Popławski Tomasz August Feliks, pseud. i krypt: Jan Rogala, Jan Szczęsny Rogala, J. Rogala, J. S. Rogala, A. P. (1878–1944), ziemianin, działacz polityczny, senator, prezes Tow. Kredytowego Ziemskiego, publicysta, literat. Ur. 30 VIII w Łysołajach w pow. lubelskim, był synem ziemianina Ludwika i Wandy z Żylińskich. Szkołę średnią ukończył w Kielcach. Studiował matematykę na Uniw. Warsz., a później przeniósł się na Wydział Prawa tegoż Uniwersytetu, który ukończył w r. 1901. Następnie studiował ekonomię polityczną i nauki humanistyczne na wyższych uczelniach francuskich i niemieckich. Uzyskał w Heidelbergu stopień doktora filozofii i magistra artium liberalium. Po powrocie do kraju gospodarował w swym majątku ziemskim Łysołaje. Był wiceprezesem Stowarzyszenia Ziemian, w listopadzie 1918 zastępcą przewodniczącego Komisji Polskich Związków Ziemiańskich dla spraw polityki agrarnej, a w październiku 1919 został członkiem Rady Naczelnej Organizacji Ziemiańskich. W l. 1914–17 był kierownikiem naczelnym i wydawcą miesięcznika „Sfinks”, w którym zamieszczał liczne artykuły treści politycznej, gospodarczej, filozoficznej i literackiej. Na łamach tego pisma głosił «supremację interesu narodowego nad polityką dzielnicową i walką klas», a także snuł rozważania na temat kryzysu ideologii i ekonomii socjalizmu. W r. 1916 pisywał też recenzje teatralne do „Świata”. W tym czasie wszedł do władz Tow. Kredytowego Ziemskiego, w którym następnie w l. 1921–5 pełnił funkcję prezesa Zarządu Głównego, a w l. 1930–9 był prezesem Komitetu Towarzystwa. Był autorem monografii Długoterminowy kredyt ziemski w Prusach i w Królestwie Polskim („Landszafty” i Towarzystwo Kredytowe Ziemskie) (W. 1917). W kwietniu 1918 z ramienia Stronnictwa Polityki Realnej (Partii Realistów) wybrany został w okręgu lubelskim na członka Rady Stanu. Należał do Klubu Międzypartyjnego Rady i został przez ten Klub desygnowany na jednego z czterech sekretarzy Rady Stanu. W październiku t. r. był współzałożycielem Spółki Wydawniczej Powszechnej, wydającej „Dziennik Powszechny”.
W Polsce niepodległej w lutym 1919 P. został wybrany do Zarządu Głównego Stronnictwa Pracy Konstytucyjnej, będącego koalicją stronnictw konserwatywnych, a następnie do października 1920 pełnił funkcję wiceprezesa Stronnictwa Prawicy Narodowej. W r. 1921 P. brał udział z ramienia rządu w pertraktacjach polsko-niemieckich w Paryżu, w r. 1922 jako delegat Min. Spraw Zagranicznych w rokowaniach górnośląskich, a następnie kierował pracami komisji międzyministerialnej, przygotowującej materiały do rokowań polsko-niemieckich. Od 1 XII 1925 do maja 1926 P. pełnił funkcję wiceministra skarbu. Z okazji setnej rocznicy Tow. Kredytowego Ziemskiego w r. 1925 wygłosił referat o dziejach Towarzystwa opublikowany w języku francuskim La société du crédit foncier du Royaume de Pologne (1825–1925), (W. 1927). Wydał też pracę O rozwój kredytu rolnego (W. 1927). W czerwcu 1926 wszedł w skład zarządu reaktywującego oddział warszawski Stronnictwa Prawicy Narodowej, a w listopadzie został obrany jednym z wiceprezesów tego oddziału. Od listopada 1927 brał udział w pracach komisji gromadzącej fundusze przeznaczone na akcję wyborczą Stronnictwa. W listopadzie 1930 wybrany został do Senatu z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem jako reprezentant woj. lubelskiego i był senatorem do r. 1935. W Senacie pełnił funkcję przewodniczącego Komisji Skarbowo-Budżetowej i wielokrotnie zabierał głos w czasie obrad. Zostały wydane jego Trzy przemówienia w Senacie podczas dyskusji budżetowej (27 II – 3 III 1935), (W. 1937). W lutym 1933 wszedł do Rady Naczelnej Zjednoczenia Zachowawczych Organizacji Politycznych. W latach trzydziestych był również przewodniczącym Komisji Kontroli Długów Państwowych, członkiem Komitetu Doradczego Ligi Narodów do Spraw Ekonomicznych, a także prezesem Związku Polskich Instytucji Ziemskiego Kredytu Długoterminowego. W r. 1936 wszedł do zarządu Rady Naczelnej Organizacji Ziemiańskich. Równocześnie publikował liczne artykuły w „Świecie”, „Przeglądzie Katolickim” i innych czasopismach. Polemizował też z Marią Dąbrowską w związku z jej książką „Rozdroże” w obszernej broszurze Nie ma rozdroża (W. 1937), w której omawiał kwestie reformy rolnej w Polsce i bronił stanowiska ziemian w tej sprawie. W r. 1939 ufundował dla Polskiej Akademii Literatury doroczną nagrodę za dzieło napisane wyróżniającą się piękną polszczyzną.
Niezbyt liczne prace literackie P-ego pisane pod pseud. Jan Rogala zostały uznane przez krytykę za dzieła wartościowe. Najbardziej poczytna była trzytomowa powieść, której tłem było życie polityczne i społeczne odbudowującej się w latach dwudziestych Polski, wydana pod wspólnym tytułem Próba ognia. Tom pierwszy Zarzewie (W. 1927) osiągnął w ciągu roku trzy wydania, a następne tomy Płomień (W. 1928) i Odkupienie (W. 1928) miały po dwa nakłady. Jan Lorentowicz pisał w „Świecie” o Próbie ognia, że stała się «sensacją nieprzewidzianą» i że «w bardzo zajmującej formie rozstrząsa najwyższe zagadnienia bytu narodowego, dając jednocześnie świadectwo niepospolitej inteligencji i dojrzałości sądu autora, wytworności jego stylu, talentu pisarza i artysty». Wrażenia z podróży do Egiptu zawarł P. w książce Mumie i mandaty. Opowiadania wschodnie (W. 1929). Pochlebne recenzje otrzymała również powieść Wielka maskarada (W. 1935) osnuta na tle wzrostu tendencji nacjonalistycznych po przejęciu władzy przez Hitlera w Niemczech i wykazująca absurdalność doktryny rasistowskiej. W czasie okupacji niemieckiej P. mieszkał w Warszawie. Przewiózł tu do gmachu Tow. Kredytowego Ziemskiego przy ul. Kredytowej i do własnego mieszkania przy ul. Moniuszki 6 cenne zbiory pochodzące z dworu w Łysołajach (meble gdańskie, obrazy mistrzów włoskich, flamandzkich i holenderskich, stara porcelana, rękopisy). Zbiory te w całości uległy zniszczeniu w czasie powstania warszawskiego w r. 1944. P. zginął w nieznanych okolicznościach we wrześniu 1944 w śródmieściu Warszawy. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim. Był odznaczony Orderem Polonia Restituta i francuską Legią Honorową.
Z małżeństwa zawartego w r. 1921 z aktorką Joanną z Szyllingów (znana jako Janina Szyllinżanka, po ślubie porzuciła scenę) P. dzieci nie miał.
Karykatura Jerzego Szwejcera, „Świat” 1918 nr 29/30 s. 7; – Współcześni polscy działacze polityczni. Mała encyklopedia pod red. B. Jankowskiego i Z. Lewartowicza, W. 1919; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Słown. współczesnych pisarzy pol. (Jan Rogala), III; Who’s who in Central and East-Europe 1933/34, Zurich 1935; toż 1935/6, Zurich 1937; Senat Rzeczypospolitej Polskiej. Skład osobowy i komisje, W. 1931 s. 10, 20, 24; – Ihnatowicz, Vademecum, II; Kłoczowski E., Organizacje ziemiańskie, w: Księga pamiątkowa na 75-lecie Gazety Rolniczej 1861–1935, W. 1938 s. 168, 176 (fot. wkładka przy s. 176); Kozłowski Cz., Działalność polityczna Koła Międzypartyjnego w latach 1915–1918, W. 1967; [Lorentowicz J.] J. L., Powieść o czynie twórczym, „Świat” 1929 nr 25; tenże, Znaki ogniste, tamże 1928 nr 13; Maniusiak E., „Sfinks” w l. 1914–17, „Roczn. Historii Czasopism. Pol.” T. 6: 1967 z. 2 s. 123–4; Rudnicki S., Działalność polityczna polskich konserwatystów 1918–1926, Wr. 1981; Sas Jaworski T., Związek polskich inwestycji ziemskiego kredytu długoterminowego, w: Księga pamiątkowa na 75-lecie Gazety Rolniczej 1861–1935, W. 1938 s. 324, 326; Władyka W., Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926–1935, Wr. 1977; – Ivánka A., Wspomnienia skarbowca 1927–1945, W. 1964; Kalendarzyk historyczno-polityczny m. stoł. Warszawy na r. 1916; toż na r. 1917; Krzywoszewski S., Długie życie, W. 1947 I 263–4; Lorentowicz I., Oczarowania, W. 1972; Sprawozdanie Dyrekcji Głównej z czynności Tow. Kredytowego Ziemskiego w Warszawie, 1921 półr. letn. s. 20; toż za l. 1930–8; Walka o dobra kultury. Warszawa 1939–1945, W. 1970; – „Kur. Warsz.” 1925 nr 336 (dod. poranny s. 1); „Świat” 1925 nr 27 s. 4 (fot.), nr 50 s. 22 (fot.); „Tyg. Ilustr.” 1925 nr 28 s. 557 (fot.); „Warschauer Tafeln” 1914/17 nr 11 s. 16; – B. Narod.: rkp. 2674; IBL PAN: Kartoteka bibliogr.; Paraf. Rzymsko-Katol. w Biskupicach nad Wieprzem: Księga chrztów 1878 nr 118; – Materiały w posiadaniu Czesławy Klanowskiej z Warszawy.
Stanisław Konarski