego Antoni Radziwiłł, otaczał ich opieką i udzielał materialnej pomocy. Studiowali najpierw krótko na Uniw. Wrocł. (obaj, czy tylko brat P-ego Jan?), a potem na wydziale filozoficznym uniwersytetu berlińskiego (filologia klasyczna, niemiecka i polska), w r. 1821 złożyli rządowy egzamin uprawniający do nauczania w szkołach średnich. W czasie studiów berlińskich należeli do nielegalnej studenckiej organizacji patriotycznej «Polonia». Po jej wykryciu przez władze pruskie zostali w r. 1822 aresztowani i przez kilka miesięcy byli więzieni w Berlinie, zwolniono ich na skutek interwencji A. Radziwiłła. Jeszcze w r. 1821 P. zaczął uczyć w progimnazjum we Wschowie, skąd przeszedł w r. 1826 do Gimnazjum Św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Dzięki «ogładzie swojej i przyjacielskiemu usposobieniu» (M. Motty) szybko się tu zadomowił i stał postacią popularną w mieście, w którym nabył nieco później dom na Garbarach. W gimnazjum uczył łaciny, niemieckiego, historii i geografii, a następnie języka i literatury polskiej w wyższych klasach. Po kilku latach uzyskał tytuł profesora. Uczył tu do jesieni 1851, kiedy przeszedł na emeryturę. Wedle relacji jego ucznia Antoniego Małeckiego miał posiadać «dziwny dar pedagogiczny» i był «może najzdolniejszym, a niewątpliwie najzacniejszym, najpracowitszym, najwięcej zasłużonym około polskiej młodzieży i najbardziej przez nią kochanym spomiędzy wszystkich w tej szkole profesorów». Uczniami jego byli również m. in. Hipolit Cegielski, Wojciech Cybulski, Marceli Motty, Jan Rymarkiewicz.
Doświadczenie pedagogiczne pozwoliło P-emu opracować kilka podręczników szkolnych, których używano także pod zaborem rosyjskim i austriackim. Na uchodzącym wówczas za najlepsze z tej dziedziny dziele K. G. Zumpta oparł obszerną Gramatykę łacińską (P. 1835) i takąż «mniejszą» (P. 1844, dziesięć wydań do r. 1906), dla uczących się po polsku Niemców wydał Elementarbuch der polnischen Sprache zum Gebrauch der Schulen und zum Selbstunterricht (P. 1837, trzynaście wydań do r. 1889) oraz Beispielsammlung zur Einübung der polnischen Sprache (P. 1854), szereg Przykładów do tłumaczenia z łacińskiego na polskie i z polskiego na łacińskie dla poszczególnych klas gimnazjum, przerobił wreszcie F. Ch. Seltena Geografię dla użytku szkół (P. 1843, sześć wydań do r. 1869), a «na wzór T. B. Weltera» ułożył Historię powszechną dla klas niższych szkół realnych i gimnazjalnych (P. 1844–66 I–III, częściowo wznawiana), przy czym w obu tych podręcznikach szerzej uwzględnił geografię i dzieje Polski. Szczególne znaczenie dla wychowania młodzieży w duchu narodowym miał Wybór prozy i poezji polskiej dla klas niższych gimnazjalnych i wyższych szkół miejskich (P. 1838, pięć wydań do r. 1869), w którym główne miejsce zajęła proza. Autorowi przyświecał przede wszystkim «moralny i estetyczny cel», ale dzieło jego przemycało także wiele treści patriotycznych i uwzględniało również poezję romantyczną (wiersze A. Mickiewicza, J. B. Zaleskiego), a w drugim jego wydaniu (1844) pomieścił nawet fragmenty z „Ksiąg narodu i pielgrzymstwa polskiego”. Ogłosił nadto P. kompilacyjny zarys Von dem polnischen Münzwesen (w programie Gimnazjum Św. Marii Magdaleny na r. 1839) oraz wydał z rękopisu Biblioteki Kórnickiej „Żywot Jaśnie Oświeconego Księcia Bogusława Radziwiłła” (P. 1840).
Od młodości pociągała P-ego także praca dziennikarska i publicystyczna. Już w r. 1822 współpracował z „Mrówką Poznańską”, ale dopiero w kilkanaście lat później mógł podjąć szerszą działalność na tym polu i odegrać doniosłą rolę w ożywieniu życia umysłowego Wielkopolski. Współdziałał z bratem Janem, Józefem Łukaszewiczem i ks. Antonim Tycem w założeniu (1834) i redagowaniu leszczyńskiego magazynu „Przyjaciel Ludu”, który wspierał własnymi artykułami. Gdy pismo to szybko zdobyło sobie poczytność i zaczęło przynosić spory dochód, obaj bracia wraz z Łukaszewiczem zamierzyli w r. 1836 utworzyć periodyk o wyższym poziomie, przeznaczony dla inteligencji. Na razie zamysł ten nie doszedł do skutku, ponowili więc w r. n. starania, a ponieważ wszyscy trzej jako państwowi urzędnicy pruscy byliby skrępowani w pracy redakcyjnej, na oficjalnego wydawcę pisma (na którego nazwisko miała być wyrobiona koncesja) przybrali sobie młodego i zamożnego mieszczanina poznańskiego, byłego ucznia P-ego, Antoniego Woykowskiego. Od 2 IV 1838 zaczął wychodzić „Tygodnik Literacki”, któremu Poplińscy i Łukaszewicz nadali charakter konserwatywny. Po początkowych trudnościach ze znalezieniem współpracowników udało się redaktorom ściągnąć doń kilkunastu znanych pisarzy ze wszystkich trzech zaborów i z emigracji (m. in. A. Bielowski, M. Czajkowski, G. Ehrenberg, J. Gołuchowski, S. Jaszowski, J. I. Kraszewski, K. Libelt, D. Magnuszewski, J. Moraczewski, F. Morawski, W. Pol, L. Siemieński, J. Słowacki, E. Wasilewski, K. W. Wójcicki). W listopadzie 1839 doszło do zatargu P-ego i Łukaszewicza z Woykowskim na tle politycznym i nominalny redaktor usunął ich z pisma, które stało się odtąd rzecznikiem obozu demokratycznego. Sprawa ta odbiła się głośnym echem w prasie W. Ks. Poznańskiego. P. i Łukaszewicz atakowali Woykowskiego w druku, a równocześnie prowadzili starania u władz pruskich o odebranie mu na ich rzecz koncesji na wydawanie „Tygodnika Literackiego”. Gdy jednak starania te okazały się bezskuteczne, wyjednali sobie poprzez Wilhelma Radziwiłła zezwolenie na założenie nowego czasopisma i od 1 X 1840 zaczęli wydawać – już pod własnymi nazwiskami – konkurencyjny w stosunku do „Tygodnika” – „Orędownik Naukowy”. Pismo to, wspierane materialnie przez Edwarda Raczyńskiego, miało charakter konserwatywny i było związane z obozem wielkopolskich organiczników. Znaczną część współpracowników przeciągnął „Orędownik” z „Tygodnika”, innych szukał P. energicznie znów we wszystkich trzech zaborach i na emigracji, oferując im dosyć korzystne warunki. Już w pierwszym roku istnienia pisma nawiązali z nim współpracę H. Cegielski, W. Cybulski, M. Czajkowski, M. Grabowski, W. Kalinka, Kraszewski, W. A. Maciejowski, W. Pol, J. Słowacki, B. Trentowski, K. W. Wójcicki, J. B. Zaleski i in. Z czasem „Orędownik” zaczął tracić poczytność i przestał wychodzić w r. 1846. P. myślał również o wydawaniu dziennika w językach polskim i niemieckim pt. „Goniec Poznański”, ale wszczęte w r. 1841 u władz pruskich starania skończyły się niepowodzeniem.
P. był rzeczywistym właścicielem Nowej Księgarni i drukarni, które oficjalnie założył w Poznaniu w r. 1841 i firmował swoim nazwiskiem Łukaszewicz. Po wyjeździe Łukaszewicza z Poznania w r. 1852 P. przejął je na swoje nazwisko. Nakładem i drukiem firmy Łukaszewicza, a następnie P-ego ukazywały się wydawnictwa E. Raczyńskiego, podręczniki szkolne, utwory literackie, książki religijne, obaj jej właściciele ogłaszali katalogi nakładowe i sortymentowe. Firma przestała istnieć ok. r. 1867. P. współpracował z K. Marcinkowskim w Tow. Pomocy Naukowej (wszedł w r. 1841 do jego zarządu). W okresie Wiosny Ludów 1848 r. był członkiem poznańskiej Gwardii Narodowej. Na ogół jednak miał opinię człowieka «bardzo oględnego, in politicis bojaźliwego» (M. Motty). Przeszedłszy na emeryturę w Gimnazjum Św. Marii Magdaleny, P. objął 1 X 1852 po ustąpieniu Łukaszewicza stanowisko głównego bibliotekarza (tj. dyrektora) Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, które zajmował aż do śmierci. Wraz ze swym współpracownikiem Józefem Krakowskim wydal Catalogus alphabeticus Bibliothecae publicae Raczynscianae (P. 1865 I–II), bardzo ostro oceniony przez fachowców (pełno «błędów i nieuctwa» dostrzegł tu Karol Estreicher). P. jednakże był już wówczas chory i – jak relacjonuje L. Kurtzmann – «sich fremder Augen und Hände bedienen musste». P. zmarł 19 (18?) III 1868 w Poznaniu i tam został pochowany.
Imieniem P-ego i jego brata nazwano jedną z ulic Poznania.
Z małżeństwa z Marianną z Tomaszczyków (zm. 1877), córką urzędnika sądu apelacyjnego w Poznaniu, miał P. syna (zmarł młodo) oraz dwie córki, z których starsza Wanda wyszła za inżyniera Władysława Szczepanowskiego (ich synem był pionier przemysłu naftowego w Galicji, ekonomista Stanisław Szczepanowski), młodsza Zofia – za badacza starożytności i publicystę Kazimierza Szulca.
Księgozbiór P-ego po jego śmierci zakupiła na licytacji firma Józefa Lissnera i ogłosiła w r. 1872 jego katalog.
Podob. w: „Tyg. Illustr.” 1868 nr 43; – Estreicher w. XIX; Nowy Korbut, IX (bibliogr,); Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol., I; Enc. Org. XXI (F. M. Sobieszczański); Słown. Pracowników Książki Pol. (L. Zbierska, bibliogr.); Wpol. Słown. Biogr. (L. Słowiński); – Bar A., Za kulisami „Tygodnika Literackiego” „Kron. M. Poznania” 1938 nr 2 s. 174–85; Biblioteki wielkopolskie i pomorskie, P. 1929; Cmentarz Zasłużonych na wzgórzu Św. Wojciecha w Poznaniu, W. 1982 s. 70–1; Danysz A., Popliński A., „Encyklopedia Wychowawcza”, W. 1912 VIII; Grot Z., Hipolit Cegielski 1813–1868, W. 1980 s. 11, 13–15, 21, 42, 48, 55, 70; Kosidowski Z., Z okresu złotego kultury Poznania, P. 1938, Bibl. „Kron. M. Poznania” 8; Kubów S., Książka Wielkiej Emigracji w Wielkopolsce (1831–1862), Wr. 1980; Kurtzmann L., Geschichte der Raczyński’schen Bibliothek in Posen, w: M. E. Sosnowski, L. Kurtzmann, Katalog Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, P. 1885 I 44, 46, 51–2, 56; Laubert M., Studien zur Geschichte der Provinz Posen in der ersten Hälfte des XIX Jahrhunderts, Posen 1908; [Rec. Catalogus alphabeticus Bibl. publ. Raczynscianae]: [Estreicher K.] E., „Bibl. Warsz.” 1867 t. 2 s. 462–4, Kurtzmann L., „Serapeum” 1866 nr 23; Miejska Biblioteka Publiczna im. Edwarda Raczyńskiego w Poznaniu 1829–1979, W. 1979 s. 23–5 (K. Ewicz), 100–1 (H. Kagan, podob.); Prasa polska w latach 1661–1864, W. 1976; Słowiński L., Jan i Antoni Poplińscy jako nauczyciele literatury w gimnazjach Wielkiego Księstwa Poznańskiego, „Studia Polon.” R. 2: 1975 s. 163–75 (tu metryka chrztu obydwu braci); tenże, Nauka literatury polskiej w szkole średniej w l. 1795–1914, W. 1976 s. 93–104; Wojtkowski A., Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, jej bibliotekarze i katalogi, „Przegl. Bibliot.” 1929 nr 2; tenże, Nowe szczegóły o „Tygodniku Literackim” i „Orędowniku Naukowym”, „Kron. M. Poznania” 1938 nr 3 s. 317–28; tenże, Przyczynki do życiorysu J. Łukaszewicza, tamże 1931 nr 2 s. 135–47; tenże, Spór o przekonania społeczne i zarobki literackie J. I. Kraszewskiego w Poznaniu r. 1839, „Roczniki Hist.” 1935 s. 245–50; Wrzosek A., Karol Marcinkowski, W. 1960–1 I–II; – Cyž J., Smolerjowa korespondenca z polskimi patriotami, „Lětopis Instituts za Serbski Ludospyt w Budyšinje Němskeje Akademije Wědomosćow w Berlinje”, rjad A č. 18/1–2, 1971 s. 197–9; Kaulfuss J. S., Wiadomość o urządzeniu Królewskiego Gimnazjum Poznańskiego…, P. 1817 s. 47; Lelewel J., Listy emigracyjne, Kr. 1952 III; Listy redaktorów poznańskich do Michała Czajkowskiego 1838–1841, Oprac. Z. Wójcicka, „Pam. Liter.” 1977 z 1. s. 172–99; Motty M., Przechadzki po mieście, W. 1957 I–II; Popliński A., Łukaszewicz J., Oświadczenie, tyczące się redakcji „Tygodnika Literackiego”, „Przyjaciel Ludu” 1839/40 nr 22; ciż, Odpowiedź na wycieczkę pana W. A. Wolniewicza tamże nr 27; Trentowski B., Listy, Kr. 1937; Zaleski J. B., Korespondencja, Lw. 1900 I 218–22, 229–30; – „Dzien. Pozn.” 1868 nr 70; J. Ungra Kalendarz Warsz. na r. 1870 s. 36–7 (podob.); – (Listy P-ego; B. Jag.: rkp. 3468, 4175, 6457, 6458, 7837, 7838, B. Narod.: rkp. 2955, 8850; B. Ossol.: rkp. 13507/III; B. PAN w Kr.: rkp. 718; IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna.
Rościsław Skręt