Machczyńska Antonina (1837–1919), nauczycielka, bojowniczka o sprawę oświaty kobiet, działaczka społeczna. Ur. 19 II w Płocku, była córką Marcelego Apolinarego, radcy stanu, sędziego Sądu Apelacyjnego Król. Pol., właściciela wsi Sosnowo w pow. rypińskim, oraz Ewy z Luboradzkich, siostrą Konrada (zob.) i Edwarda (zob.). Uczyła się w domu, a następnie na pensji E. Guérin w Warszawie; silny wpływ wywarł na M-ą nauczyciel tej pensji S. Jachowicz. W l. 1860–6 przebywała w Paryżu w domu Czartoryskich. Do r. 1864 była nauczycielką języka i literatury polskiej w Instytucie dla Panien Polskich, prowadzonym przez Hotel Lambert. W tym okresie zwiedzała także żeńskie zakłady naukowe we Francji i Niemczech. Po powrocie do kraju osiadła we Lwowie i wystąpiła z inicjatywą zorganizowania w Galicji żeńskich seminariów nauczycielskich. W artykule O wychowaniu żeńskim („Szkoła” 1869 dod. miesięczny nr 2) przedstawiła konkretny projekt takiego seminarium. Czyniła również zabiegi w tej sprawie u namiestnika A. Gołuchowskiego, inspektora szkolnego E. Czerkawskiego i rektora UJ J. Majera. Pierwsze żeńskie seminarium nauczycielskie zostało otwarte we Lwowie w maju 1871, a M. pełniła w nim do r. 1900 funkcję starszej nauczycielki języka polskiego. W marcu 1874 zdała egzamin i otrzymała patent na nauczycielkę szkół wydziałowych. W r. 1885 zorganizowała zbiórkę pieniężną na postawienie pomnika nagrobnego poetce i nauczycielce ludowej M. Bartusównie. Jako członek władz Tow. Oszczędności Kobiet brała czynny udział w niesieniu pomocy ubogiej ludności galicyjskiej oraz w finansowaniu akcji przeciwstawiania się germanizacji w Poznańskiem. Była też czynna w Tow. Oszczędności Straży Pożarnych i Tow. Pracy Kobiet. W r. 1887 opublikowała w „Muzeum” artykuł, w którym rzuciła projekt stworzenia wyższych kursów dla kobiet.
W r. 1891 była M. współzałożycielką Związku Koleżeńskiego Byłych Seminarzystek i Nauczycielek i jego przewodniczącą do r. 1903, a po połączeniu tego Związku ze Stowarzyszeniem Nauczycielek przewodniczącą w l. 1903–9 nowo utworzonego Związku Nauczycielek. Była inicjatorką założenia Internatu dla Kandydatek Seminarium Żeńskiego we Lwowie, który po kilkoletnich jej staraniach został otwarty w listopadzie 1892. W l. 1892–1914 M. pełniła funkcję sekretarza zarządu Tow. Opieki Obywatelskiej nad Internatem. W r. 1894 na Kongresie Pedagogów Polskich we Lwowie wygłosiła referat O potrzebie wyższego zakładu naukowego dla kobiet w Galicji, a w r. 1897 na posiedzeniu Gron Nauczycielskich Seminariów Krajowych referat O potrzebie zakładania większej ilości seminariów nauczycielskich żeńskich w Galicji. Krakowskie Stowarzyszenie Nauczycielek nadało jej w r. 1897 tytuł członka honorowego, a w r. 1901 zorganizowano we Lwowie jej jubileusz. Z inicjatywy M-iej zostało otwarte w r. 1906 we Lwowie przy ul. Klonowicza 7 Schronisko dla Nauczycielek. Od grudnia 1913 do sierpnia 1914 była redaktorką dodatku do czasopisma „Świt”, pt. „Świt dla Kobiet Pracujących”. Była współinicjatorką utworzenia Zjednoczenia Polskich Chrześcijańskich Towarzystw Kobiecych i przewodniczącą sekcji oświatowej tej organizacji. Po wybuchu pierwszej wojny światowej M. przebywała w Wiedniu, a od r. 1915 mieszkała w Krakowie, gdzie była współzałożycielką Bursy Przemysłowej Panien Polskich Miasta Krakowa dla Dziewcząt Sierot po Poległych Rodakach i Ofiarach Wojny i wiceprzewodniczącą Rady Pań tej Bursy.
Twórczość literacką rozpoczęła M. mając 17 lat; pierwsze jej utwory poetyckie ukazały się w czasopismach warszawskich w r. 1854. W dwa lata później wydrukowana została jej praca Szkółka wiejska (W. 1856), spotykając się z przychylną oceną m. in. J. Lelewela i A. Jełowickiego. Obok zbiorów opowiadań, takich jak Powieści dla młodocianego wieku (P. 1868), Opowiadania dla ludu (Lw. 1883) i Pobudka. Opowiadania dla dorastającej młodzieży (Lw. 1909), pisała na tematy pedagogiczne, wiążąc je zwłaszcza ze sprawą oświaty kobiet; do ważniejszych prac z tego zakresu należą: Młoda nauczycielka (P. 1863), Rzut oka na literaturę pedagogiczną i ludową niewieściego pióra w Polsce (Lw. 1894), O życiu, pismach i wpływie Klementyny z Tańskich Hoffmanowej (Lw. 1899) oraz Kobieta polska. Szkic historyczny… (Lw. 1912). M. opublikowała też ogromną liczbę rozpraw i powiastek w „Bibliotece Warszawskiej”, „Czytelni Niedzielnej”, „Kobiecie Polskiej”, „Kronice Warszawskiej”, „Muzeum”, „Przyjacielu Dzieci”, „Szkole”, „Tygodniku Mód” i wielu innych czasopismach. Zmarła 9 V 1919 w Krakowie.
Enc. Wych., VII; – A. M., „Nauczycielka” 1919 nr 6/7 s. 33–6; Bogdanikówna M., Mowa wypowiedziana na pogrzebie śp. A. M-iej, „Nauczycielka” 1919 nr 6/7 s. 36–7; C. k. seminaria nauczycielskie męskie i żeńskie Królestwa Galicji i Wielkiego Księstwa Krakowskiego w okresie 1871–1896, Lw. 1897 s. 62, 129, 216; Gliński K., A. M., „Bluszcz” 1901 nr 6 s. 42–3; Hulewicz J., Sprawa wyższego wykształcenia kobiet w Polsce w wieku XIX, Kr. 1939; Pamiątka zjazdu koleżeńskiego pierwszych uczennic Seminarium Nauczycielskiego we Lwowie w dwudziestą rocznicę założenia tego zakładu 1871–1891, Lw. 1893; [Pietkiewicz A.] Pług A., A. M., „Wędrowiec” 1899 nr 25, 26 (fot.); Pożegnanie, „Kur. Lwow.” 1901 nr z 20 I s. 7; Sokołowska Z., A. M., „Nasz Dom” 1914 nr 7 s. 1–2; Strzelecka M., A. M., Lw. 1932 (fot.); Śp. A. M., „Poradnik Przemysłowo-Gospodarczy dla Kobiet” 1919 nr 3 s. 1; – „Kur. Warsz.” 1898 nr 111 s. 4; „Kwart. Hist.” 1919 s. 192; – B. Jag.: rkp. 6518 k. 246–7, 7876 k. 101–2; B. Narod.: rkp. 7752 akc.–7757 akc., 7759 akc., 9320 akc.–9323 akc., 9330 akc.
Stanisław Konarski