Goliniusz Błażej Bazyli (ok. 1545–1625), profesor i rektor Akad. Krak., kanonik krakowski, poeta humanistyczny. Syn Szymona, ur. w rodzinie mieszczańskiej w wielkopolskim miasteczku Golina, od którego przybrał swe zlatynizowane nazwisko. W źródłach nazywany bywa również Golinensis, sam posługiwał się przydomkiem Fabricius, przez jezuitów przezwany został Goleniem, później (niesłusznie) Golińskim. Na Uniw. Krak. wpisał się w półr. zimowym 1567 r. pod imieniem Błażej; imię Bazyli, którym się zwykle posługiwał, otrzymał przy bierzmowaniu. Studia w Krakowie odbywał pod kierunkiem S. Marenjusza, zaliczając się do jego ulubionych uczniów (był m. i. egzekutorem jego testamentu) i zawdzięczając mu dużą biegłość w łacinie, grece i hebrajskim. Po uzyskaniu bakalaureatu w r. 1570 i mistrzostwa sztuk wyzwolonych w r. 1575 objął rektorat Szkoły Mariackiej w Krakowie, a następnie seniorat w Bursie Ubogich. W karierze uniwersyteckiej posuwał się szybko, zostając już w r. 1577 kolegą mniejszym, a w r. 1583 większym. W tym czasie dwukrotnie w l. 1583 i 1587 piastował godność dziekana Wydziału Filozoficznego. Jako profesor, zwłaszcza grecysta, wykształcił znaczny zastęp filologów uniwersyteckich pierwszej połowy XVII w. Do jego uczniów należeli m. i. Jan Przecławczyk ze Strzyżowa, Adam Opatowczyk, Jakub z Ujścia, Jan Rybkowicz i Adam Stephanides. Po r. 1590, otrzymawszy kanonię Św. Floriana, przeszedł G. na Wydział Teologiczny, przyjmując w t. r. święcenia kapłańskie. W czerwcu 1602 r. otrzymał licencjaturę, a 30 I 1603 r. doktorat teologii wraz z S. Bątkowskim i A. Falęckim, niemal równocześnie z wyborem na prepozyta kapituły Św. Floriana. Promocję teologiczną G-a uczcili jego uniwersyteccy koledzy i uczniowie szeregiem panegiryków (A. Opatovius, „Urania Sacra”, J. Skrobiszewski, „Trium clarissimorum virorum” i i.). W czasie pełnienia swych uniwersyteckich urzędów (był m. i. dziekanem Wydziału Teologicznego, długoletnim administratorem dóbr Bronowice z ramienia Kolegium Większego, prowizorem fundacji bibliotecznej Benedykta z Koźmina) występował G. wielokrotnie jako urzędowy mówca i poeta Akademii. W r. 1587 witał wraz z A. Schoneusem przybywającego do Krakowa na swoją koronację Zygmunta III panegirykiem In Serenissimi Sigismundi III Regis adventu (Crac. 1588), w r. 1616 wygłosił w imieniu Uniwersytetu mowę na ingres bpa krak. M. Szyszkowskiego itd. Z dużą energią i przywiązaniem do Akademii reprezentował również sprawy Uniwersytetu w licznych misjach, jakie mu powierzano. Tak np. w r. 1589 ostro przeciwstawił się próbom otwarcia przez jezuitów kolegium przy ul. Św. Anny, w r. 1609 bronił interesów Akademii jako członek specjalnej komisji wybranej dla zabezpieczenia praw uczelni w czasie zamierzonej wizytacji bpa P. Tylickiego. W r. 1615 prowadził pertraktacje z Sz. Szymonowiczem w sprawie zamierzonej fundacji w Uniwersytecie. Te zasługi zapewniły mu poparcie Akademii w sporze z Marcinem Wadowitą o kanonię «fundi Łętkowice» w kapitule krakowskiej. W wydanej przy poparciu rektora W. Fontanusa życzliwej uchwale Uniwersytetu podkreślono długoletnią pracę G-a dla dobra Akademii «tak w pisaniu listów do papieży, kardynałów i innych dostojników, jak i w wygłaszaniu mów w sprawach uniwersyteckich», polecając go 12 VI 1617 r. na opróżnione beneficium. W tymże samym roku, 6 IX, powierzono G-owi prowizorat Bursy Jeruzalem, a równocześnie niemal po raz pierwszy rektorat Akademii na półr. zim. 1617 r., którą to godność piastował jeszcze trzykrotnie w l. 1618, 1622 i 1622/23. Jako zwierzchnik Uniwersytetu zasłużył się G. dużą energią w walce z jezuitami o niezależność szkół i prawa Akademii, należąc obok J. Brożka, J. Janidły i J. Najmanowica do głównych szermierzy oporu przeciw dążeniom zakonu. W r. 1622, 26 XI, skierował do sejmiku sochaczewskiego (jak i innych sejmików) głośny list protestujący przeciw założeniu szkół jezuickich w Krakowie i ostrzegający opinię szlachecką przed absolutystyczną polityką zakonu. Autorstwo tego listu, mimo jego anonimowości, zostało szybko rozszyfrowane, inaugurując gwałtowną polemikę literacką, w której ze strony jezuickiej wzięli udział: G. Borastus („Eventilatio litterarum”, gdzie został ogłoszony list G-a) i Stan. Zakrzewski („Proca Dawidowa”, pióra Fryd. Szembeka), a ze strony Akademii: J. Najmanowic, J. Przecławczyk, J. Vitelius i anonimowi autorzy pisemek „Obżałowanie”, „Tarcza obrony” itd. Jako rzecznik praw Akademii i przeciwnik jezuitów działał G. również na sejmie w r. 1621, a potem interweniując u nuncjusza J. B. Lancelottiego. Akcja ta naraziła go na konflikt z bpem M. Szyszkowskim, który jednak nie dopuścił do wytoczenia mu procesu ze strony jezuitów. Niewątpliwie to bezkompromisowe stanowisko przyczyniło się do jego wyboru na prowizora szkół Nowodworskich 23 IV 1620 r. po śmierci J. Janidły. Jako prowizor szkół ogłosił w r. 1622 przy „Wtórej fundacji J. M. P. B. Nowodworskiego” pióra Wawrz. Śmieszkowica pochwałę dobroczyńcy szkoły. Zwierzchnikiem szkół prywatnych był G. do 23 IV 1624 r. W rok później, 20 VI 1625 r. (wg Radymińskiego), a wg Starowolskiego 5 VI zmarł jako starzec prawie 80-letni. Pozostawił sporą bibliotekę teologiczną i filologiczną, którą zapisał Akademii, oraz (nie znany dziś) podręcznik teorii wymowy pt. Suda oratoria. Mimo iż późniejsza tradycja przedstawiała G-a jako pogrążonego wyłącznie w pracy naukowej uczonego, to jednak w świetle źródeł przedstawia się jako osobistość impulsywna, często popadająca w konflikt z otoczeniem. Obrażony na M. Dobrocieskiego za ubiegnięcie go w przyjęciu do kapituły krak. ogłosił w r. 1594 na jego cześć pełen ironii panegiryk, pt. Academica, który w t. r. odwołał w upokarzającej (a może tylko zjadliwej) Palinodia sive revocatio. Stawał również wielokrotnie przed sądem rektorskim w procesach z J. Janidłą, M. Wadowitą, K. Cylindrynem i i., a w r. 1597 był nawet przez krótki czas ekskludowany z Uniwersytetu. W opinii współczesnych uchodził za erudytę wysokiej miary, dobrego znawcę języków klasycznych, «homo trilinguis» i znakomitego mówcę. W rzeczywistości był to jednak talent niewielki, typowo szkolny, a przy tym wcale płodny poeta. W swej twórczości literackiej należy G. do ostatniej generacji humanistycznych poetów-filologów. Oprócz większych utworów: panegiryku na cześć Zygmunta III, ody na ingres W. Baranowskiego na biskupstwo przemyskie i epitalamium na ślub Piotra Janciniusa, zamieszczał greckie i łacińskie epigramaty w dziełach St. Sokołowskiego, A. P. Nideckiego, P. Lilio, mszale warmińskim M. Kromera i i. Wśród współczesnych cieszył się dużą popularnością i posiadał liczny krąg przyjaciół, do którego należeli m. i. Joachim Bielski, K. Cichocki, St. Sokołowski, A. Schoneus, M. Szlachciński, Sz. Halicius, Piotr z Łodzi, M. Gilewski i Z. Starnigel. Dwaj ostatni byli egzekutorami jego testamentu.

Estreicher; Enc. Org.; Łętowski, Katalog bpów krak., II 260; – Barycz, Historia UJ, s. 546–49 (tamże dalsza literatura, której się tu nie przytacza); tenże, Historia Szkół Nowodw., Kr. 1939–47 s. 78; Bielowski A., Szymon Szymonowicz, „Pam. A.U. Wydz. Hist.-Filoz.” II 50–52; Łempicki S., Renesans i humanizm w Polsce, Kr. 1952 s. 411–12; Wiszniewski M., Historia liter., pol., Kr. 1840–57 VI 183, 231, IX 74, 261–62; – Album stud. Univ. Crac., III 67; Brożek J., Wybór pism, Oprac. H. Barycz, W. 1956; Statuta nec non liber promotionum, s. 228, 233, 281; – Arch. UJ.: rkp. nr 18 s. 116 n., nr 35 s. 390, 529–34, 695, nr 58 s. 97, nr 64 s. 169, nr 111, nr 265 s. 275; B. Jag.: rkp. nr 200, nr 225 k. 47–48, nr 226 IV, nr 227, nr 2501 (listy T. Swinarskiego do G-a), nr 3206 (wiersze Mareniusza dedykowane G-owi), nr 5359; B. Czart.: rkp. 404 s. 238-42; B. Ossol.: rkp. 863 s. 801–02.

Leszek Hajdukiewicz