Staniewicz Antoni, krypt. A. S. (1882–1941), adwokat, działacz polityczny, senator Rzeczypospolitej Polskiej. Ur. 2 II we wsi Zabłocie (Zabołotje, pow. dubieński), był synem Maurycego i Anny ze Zdanowiczów; rodzina S-a na Wołyń przybyła z Litwy.
Do r. 1895 uczył się S. w progimnazjum w Łucku, gdzie zaprzyjaźnił się z Wacławem Lipińskim, a następnie w gimnazjum w Jekaterynosławiu. Należał do tajnego stowarzyszenia młodzieży polskiej, wspólnie z Lipińskim prowadził propagandę polityczną we wsiach polskich i ukraińskich. W r. 1902 podjął studia prawnicze na Uniw. Warsz., podczas których działał w tajnej organizacji «Spójnia», zbliżonej do PPS. Po ogłoszeniu przez studentów w r. 1905 bojkotu rosyjskiego uniwersytetu w Warszawie, kontynuował studia w Odessie. Tam, mimo ciążącego nad nim nadzoru policyjnego, związał się ze studencką grupą PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Uczestniczył także w pracach legalnego «Domu Polskiego». Po ukończeniu w r. 1908 uniwersytetu odbył aplikanturę sądową w Kijowie. Odnowił wówczas stosunki z Lipińskim, który go wciągnął do grupy działaczy polskich propagującej zbliżenie z Ukraińcami, a zwalczającej ugodę z Rosją. S. pomagał Lipińskiemu propagować ten program, określany mianem «terytorializmu», w środowisku inteligencji polskiej Łucka. Pod koniec lutego 1909 uczestniczył w tajnym zjeździe zwolenników tej orientacji, odbytym w mieszkaniu Stefana i Franciszki Wolskich w Kijowie oraz został współredaktorem jej organu prasowego „Przegląd Krajowy” (Kijów 1909). T.r. zamieszkał w Winnicy, pracował tam najpierw jako pomocnik adwokata, następnie adwokat.
Po zmianach politycznych w Rosji spowodowanych rewolucją lutową 1917 r. został S. wybrany do Rady Miejskiej Winnicy i wraz ze Stanisławem Stempowskim zaangażował się w tworzenie Podolskiej Organizacji Demokratycznej. W czerwcu t.r. reprezentował Winnicę na Zjeździe Polskim w Kijowie. Przystąpił do Centrali Demokratycznej, utworzonej podczas jego obrad przez środowisko postępowe w rezultacie różnicy zdań z narodowymi demokratami, co do stosunku do ukraińskich aspiracji państwowych. Gdy Centralna Rada Ukraińska w Kijowie wprowadziła autonomię narodowościową na Ukrainie, S. wszedł w skład władz Gminy Polskiej w Winnicy. Na jej forum dawał wyraz swym przekonaniom ukrainofilskim, a w sprawach społecznych – demokratycznym, prowadząc ostre spory ze zwolennikami Narodowej Demokracji. W grudniu t.r. Polski Komitet Wyborczy wystawił jego kandydaturę w wyborach do konstytuanty ukraińskiej (nie odbyły się). S. był jednym z organizatorów polskiego uniw. ludowego w Winnicy. W lutym 1918 w zajętej przez wojska sowieckie Winnicy współorganizował pobyt Tadeusza Hołówki, emisariusza Polskiej Organizacji Wojskowej i PPS. W grudniu t.r., wraz ze Stempowskim, Walerym Swederskim i Witoldem Skarżyńskim, przygotował stanowisko polskich środowisk demokratyczno-socjalistycznych wobec Ukraińskiej Republiki Ludowej. Z pozycji «rdzennych i odwiecznych obywateli Ukrainy», deklarowano tu współudział w budowaniu państwowości ukraińskiej oraz poparcie dla radykalnej reformy rolnej. Deklaracja ta stała się podstawą rozmów z czynnikami ukraińskimi w Kijowie już w czasie rządów S. Petlury, zakończonych fiaskiem z powodu różnicy zdań w kwestii granicy między Polską a Ukrainą. Po ponownym zajęciu Winnicy przez Armię Czerwoną w marcu 1919 działał S. w Polskim Klubie Robotniczym, którego celem było utrzymanie wpływów PPS wśród robotników winnickich. Grupa miejscowych Polaków oskarżyła go z tego powodu o współpracę z bolszewikami, jednak sąd obywatelski (złożony m.in. z Antoniego Urbańskiego, Wacława Grzybowskiego i Piotra Stempowskiego) oczyścił go z tych zarzutów. W czerwcu t.r. klub został zdelegalizowany przez władze sowieckie.
Dn. 1 I 1920 uciekł S. z Winnicy, dotarł do Łucka, gdzie podjął pracę adwokata. Dn. 11 III t.r. obrano go skarbnikiem Konsultacji Adwokatów Przysięgłych przy Sądzie Okręgowym w Łucku (działała do listopada r.n.), lecz wkrótce i stamtąd musiał ewakuować się, tuż przed zajęciem miasta przez wojska sowieckie. Po zakończeniu wojny polsko-sowieckiej powrócił S. na stałe do Łucka. Jesienią 1921 jego dawni winniccy przeciwnicy po raz kolejny postawili mu zarzuty, tym razem przed Sądem Dyscyplinarnym Izby Adwokackiej, m.in. o działanie na niekorzyść społeczności polskiej na Ukrainie, przynależność do partii komunistycznej oraz «pochwalanie Petlury». Sąd odrzucił je na podstawie świadectwa S. Stempowskiego. W r. 1922 został S. prezesem Woj. Zarządu Związku Strzeleckiego (funkcję tę sprawował do wybuchu drugiej wojny światowej). Był jednym z przywódców Wołyńskiego Zrzeszenia Demokratycznego (WZD), przez pewien czas prezesem Komitetu Redakcyjnego „Przeglądu Wołyńskiego” (do r. 1932). Działał też w Radzie Pow. oraz Woj. Komitecie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego, Komitecie Ligi Obrony Powietrznej (prezes Komisji Agitacyjnej), Radzie Adwokackiej.
S. wsparł przewrót majowy 1926 r. w artykułach wstępnych drukowanych na łamach „Przeglądu Wołyńskiego” (nr 38, 39). Dn. 18 VI t.r. został przyjęty, jako delegat WZD wraz z Józefem Handelsmanem i Stefanem Bieniewskim, przez nowego prezydenta RP, Ignacego Mościckiego. W l. 1926–7 był prezesem Rady Miejskiej Łucka z nominacji. Działał również w Miejskim Społecznym Komitecie Gospodarczym. Dn. 10 VII 1927 wybrano go na wiceprezesa Rady Nadzorczej Wołyńskiego Związku Młodzieży Wiejskiej (był nim do r. 1930), organizacji skupiającej Polaków i Ukraińców. We wrześniu 1927 został obrany radnym miejskim ze wspólnej listy polskiej (ponownie w r. 1934). W Radzie Miejskiej przewodził ugrupowaniu prorządowemu, blisko współdziałał z radnymi żydowskimi, pracował w komisjach: prawnej, teatralnej i szacunkowej. Wszedł w skład Wydz. Miejskiej Kasy Oszczędności. W l. 1928–9 był delegatem do Naczelnej Rady Adwokackiej w Warszawie, w l.n. powrócił do Rady Adwokackiej w Łucku.
W październiku 1930 uczestniczył S. w utworzeniu Komitetu Porozumiewawczego Polskich Organizacji Społecznych na Wołyniu i został w nim zastępcą prezesa. Inicjatywa ta, obliczona na zbliżające się wybory parlamentarne i wspierana przez woj. Henryka Józewskiego, szybko jednak zamarła. Kandydaturę S-a do senatu zgłosił wielopartyjny i wielonarodowościowy Wołyński Zjednoczony Obywatelski Komitet Wyborczy, którego twórcą był Józewski. Po zdobyciu w listopadzie t.r. mandatu S. wszedł w skład Wołyńskiej Reprezentacji Parlamentarnej BBWR, skupiającej zarówno Polaków, jak i Ukraińców. W senacie zasiadał w komisjach spraw wojskowych i prawniczej, wielokrotnie był ich sprawozdawcą, m.in. 28 I 1932 w dyskusji nad projektem ustawy o stosunkach prawnych w obszarach warownych i rejonach umocnionych, 15 III t.r. w dyskusji nad projektem ustawy o dobrach skonfiskowanych przez byłe rządy zaborcze uczestnikom walk o niepodległość, 15 i 17 III w dyskusji nad projektami ustawy o opłatach sądowych. W wystąpieniach podczas dyskusji nad budżetem (1932, 1935) poruszał sprawy ukraińskie, popierając założenia wołyńskiego eksperymentu Józewskiego zmierzającego do asymilacji państwowej Ukraińców, przy zachowaniu ich tożsamości kulturowej. W r. 1933 został wybrany na zastępcę prezesa Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w Lublinie. W wyborach do senatu we wrześniu 1935 ponownie otrzymał mandat w tym samym okręgu wyborczym (kadencja trwała do października 1938). W grudniu 1935, podczas dyskusji na forum senackiej komisji prawnej nad rządowym projektem ustawy amnestyjnej, wygłosił «szlachetne przemówienie» (Wincenty Witos) na rzecz objęcia amnestią byłych więźniów brzeskich przebywających na emigracji, lecz już następnego dnia oświadczył, że «zmuszony wybierać między uczuciem a rozumem» zmienił stanowisko. W maju 1936 wszedł w skład Prezydium Zjednoczenia Polskiej Myśli Państwowej, którego utworzenie było kolejną próbą konsolidacji polityki polskiej na Wołyniu pod patronatem Józewskiego, zanikło ono po utworzeniu Obozu Zjednoczenia Narodowego. W l. trzydziestych zasiadał też we władzach Wołyńskiego Tow. Wydawniczego, organu nadzorczego tygodnika „Wołyń”. W tym okresie otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Polski Odrodzonej oraz Medal Niepodległości.
Po wkroczeniu armii sowieckiej do Polski został S. aresztowany 17 X 1939 w Łucku z powodu swej działalności w Związku Strzeleckim. Wg raportu z 26 X t.r. sporządzonego przez I. Sierowa, ludowego komisarza spraw wewnętrznych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, dla W. Mierkułowa, zastępcy ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRR, podczas śledztwa «w zasadzie przyznał się do winy», zeznając, że podstawowym zadaniem Związku była walka z ruchem komunistycznym. Do maja 1940 więziony był w Łucku, potem w Kijowie na Łukianówce. Gdy po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej więźniowie zostali ewakuowani 8 VII 1941 celem przewiezienia do Tomska, podczas przemarszu przez most na Dnieprze rzucił się S. do rzeki i poniósł śmierć. Istnieje też domniemanie, że został zastrzelony przez strażnika, gdyż nie nadążał za kolumną więźniów.
W małżeństwie z Ireną Krenz, zawartym w r. 1908, nie miał S. potomstwa.
Nazwisko S-a znajduje się na tablicy pamiątkowej ku czci senatorów zmarłych w latach drugiej wojny światowej, odsłoniętej w r. 1999 w gmachu Senatu RP w Warszawie.
Fot. w posiadaniu siostrzenicy S-a, Haliny Witkowskiej; Fot. zbiorowe: „Wołyń” 1933 nr 21 s. 3, „Ukraïns’ka nyva” 1935 nr 24 s. 1; – Senatorowie w latach II wojny światowej, Oprac. D. Mycielska, J. Zawadzki, W. 1998; – Bielenin E., Szkice z przeszłości, W. 1980; Bilas L., Vjačeslav Lypyns’kyj i «terytorijalizm» (1908–1910), „Sučasnist”‘ R. 2: 1962 nr 3 s. 63; Dziesięciolecie sądownictwa na Wołyniu, Łuck 1929 s. 41–2, 44 (fot.); Henryk Jan Józewski. Polityk, artysta malarz, W. 2002 s. 49; Mędrzecki W., Województwo wołyńskie 1921–1939, Wr. 1988; Mioduchowska M., Centralny Związek Młodzieży Wiejskiej 1912–1928, W. 1984; – Album-Skorowidz Senatu i Sejmu 1935–40, s. 195, 197, 242 (fot.); Kalendarz informator sądowy…, 1934–9, W.; Kalendarz sądowy…, 1927–33, W.; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Łuck w świetle cyfr i faktów, Łuck 1925 s. 59, 115, 164; Zieleniewski, Sejm i Senat 1935–40; – Dorošenko D., Zpered trydcjaty lit (Do istoriï zasnuvanija „Przeglądu Krajowego” v Kyjevi), w: Z mynuloho. Zbirnyk, W. 1938 I 126; Łazowski J., Okruchy wspomnień o Winnicy, „Pam. Kijowski” T. 3: 1966; Morelowski J., Sędzia za kratami (wspomnienia z lat 1939–1942), Nowy Jork 1964; O niepodległą i granice. Korpus Ochrony Pogranicza 1924–1939, Oprac. M. Jabłonowski i in., W. 2001 (jako Stankiewicz); Polskie podziemie na terenach Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi w latach 1939–1941, W.–Moskwa 2001; Spraw. stenogr. Senatu 1930–8; Stempowski S., Z pamiętnika, „Zesz. Hist.” 1973 z. 23 s. 128, 130, z. 24 s. 122–6; Śleszyński J., Pamięci Wacława Lipińskiego – w siódmą rocznicę zgonu, „Przegl. Wołyński” R. 8: 1931 nr 7; Świderska W., Polska Macierz Szkolna na Podolu, „Pam. Kijowski” T. 3: 1966; Witos W., Moja tułaczka, Wyd. J. R. Szaflik, W. 1967; Zjazd polski na Rusi w Kijowie w dniach 18–24 czerwca 1917 roku, Winnica [b.r.w.] s. 96; – „Biul. Senatu RP”, nr okolicznościowy z 3 VII 1999 (wersja internetowa); „Monitor Pol.” R. 9: 1926 nr 137 s. 1; „Przegl. Wołyński” R. 1: 1924 nr 18, 23, R. 2: 1925 nr 25–26, 29, R. 3: 1926 nr 11–12, 30–31; „Wołyń” R. 4: 1936 nr 5; „Życie Wołynia” R. 1: 1924 nr 36, R. 2: 1925 nr 23, R. 3: 1926 nr 26, R. 4: 1927 nr 38–39, 42, 47–48, 51; – Informacje siostrzenicy S-ego, Haliny Witkowskiej z Andrychowa.
Andrzej A. Zięba