Sawczuk Antoni (1927–1984), inżynier mechanik, profesor Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN. Ur. 16 I w Komarnie (pow. Biała Podlaska), był synem Bolesława, leśniczego, i Marii z Doroszuków, bratankiem Kajetana (zob.).
Podczas okupacji niemieckiej S. pracował w l. 1940–4 jako robotnik w nadleśnictwie Glinna (pow. Rawa Mazowiecka). W r. 1947 ukończył III Gimnazjum im. Kołłątaja w Warszawie. W l. 1947–51 studiował na Wydz. Inżynierii Lądowej Politechn. Warsz., specjalizował się w zakresie konstrukcji budowlanych pod kierunkiem Witolda Wierzbickiego i uzyskał dyplom magistra inżyniera. Po studiach pracował jako inżynier Biura Projektowego Spichrzów i Młynów w Warszawie w l. 1951–4 i równocześnie na Politechn. Warsz. jako asystent (1951–2) i adiunkt (1952–60) Katedry Wytrzymałości Materiałów na Wydz. Budownictwa Przemysłowego. Tam w r. 1958 uzyskał doktorat na podstawie nie publikowanej pracy Teoria nośności granicznej płyt i jej zastosowania techniczne, napisanej pod kierunkiem Wacława Olszaka i t.r. wyjechał na roczne stypendium do USA, gdzie specjalizował się u F. G. Hodge’a (jun.) w Illinois Institute of Technology w Chicago i u W. Pragera na Brown University w Providence. W r. 1960 habilitował się na Politechn. Warsz. na podstawie rozprawy Liniowa teoria powłok plastycznie anizotropowych (W. 1960). Od r. 1956 pracował również w Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN, początkowo jako adiunkt (1956–60), a następnie kierownik pracowni zastosowań inżynierskich teorii plastyczności (1960–9). W l. 1969–82 kierował dwoma Zakładami: Mechaniki Ośrodków Ciągłych i Teorii Konstrukcji; w r. 1964 został profesorem nadzwycz. i w r. 1977 zwycz.
Zainteresowania naukowe S-a dotyczyły mechaniki płyt, wytrzymałości materiałów, konstrukcji budowlanych, a także badań w zakresie teorii plastyczności, za które wraz z zespołem otrzymał w r. 1968 Nagrodę Państwową II stopnia. Nagrodzone zostały również jego prace dotyczące anizotropii plastycznej (1961), analizy plastycznej konstrukcji (1971) i płyt plastycznych (1975) przez IV Wydział PAN i sekretarza naukowego PAN. Opublikował ponad 160 prac poświęconych w większości analizie konstrukcji i ośrodków niesprężystych, w tym kilka monografii dotyczących granicznej nośności konstrukcji, m.in. Grenztragfähigkeitstheorie der Platten (Berlin 1963, wspólnie z T. Jaegerem), Nośność graniczna ram płaskich (W. 1964), a także wspólnie z W. Olszakiem Inelastic Behavior of Shells (Groningen 1967, toż po rosyjsku, Moskwa 1969). Ponadto opracował oryginalną metodę otrzymywania rozwiązań zupełnych nośności granicznej płyt i powłok plastycznych („Prace Instytutu Podstawowych Problemów Techniki PAN” 1975 nr 2), wprowadził nowoczesne metody funkcji tensorowych do mechaniki materiałów („Prace Naukowe Instytutu Techniki Budowlanej” 1981), a także przeprowadził cykl pionierskich eksperymentów dotyczących impulsywnej (ultradźwiękowej) metody kontroli jakości konstrukcji betonowych. Pod koniec życia zainicjował prace nad zastosowaniem tomografii do badań uszkodzeń plastycznie odkształconych metali. Działalność naukową łączył z praktyką inżynierską; opracował zalecenia dotyczące projektowania konstrukcji stalowych z uwzględnieniem ich plastycznych odkształceń („Zesz. Problemowe «Mostostalu»„ 1973/74) i projektowania płyt żelbetowych („Prace Nauk. Inst. Techniki Budowlanej” 1981). Był autorem wielu ekspertyz inżynierskich oraz laureatem konkursów na projekty dworca miejskiego Polskich Linii Lotniczych «Lot» i wieży telewizyjnej w Warszawie.
S. pracował wiele za granicą; jako visiting professor wykładał mechanikę ośrodków ciągłych i sypkich oraz teorię plastyczności w Illinois Institute of Technology w Chicago (1964–5) i na uniwersytetach w Grenoble (1966–8, 1975–6), Nagoi (1975), Poitiers (1978) i Nantes (1981–2). W r. 1978 otrzymał doktorat honoris causa Narodowego Instytutu Politechnicznego w Grenoble. Poza tym w l. 1981–3 był profesorem katedry mechaniki uniwersytetu w Marsylii i w l. 1982–4 rektorem Międzynarodowego Centrum Mechaniki (Centre International des Sciences Mécaniques) w Udine, gdzie w r. 1983 zorganizował międzynarodowe sympozjum «Plasticity Today». S. stworzył liczącą się w świecie szkołę naukową mechaniki konstrukcji plastycznych, jego uczniami byli m.in. Adam Borkowski, Maria Duszek, Michał Kleiber, Jan Rychlewski i Zenon Waszczyszyn w kraju, a za granicą J. P. Boehler, C. Van Phuong, M. Romano i P. Stutz.
S. był członkiem korespondentem (1969) i rzeczywistym (1983) PAN i pełnił kolejno funkcje zastępcy przewodniczącego Komitetu Inżynierii PAN (1968–71), w którym utworzył sekcję mechaniki konstrukcji i nią kierował, przewodniczącego Komitetu Mechaniki i Fizyki Ośrodków Ciągłych (1971–7) oraz Komitetu Mechaniki PAN (1977–84). Jako czołowy przedstawiciel polskiej mechaniki był członkiem wielu zagranicznych stowarzyszeń: International Union of Theoretical and Applied Mechanics (IUTAM), RILEM (Réunion Internationale des Laboratoires d’Essais et de Recherches sur les Matériaux des Constructions), CEB (Comité Européen du Béton) i IASS (International Association for Shell and Spatial Structures).
S. publikował w językach: angielskim, niemieckim, rosyjskim i rumuńskim, współpracował z wieloma naukowymi pismami głównie zagranicznymi, w l. 1972–84 był współredaktorem naczelnym „Journal of Structural Mechanics”, a także współpracownikiem „Nuclear Engineering and Design, Computer Methods in Applied Mechanics and Engineering”, „International Journal of Mechanical Sciences”, „Journal de Mécanique Théorique et Appliquée”, „Archives of Mechanics”, „Zeitschrift für angewandte Mathematik und Mechanik”. Zmarł nagle 17 V 1984 w Grenoble i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Był odznaczony (1972) Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Małżeństwo S-a (zawarte w r. 1965) ze Stanisławą z Kuźmów (zm. 18 X 1988), artystą plastykiem, było bezdzietne.
Enc. Powsz. (PWN); W. Enc. Powsz. (PWN), XIII; Biogramy uczonych pol., Cz. IV: Nauki techniczne; Członkowie Polskiej Akademii Nauk, Wr. 1982–4 (fot.); Kto jest kim w Polsce, W. 1984; Who’s Who in Science in Europe, Guernsey 1972; Nagrody Państwowe w latach 1948–1980; Wr. 1983; Politechnika Warszawska 1915–1965, W. 1965 s. 398, 401; – Wspomnienia pośmiertne i nekrologi z r. 1984: „Archives of Mechanics” nr 5–6 s. 611–12, „Inżynieria i Budownictwo” nr 10 s. 397–8 (Z. Waszczyszyn, fot.), „Stolica” nr 43, „Tryb. Ludu” nr 127, „Życie Warszawy” nr 129, 130, 132, 133, 135, 138, 139, 141; z r. 1985: „Nauka Pol.” nr 3 s. 247–9 (W. Szczepański); – Mater. Red. PSB: Ankieta Interpress (Red. Who’s Who); – Informacje Michała Basisty z W.
Stanisław Sroka