Ryszard Antoni, krypt.: A. R., S. Z. (1841–1894), kupiec, powstaniec 1863 r., numizmatyk. Ur. 22 V w Szczebrzeszynie koło Zamościa w rodzinie mieszczańskiej, był synem Jana i Antoniny z Szydoczyńskich. „Słown. Pracowników Książki Pol.” podaje błędnie, że właściwe nazwisko R-a brzmiało: Zaczyński Antoni Ryszard.
Początkowo R. uczył się w Szczebrzeszynie, gimnazjum ukończył w Radomiu. Był następnie subiektem. Po wybuchu powstania 1863 r. wstąpił do III batalionu strzelców w oddziale Mariana Langiewicza jako szeregowiec. Na podporucznika awansował w III plutonie w Suchedniowie, a w Staszowie na porucznika. Brał udział w całej kampanii Langiewicza uczestnicząc w bitwach pod Suchedniowem, Wąchockiem, Bodzentynem, na Świętym Krzyżu, pod Małogoszczą, Pieskową Skałą, Chrobrzem i in. W ostatniej fazie walk Langiewicza był porucznikiem w «pułku żuawów» Franciszka Rochebrunne’a. Ranny w starciu pod Grochowiskami szukał schronienia w Galicji; po wyleczeniu z odniesionych obrażeń w szpitalu w Tarnowie przeniósł się na stałe do Krakowa.
W Krakowie R. występował pod nazwiskiem Stanisława Zaczyńskiego (kolegi poległego w powstaniu), początkowo pracował jako subiekt w składzie aptecznym J. Waltera. W r. 1866 również pod nazwiskiem S. Zaczyńskiego otworzył sklep towarów kolonialnych, który prowadził do r. 1887. Po otrzymaniu w r. 1879 obywatelstwa austriackiego wrócił do nazwiska Ryszard. Po rezygnacji z dalszego prowadzenia sklepu w 1888 r. został pisarzem, a następnie kontrolerem Banku Pobożnego przy Arcybractwie Miłosierdzia i tam pracował aż do śmierci. W Krakowie R. prowadził szeroką działalność społeczną. Przyczynił się do założenia Tow. Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Polskiego 1863 i 1864 r. (był zastępcą delegata na Kraków). Pracował też w Tow. Wzajemnej Pomocy Rękodzielników i Przemysłowców Krakowskich (w którym przez wiele lat był sekretarzem).
Od r. 1868 R. rozpoczął kolekcjonowanie monet polskich doby piastowskiej i jagiellońskiej, których zgromadził ponad 1 600. Zebrał także kolekcję liczącą ok. 800 medali treści religijnej, która z czasem drogą wymiany przeszła do zbioru Teofila Rewolińskiego. Miał nadto bogatą bibliotekę zawierającą 998 pozycji z dziejów mennictwa i medalierstwa historycznego. Opracował jej katalog, wydany po jego śmierci. W r. 1880 został okradziony, ogłosił wówczas Spis 48 numizmatów ze zbioru Antoniego Ryszarda (właściciela firmy S. Zaczyński) w Krakowie, które skradzione zostały z dnia 23 na 24 czerwca 1880 we Lwowie w mieszkaniu nr 41 przy ul. Leona Sapiehy (Kr. 1880).
R. utrzymywał kontakty z ówczesnymi czołowymi numizmatykami polskimi, m. in. z Karolem Beyerem, Władysławem Bartynowskim, Ignacym Polkowskim, Ludwikiem Zarewiczem, Sewerynem Tymienieckim. W r. 1888 należał do komitetu, który podjął prace nad utworzeniem Tow. Numizmatycznego w Krakowie, a po jego ukonstytuowaniu się na walnym zgromadzeniu 13 I 1889 wybrany został do Wydziału Towarzystwa i pełnił funkcje kustosza zbiorów oraz bibliotekarza. Opracował wówczas inwentarz i katalogi zbiorów. Jednocześnie R. prowadził prace badawcze z numizmatyki polskiej. Zakres jego zainteresowań był wprawdzie bardzo szeroki, ale główny nacisk położył na badanie dziejów numizmatyki i zbiorów numizmatycznych na ziemiach polskich.
Najważniejszym dziełem R-a był sześciotomowy Album numizmatyków polskich oraz krótki przegląd ich prac i zbiorów numizmatycznych. Zachowany w rękopisie zawiera życiorysy ponad 1 tys. osób (przeważnie z dołączeniem podobizn) związanych z numizmatyką polską, spis aktów prawnych dotyczących mennictwa polskiego ułożony w porządku chronologicznym, wykaz instytucji polskich i zagranicznych oraz zbiorów prywatnych gromadzących numizmaty polskie. Oryginał znajdował się w Bibliotece Ossolińskich we Lwowie, po r. 1945 przechowywany jest w Oddziale Rękopisów Biblioteki Naukowej we Lwowie (L’vivs’ka Deržavna Naukova Biblioteka). Bruliony pracy trafiły w l. 1901–2 do Działu Rękopisów Muzeum Narodowego w Krakowie (syg. MN 934 a–d). R. opublikował ponadto kilkanaście prac, przyczynków, wspomnień pośmiertnych różnej objętości i wartości. Pierwsze rozprawki R-a to: Ustęp z Halicko-Polskiej numizmatyki („Dwutygodnik Nauk.” 1878 s. 294–5 pod inicjałami S. Z.) oraz Ustęp numizmatyczny (tamże 1878 s. 542–4, 1879 s. 145–6, 318–19). R. wydał pierwszą w Polsce Bibliografię numizmatyczną polską. Spis dzieł, pism i artykułów o monetach, medalach i rzeczach menniczych polskich traktujących (Kr. 1882) oraz uzupełnienie: Spis dzieł numizmatycznych polskich i z nimi styczność mających 1870–1893 (Kr. 1894). Kilka prac poświęcił monetom ze swego zbioru, np. Monety piastowskie ze zbioru Antoniego Ryszarda („Wiad. Numizm.-Archeol.” 1889–SO). Wydał także zbiór źródeł do dziejów mennictwa polskiego („Dokumenta. Spis chronologiczny rozporządzeń, universałów, edyktów… odnoszących się do mennic, monety i pieczęci polskich…”, „Wiad. Numizm.-Archeol.” 1889–92). Pisał recenzje z działu numizmatyki do „Kwartalnika Historycznego” oraz „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologicznych”, a także opracował wiele haseł do „Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej”. Kilka drobnych opracowań pozostało w rękopisie. Kilka dni przed śmiercią otrzymał zaproszenie do współpracy z Komisją Historii Sztuki AU w Krakowie. R. zmarł 12 I 1894 w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera Rb-zach.). W kościele OO. Pijarów umieszczono pamiątkową tablicę.
Ożeniony z Józefą nieznanego nazwiska (1841–1907), miał R. syna Stanisława (1871–1955), dyrektora banku, kolekcjonera, i córkę Cecylię (1868–1913), żonę Mieczysława Makoszewskiego (1863–1936).
Po śmierci dorobek R-a uległ rozproszeniu. Część rękopisów i korespondencji znalazła się najpierw w zbiorach Władysława Bartynowskiego, a następnie Tadeusza Kałkowskiego i w r. 1953 kupiona została do zbiorów B. Ossol. Księgozbiór R-a nabył Franciszek Biesiadecki i przekazał do biblioteki Muzeum Czapskich w Krakowie.
Estreicher w. XIX i dopełnienie; Bibliogr. historii Pol. XIX w., I cz. 1; Gumowski M., Bibliografia numizmatyki polskiej, Tor. 1967; Ilustr. Enc. Trzaski; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Ruch. Kalendarz encyklopedyczny na r. 1889, s. 161–2; Bar, Słown. pseudonimów; Słown. Pracowników Książki Pol. (bibliogr.); Katalog archiwum bibliotecznego Biblioteki Kórnickiej, Wr. 1979; Katalog zabytków sztuki w Pol., IV cz. 3 s. 103; Lorentz S., Przewodnik po muzeach i zbiorach w Polsce, W. 1982; Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce. Przewodnik, W. 1888 s. 131, 138, 336; Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa, s. 311; – Chołodecki, Księga pamiątkowa, s. 350; Grodziska-Ożóg K., Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Kr. 1987 (mylnie podana kwatera R-a, ma być: „Rb-zach.”); Janusz B., Rękopisy numizmatyczne Antoniego Ryszarda w bibliotece Ossolińskich, Kr. 1917; Jaworski F., Medaliony polskie. Zbiór rodziny Przybysławskich, Lw. [1891] s. 61; Kiersnowski R., Wstęp do numizmatyki polskiej wieków średnich, W. 1964; Lepszy L., Antoni Ryszard. Wspomnienie pośmiertne, „Kwart. Hist.” R. 8: 1894 s. 384–5; tenże, Wspomnienie pośmiertne o ś. p. Antonim Ryszardzie, „Wiad. Numizm.-Archeol.” R. 6: 1894 nr 1–2 s. 171–7 (fot.) i odb. Kr. 1894; [Meyer S.] M. S., Pamiątki po powstańcu 1863 r., „Broń i Barwa” R. 3: 1936 nr 4 s. 85–6; Osterwina M., Bruliony prac A. Ryszarda, „Biul. Numizm.” 1967 nr 25 s. 455; Piotrowicz K., Działalność Towarzystwa Numizmatycznego w Krakowie w okresie 40-lecia, „Wiad. Numizm.-Archeol.” T. 12: 1928–9 (1930), s. 3 i n.; Triller E., Tradycja czwartków numizmatycznych warszawskich, „Biul. Numizm.” 1968 Nr 31 s. 586–7; – Maksyśko T., O numizmatach i numizmatyce (Z rękopisów Antoniego Ryszarda), tamże 1967 nr 28 s. 512–13; tenże, Rękopisy numizmatyczne Antoniego Ryszarda, tamże 1967 nr 19 s. 337–9; Sprawozdanie Arcybractwa Miłosierdzia i Banku Pobożnego w Kr. za r. 1891, Kr. 1892 s. 14, 16; – „Czas” 1894 nr 9, 12; Kalendarz J. Czecha 1895 s. 65 (fot.); „Tyg. Ilustr.” 1894 t. 1 s. 63 (fot.), 1901 t. 1 s. 109; – AP w Kr.: Spis ludności. 1870, Dz. I, 27 (wymieniony jako Stanisław Zaczyński); B. Jag.: sygn. 224649 V Druki ulotne, klepsydry t. 18 poz. 509, Akc. 294/65; B. Ossol.: rkp. 12511 II, 12524 II, 12525 II; Cmentarz Rakowicki w Kr.: Księgi zmarłych r. 1894 l. dz. 107 (dot. R-a) r. 1907, 1345 (dot. żony R-a).
Andrzej Wędzki