Stulgiński Antoni (1851–1915), inżynier technolog, przedsiębiorca, dyrektor papierni w Dobruszu.
Ur. w Telszach na Żmudzi, był najstarszym synem Ignacego Ksawerego i Kornelii z Ludkiewiczów, która wniosła w posagu folwarki: Berezyn i Wegiery w pow. szawelskim, bratankiem Ferdynanda (zob.). Ojciec S-ego był radcą gubernialnym w Urzędzie Heraldycznym gub. kowieńskiej oraz sekretarzem w kancelarii marszałka powiatowego; dzierżawił duży, liczący ok. 1 tys. morgów majątek Omole w pow. szawelskim, który w r. 1862 wykupił. Podczas powstania styczniowego zaopatrywał walczące oddziały w broń i amunicję; aresztowany w r. 1863 był przez cztery lata więziony w twierdzy kowieńskiej, a Omole uległy konfiskacie. Spośród jedenaściorga rodzeństwa S-ego pełnoletniości dożyli bracia: Adolf (zm. 1939), właściciel majątku Syrwidy w pow. szawelskim, dyrektor Żeglugi na Wołdze, ożeniony z Marią Kruszewską, córką Aleksandra Skarbka-Kruszewskiego, Władysław (1854–1918), właściciel folwarku Berezyn, inżynier, absolwent Inst. Dróg i Komunikacji w Petersburgu, budowniczy kolejowych mostów bezfilarowych na Dnieprze i Niemnie, członek zarządu Budowy Kolei Murmańskiej, naczelnik rosyjskich Kolei Południowych i Kolei Jekaterynowskiej, Ignacy, inżynier, Tadeusz Marian (ur. 1866), prawnik, do r. 1917 sędzia w Hapsal (obecnie w Estonii, Haapsalü), a w okresie międzywojennym sędzia apelacyjny w Wilnie, ojciec Tadeusza Zygmunta (zob.), Wojciech, ożeniony z siostrą babki Czesława Miłosza, i siostra, Stanisława, zamężna za Aleksandrem Rewieńskim.
S. uczył się w gimnazjum w Szawlach. Następnie studiował na Wydz. Chemicznym Inst. Technologicznego w Petersburgu i w r. 1872 uzyskał dyplom inżyniera technologa. T.r. wyjechał do Belgii, gdzie praktykował w papierniach w Huy i Charleroi, a w r. 1873 pracował w papierniach niemieckich. Po przyjeździe w r.n. do Król. Pol. zaangażował się w budowę papierni w Babinie (gub. piotrowska); został jej technologiem i dyrektorem. Propagował wyrób papieru ze słomy; technologię tej produkcji przedstawił w obszernym artykule Wyrabianie masy papierowej ze słomy („Przegl. Techn.” 1875 z. 4–6). Prawdopodobnie w r. 1876 objął stanowisko dyrektora technicznego w fabryce Pieczatkina w Krasnym Siole (gub. petersburska). Cieszył się opinią uzdolnionego papiernika, toteż w r. 1877 ks. F. I. Paskiewicz zaproponował mu unowocześnienie swej papierni w Dobruszu (pow. homelski w gub. mohylewskiej). S. przeniósł się tam z rodziną i w r. 1881 został dyrektorem naczelnym przedsiębiorstwa Dobruszskaja Pisczebumażnaja Fabrika kn. Paskiewicza. S. odziedziczył folwark Wegiery, ale w nim nie mieszkał. Natomiast w r. 1883 kupił majątek Dembe Małe niedaleko Warszawy, gdzie zaprowadził wzorowe gospodarstwo z hodowlą krów holenderskich.
Objęta przez S-ego papiernia dobruska posiadała tylko jedną maszynę parową, ale wkrótce dzięki inwestycjom i dobrej organizacji pracy stała się jedną z lepszych w Rosji. S. sprowadził z Anglii i Niemiec nowoczesne maszyny, a dla ułatwienia transportu wybudował kolejkę wąskotorową łączącą Dobrusz z Homlem. W r. 1888, w czasie podróży do Niemiec, zawarł w Kaltenleutgeben znajomość z Henrykiem Sienkiewiczem. Od r. 1890 aż do wybuchu pierwszej wojny światowej fabryka wytwarzała rocznie towar wartości średnio ok. 4 mln rb., przynosząc do 500 tys. rb. rocznego zysku; bezpośrednio przed wojną była największą papiernią w Rosji, pracowało w niej 1400 osób. Produkowała duży asortyment papieru, od gazetowego po gatunki najbardziej luksusowe. Posiadała przedstawicielstwa we wszystkich większych miastach Cesarstwa Rosji, m.in. w Moskwie, Charkowie, Saratowie, Odessie, Kijowie i Warszawie. Paskiewicz, doceniając zasługi S-ego, utworzył w r. 1893 z okazji 25-lecia jego pracy na stanowisku dyrektora, Fundację im. Stulgińskiego, która członkom tej rodziny oraz synom pracowników papierni dobruskiej przyznawała stypendia na studia techniczne w Petersburgu. Wraz z rozwojem fabryki dążył S. do podniesienia warunków socjalnych robotników. Jako pierwszy w rosyjskim przemyśle papierniczym wprowadził w r. 1893 ośmiogodzinny (zamiast dotychczasowego dwunastogodzinnego) dzień pracy. Mimo krytyki ze strony prasy rosyjskiej, m.in. gazety „Novoe vremia”, pracowano odtąd w papierni po osiem godzin na trzy zmiany, bez zmniejszania wysokości zarobków robotników i przy dotychczasowych kosztach produkcji. Zasady nowej organizacji pracy przedstawił S. w publikacji Očerk razvitja Dobrušskoj pisčebumažnoj fabriki kn. Paskeviča (1896). Wprowadził też dla robotników ubezpieczenia, opiekę lekarską i zaopatrzenie emerytalne. Z jego inicjatywy powstała przy papierni kolonia domków jednorodzinnych, sklep, ambulatorium, szpital, szkoła czteroklasowa, szkoła rzemieślnicza, klub, orkiestra i straż pożarna. S. przyczynił się do powstania zrzeszenia wytwórców papieru (Sojuz pisczebumażnych fabrik) w Rosji i został jego pierwszym prezesem. W dn. 28–29 V 1902 kierował w Petersburgu obradami II Zjazdu fabrykantów papieru z 38 fabryk; wybrany wtedy ponownie (jednomyślnie) na prezesa, pełnił tę funkcję do śmierci. Chorował na serce, zmarł 19 VI 1915 w Dobruszu, tam został pochowany.
S. był dwukrotnie żonaty; po raz pierwszy z Łucją z Godlewskich (zm. 1879), córką Leona Lucjana Godlewskiego (1806–1874), właściciela majątków Wałdamy i Eglesy w pow. szawelskim, po raz drugi z Emilią z Nagurskich (zm. w czasie drugiej wojny światowej), daleką krewną pierwszej żony. W pierwszym małżeństwie miał dwóch synów: Włodzimierza, ojca Zofii Stulgińskiej (zob.), i Henryka (1880–1950), który po ukończeniu gimnazjum w Warszawie (1896) i studiów na Wydz. Chemicznym Inst. Technologicznego w Petersburgu (1900) pracował w niemieckich papierniach Bergisch-Gladbach i Weissfels. Następnie prowadził laboratorium w papierni dobruskiej, po czym został dyrektorem technicznym tej fabryki. Po śmierci ojca awansował na dyrektora naczelnego. W czasie rewolucji bolszewickiej musiał opuścić Dobrusz i osiedlił się w rodzinnym majątku Dembe Małe. W l. 1923–6 pracował w S.A. «Pilica». Potem był dyrektorem papierni Nowe-Werki pod Wilnem, a w l. 1929–39 papierni w Albertynie (niedaleko Słonimia), należącej do Władysława Pusłowskiego, gdzie zorganizował produkcję tektury dla Monopolu Tytoniowego. W r. 1945 objął stanowisko naczelnego dyrektora Dolnośląskiego Zjednoczenia Przemysłu Celulozowo-Papierniczego w Jeleniej Górze. Przyczynił się do zabezpieczenia przed rozgrabieniem maszyn i surogatów papierniczych z papierni poniemieckich oraz do odbudowy wielu fabryk, m.in. w Pilchowicach, Dąbrowicy i Karpaczu Dolnym. Kontynuując tradycje ojca, zorganizował przy Dolnośląskim Zjednoczeniu Przemysłu Celulozowo-Papierniczego szkołę papierniczą z internatem i sanatorium dla chorych dzieci pracowników. Dn. 15 VII 1948 został aresztowany i wywieziony do Łodzi; występował jako świadek w sprawie dyrektora Zjednoczenia Emila Kraula. Po rozprawie sądowej w Jeleniej Górze został zwolniony 28 III 1949. Jego małżeństwo z Zofią z Kuszelewskich było bezdzietne.
Do pokrewieństwa z rodziną Stulgińskich przyznawał się Aleksandras Stulginskis (Aleksander Stulgiński) (1885–1969), prezydent Republiki Litewskiej (1922–1926).
Fot. S-ego i jego żony, Emilii, w posiadaniu Zenony Stróżyk-Stulgińskiej w Kr.; – Pol. Enc. Szlach.; – Fajnhauz D., 1863. Litwa i Białoruś, W. 1999 (dot. Ignacego Stulgińskiego); Kuszelewski A., Antoni Stulgiński, „Przegl. Techn.” T. 53: 1915; Učastkina Z. V., Razvitie bumažnogo proizvodstva v Rossii, Moskva 1972 s. 157–8; – Godlewski J., Na przełomie epok, W. 1990; Očerk razvitija Dobrušskoj pisčebumažnoj fabriki, 1882–1915, „Pisčebumžnoe delo” 1915 nr 6–9; Sienkiewicz H., Listy, Oprac. M. Bokszczanin, W. 1996 II cz. 1; Stulgińska Z., Gruszki na wierzbie. Wspomnienia, W. 1972 s. 32–3, 182–3; – „Chemik Pol.” R. 2: 1902 nr 25; „Vestnik ekaterinskoj železnoj dorogi” 1910 nr 180 (dot. Władysława Stulgińskiego); – Mater. Red. PSB: Notatki o działalności Antoniego i Henryka Stulgińskich, spisane przez wnuka, Tadeusza Zygmunta Stulgińskiego z Kr.; – Informacje Zenony Stróżyk-Stulgińskiej z Kr.
Elżbieta Orman