Przeciszewski Antoni (ur. 1797), oficer w armii Król. Pol. i powstaniu litewskim 1831 r., poseł na sejm, emigrant. Ur. prawdopodobnie we wsi Grudziszki w pow. rosieńskim (wg Uruskiego – za stanem służby – w niezidentyfikowanych Gwiazduszkach), był synem Rocha i Alojzy.
Jako piętnastoletni chłopiec rozpoczął P. służbę wojskową w r. 1812 w formowanym na Litwie 20 p. ułanów. W armii Król Pol. umieszczony został w r. 1815 w 3 p. strzelców pieszych. Skierowany do Szkoły Podchorążych Piechoty w stopniu podchorążego, 2 IV 1817 mianowany został podporucznikiem z przeznaczeniem do macierzystego 3 p. strzelców pieszych. Dn. 22 II 1821 otrzymał żądaną dymisję. Osiadł w pow. rosieńskim we własnych dobrach: Grudziszkach, Rochowie, Skaudwilach. Wybrany został na marszałka szlachty swojego powiatu.
Po wybuchu powstania listopadowego i rozpoczęciu w Królestwie działań wojennych P. włączył się do przygotowań zmierzających do objęcia powstaniem terenów Litwy. Dn. 17 III 1831 odbyło się u P-ego w Cytowianach zebranie grupy organizatorów powstania. W dn. 29 III wraz z Kazimierzem Truskowskim przybył do Poniewieża, siedziby władz pow. upickiego, i tu ogłoszono wybuch powstania na Litwie i Żmudzi. W następnym dniu wprowadził do miasta sformowany przez siebie oddział powstańczy. W ustanowionej Komisji Wojny powstałego tzw. Rządu Tymczasowego pow. upickiego objął kierownictwo jednego z dwóch jej wydziałów. Przystąpił natychmiast do organizacji siły zbrojnej powiatu jako dowódca kawalerii, wchodząc równocześnie w skład tzw. Rady Nieustającej. W pierwszej wyprawie (8 IV) zakończonej zajęciem Wiłkomierza dowodził oddziałem jazdy. Przy koncentracji wojsk powstańczych pod Kowganami (18 IV), przygotowujących się do ataku na Wilno, objął dowództwo całej kawalerii. P. był autorem planu zaatakowania oddziału nieprzyjacielskiego płka Wiersilina, wysłanego z Wilna przeciwko skoncentrowanym siłom powstańczym. Odznaczył się w starciu pod Owsianiszkami (20 IV), otrzymując sam w walce postrzał w rękę. Nie opuścił szeregów i uczestniczył na czele oddziału jazdy w wyprawie z Szat (25 IV) na Krakinów nad Niewiażą i Bejsagołę, w celu zaatakowania oddziału, złożonego z kadr pułku 7 i 8 jegrów z 4 działami gen. F. K. Szyrmana, ciągnącego na Szadów. Postępował za posuwającym się nieprzyjacielem aż pod Szawle, a następnie wycofał się do Śmilg, miejsca nowej koncentracji wojsk powstańczych. Uczestniczył 4 V w bitwie pod Prystowianami koło Szadowa, stoczonej z przybyłymi oddziałami 5 dyw. piechoty gen. N. S. Sulimy. Po powrocie do własnego powiatu otrzymał 10 V komendę jednej z czterech jego części, czyli tzw. dywizji siły zbrojnej, obejmując nieograniczoną władzę wojskową i cywilną. Utworzył w okolicach Poniewieża magazyny z żywnością dla swojego oddziału. Prowadził z powodzeniem działania partyzanckie powstrzymując nacierającego nieprzyjaciela od strony Bowska i Jakobsztatu. Ze swoim oddziałem połączył się z przybyłymi z Królestwa na Litwę wojskami regularnymi dowodzonymi przez gen. Antoniego Giełguda. W składzie korpusu gen. Henryka Dembińskiego, w stopniu majora jazdy poznańskiej, uczestniczył w słynnym odwrocie do Królestwa i 3 VIII przybył do Warszawy.
Na zgromadzeniu w dn. 9 VIII obecnych w Warszawie obywateli woj. wileńskiego podpisał P. akces do aktu powstania narodowego, uchwalonego 25 I 1831 przez połączone izby, oraz złożył wymaganą przysięgę. Na sejmiku wojewódzkim 10 VIII obrany został posłem pow. rosieńskiego na sejm powstańczy, jednym z sześciu posłów z woj. wileńskiego, otrzymując między nimi największą ilość głosów. Dn. 31 VIII nagrodzony został krzyżem złotym orderu Virtuti Militari. Po kapitulacji Warszawy wraz z sejmem, po sesjach w Zakroczymiu i Płocku, przekroczył 25 IX granicę pruską. Udał się na emigrację do Francji i zamieszkał w Paryżu. Tutaj włączył się do czynnego życia politycznego. Już 8 XII wszedł w drodze wyborów w skład lelewelowskiego Komitetu Narodowego Polskiego, 18 III 1832 wybrany został, występując jako podpułkownik jazdy, na prezesa Komitetu Wojskowego Litewskiego, powstałego dla weryfikacji i zatwierdzania stopni wojskowych uzyskanych przez uczestników powstania na Litwie. Podpisał wraz z innymi członkami Komitetu Narodowego Polskiego, napisaną przez Joachima Lelewela i Adama Mickiewicza, a ogłoszoną w grudniu 1832 w przekładzie francuskim, odezwę do Rosjan. Odezwa ta spowodowała represyjne działanie władz francuskich, usuwające wszystkich członków Komitetu, podpisanych pod odezwą, z Paryża. P. mimo otrzymanego rozkazu wyjazdu ukrywał się w stolicy, uczestnicząc w działaniach posłów znajdujących się w Paryżu, zmierzających do zebrania sejmu na emigracji. Pod naciskiem władz opuścił miasto i osiadł w Bourges, gdzie w miejscowym zakładzie polskich emigrantów wojskowych był agentem Józefa Zaliwskiego, organizującego wyprawę do Polski. Po powrocie po kilku latach do Paryża związał się z obozem ks. Adama Czartoryskiego. Kiedy w r. 1846 P. w imieniu grupy dawnych uczestników sejmowych narad emigracyjnych w l. 1832–3 zwrócił się do wszystkich obecnych na emigracji posłów, w celu zebrania kompletu i zamanifestowania stanowiska wobec aktualnych wypadków krajowych, na organizatora zwołania sejmu wysunął ks. A. Czartoryskiego, co spotkało się ze sprzeciwem J. Lelewela. W tym czasie P., od lat śledzony przez policję francuską, uznawany był przez nią za jednego z głównych agentów ks. A. Czartoryskiego. W r. 1857 objęty został ogłoszoną amnestią carską z prawem powrotu do guberni kowieńskiej. Dalsze losy P-ego są nieznane.
Wg J. Zaliwskiego P. ożeniony był z Tyszkiewiczówną i owdowiał przed r. 1833.
Pol. Enc. Szlachecka, X; Uruski, XV; – Gadon, Emigracja pol., I–III; Kalembka S., Wielka Emigracja, W. 1971; Owsińska A., Ze sprawozdań policji francuskiej o emigracji polskiej w 1846 roku, „Studia Hist.” R. 21: 1978 z. 2 s. 280, 290; Puzyrewski A. K., Wojna polsko-ruska 1831 r., W. 1899 s. 300 i n.; Społeczeństwo polskie i próby wznowienia walki zbrojnej w 1833 roku, Wr. 1984; – Barzykowski S., Historya powstania listopadowego, P. 1884 IV–V; Dembiński H., Mein Feldzug nach und in Litthauen und mein Rückzug von Kurszany nach Warschau, Leipzig 1832 s. 182; Dyaryusz sejmu z r. 1830–1831, Kr. 1912 IV; Krosnowski A. T., Almanach historique ou souvenir de l’Emigration Polonaise, Paris 1837–8 s. 313, 1847 s. 349; Lelewel, Listy emigracyjne, I–V; Pamiętnik obywatela powiatu upitskiego, w: Zbiór Pamiętników o powstaniu Litwy w roku 1831, Ułożony przez F. Wrotnowskiego, Lipsk 1875 s. 105–48; Potrykowski J. A., Tułactwo Polaków we Francji, Kr. 1974 cz. I–II; Prądzyński I., Pamiętniki, Kr. 1909 II; Roczniki wojskowe Królestwa Polskiego 1817–21; Xięga Pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania 1830 zawierająca spis imienny … oficerów, podoficerów i żołnierzy armii polskiej w tymż roku krzyżem wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lw. 1881 s. 139; Zwierkowski W., Rys powstania, walki i działań Polaków 1830 i 1831 roku, W. 1973; – AGAD: Akty Władz Centralnych Powstania 1830/1, rkp. 724; Archives du Ministère de la Guerre – Château de Vincennes – Réfugiés Polonais t. XL 106, 107, 110-b; – Kartoteka emigrantów 1832–1862 Roberta Bieleckiego z W.; Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.
Zbigniew Zacharewicz