Szarfenberg (Scharffenberg, Scheppfemberger) Bartłomiej (Bartel) (zm. 1569), kupiec i księgarz krakowski.
Pochodził z Liebenthal (Lubomierz) koło Jeleniej Góry, był synem Macieja, bratem Macieja (zob.) i Jakuba (zob.).
Po przybyciu do Krakowa S. pracował jako serwitor u krewnego Marka Szarfenberga (zob.), a w r. 1531 za jego poręczeniem przyjął krakowskie prawo miejskie. Wspólnie z Markiem, bratem Maciejem i innymi mieszczanami potwierdził 1 IX 1536 wpłatę kaucji, którą Hieronim Wietor złożył bp. krakowskiemu Janowi Latalskiemu w procesie o sprowadzanie «heretyckich» książek. Dn. 19 IV 1537 kupił od Jana Stano z Kazimierza za 700 fl. kamienicę przy ul. św. Jana (obecnie nr 11 A). Zapewne cieszył się wówczas mocną pozycją w mieście, skoro 29 IX t.r. poręczył za brata Macieja przy przyjmowaniu go do prawa miejskiego. Prawdopodobnie prowadził już w tym czasie spółkę handlową z drugim bratem Jakubem, w którą zainwestował 800 fl.; w r. 1542 spółka ta przyniosła mu 200 fl. dochodu. Majątek wspólny stanowiło ponadto złoto o wartości 186 fl., w gotówce 350 fl. oraz przedmioty ze srebra. Dn. 16 IV t.r. spisał S. testament, w którym przeznaczył 100 fl. na krakowski szpital Świętego Ducha, a córkom Agnieszce i Annie zapisał po 50 fl.; na egzekutorów wyznaczył brata Macieja oraz M. Szarfenberga. Już jednak 1 V, w obecności brata Jakuba, testament ten odwołał. Wspólnie z Jakubem został 25 V 1547 wyznaczony przez Radę Miejską na opiekuna małoletnich dzieci zmarłego Macieja, jednak wdowa po Macieju, Helena, nie zaakceptowała tej opieki i uzyskała od Rady uznanie swego pasierba, a bratanka S-a, Hieronima (zob.) za pełnoletniego; pozwoliło mu to na przejęcie części majątku ojca. S. i Jakub rozliczyli się 29 VII 1552 z Hieronimem z opieki nad majątkiem Macieja, a w imieniu małoletniej córki Macieja, Heleny, sprzedali Hieronimowi odziedziczoną przez nią część książek i drukarni ojca. Obaj rozliczyli się także 29 VII 1560 z opieki nad zmarłą t.r. bratanicą Heleną.
S. prowadził interesy także we Lwowie (jego synowie Bartłomiej, Jerzy i Zygmunt uczestniczyli w r. 1550 w tamtejszym jarmarku księgarskim) i Pińczowie (w r. 1560 reprezentował go tam pińczowski pisarz miejski Stanisław Mojeński). Co najmniej od r. 1566 był już S. niedołężnym starcem, nieopuszczającym domu. Dn. 10 VIII 1568 spisał w języku niemieckim testament, powołując na jego egzekutorów brata Jakuba, zięcia Stanisława Rychwalskiego, szwagra Mateusza Siebeneichera (zob.) i syna Jerzego. Żonie zapisał 500 złp. w gotówce, które miała otrzymać w pierwszej kolejności (przed podziałem całej masy spadkowej), w ciągu pół roku po jego śmierci, a także mieszkanie w kamienicy przy ul. św. Jana, pod warunkiem pozostania w stanie wdowieństwa; 100 złp. przeznaczył na szpital Świętego Ducha. Cały jego majątek oszacowano na 3100 złp., a zobowiązania na 2450 złp. S. zmarł w r. 1569, przed 2 XII.
S. był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną, nieznaną z imienia, miał synów: Bartłomieja, kupca i rajcę, ożenionego z Anną, córką Mikołaja Reslera, Jana, Zygmunta i Jerzego (zm. między 3 XII 1577 a 5 II 1578), złotnika, ożenionego z Jadwigą, oraz córki: Annę, od stycznia 1559 żonę kuśnierza Jana Rożanki (, brata Stanisława Rożanki , zwanego Rosariusem), i Agnieszkę, żonę Adama Pudełko. W drugim małżeństwie, zawartym ok. r. 1542 z Małgorzatą, córką Jakuba Fettera (zob.), starszą siostrą Elżbiety, żony bratanka S-a Hieronima, miał S. syna Jakuba, przedsiębiorcę górniczego w Tarnowskich Górach, oraz córki: Łucję, żonę Arnolda Ratkowskiego, Reginę, od stycznia 1564 żonę lubelskiego doktora medycyny Rychwalskiego, Małgorzatę (zm. przed 24 VII 1577), żonę Andrzeja Barszcza, i Elżbietę. Potomstwo S-a było już w pełni zasymilowane, syn Jerzy spisał w r. 1577 testament po polsku. Krewnym (być może siostrzeńcem) S-a był Franciszek Mymer (zob.).
Słown. Pracowników Książki Pol. (bibliogr.); – Bandtkie J. S., Historia drukarń krakowskich od zaprowadzenia druków do tego miasta aż do czasów naszych, Kr. 1815 s. 336–7; Drukarze dawnej Pol., I cz. 1 s. 231, 237; Pietrusiński J., Złotnicy krakowscy XIV–XVI wieku i ich cech, W. 2000; Ściebora M., Drukarstwo krakowskie za panowania Zygmunta Augusta i Stefana Batorego, w: Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie Renesansu, Red. T. Ulewicz, Wr. 1991; – Cracovia impressorum XV et XVI saeculorum, Ed. J. Ptaśnik, Lw. 1922 s. 63–4 (wstęp, poza indeksem); Księga wiertelnicza krakowska, cz. II (1578–1591), Wyd. K. Jelonek-Litewka i in., Kr. 1998–2000 II–IV; Księgi przyjęć do prawa miejskiego (1507–72); – AP w Kr.: Consularia Cracoviensia, ks. 436 s. 219, ks. 772 s. 570–2 (testament), Scabinalia Cracoviensia, ks. 12 s. 680, 700, ks. 15 s. 80, ks. 16 s. 952–4, ks. 18 s. 200, 748–9, ks. 19 s. 19–22 (testament), rkp. 760 s. 167, 418, 938–9.
Zdzisław Noga i Michał Szczerba