Izdbieński (Izbieński, Izbiński) Benedykt h. Poraj (1488–1553), biskup poznański, działacz antyreformacyjny. Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej, osiadłej w Wielkopolsce w ziemi kaliskiej. Rodzicami jego byli Marcin Izdbieński z Izdebna, członek sądu ustanowionego w czasie wyprawy wołoskiej w r. 1497 w woj. kaliskim, i Małgorzata ze Smoszowa h. Topór. I. odebrał staranne wykształcenie; studiował najpierw w Akademii Krakowskiej (1505), następnie na uniwersytecie w Padwie (1520). Odznaczył się dużymi zdolnościami, umiał przy tym pozyskać sobie przychylność wyższych dostojników kościelnych. Wkrótce arcybiskup Andrzej Róża Boryszowski powołał go na stanowisko notariusza konsystorza gnieźnieńskiego. Funkcję tę pełnił już w r. 1509. Niedługo później, zapewne z polecenia tegoż arcybiskupa, dostał się do kancelarii króla Zygmunta Starego. W r. 1517 uzyskał kanonię poznańską, w 1525 gnieźnieńską, w 1527 krakowską. Posiadał zaufanie biskupów krakowskich: Tomickiego (był wykonawcą jego testamentu) oraz Gamrata. Ten ostatni mianował I-ego swoim wikariuszem i oficjałem generalnym, a w r. 1538 arcybiskup Latalski nadał mu godność kanclerza gnieźnieńskiego. W dwa lata później został I. koadiutorem scholasterii krakowskiej. Z tego powodu popadł w ostry konflikt z kanonikiem J. Naropińskim, któremu ta godność prawnie się należała. W wyniku wyroku papieża, do którego odwołał się Naropiński, I. musiał z niej zrezygnować. W r. 1541 był generalnym prokuratorem kapituły krakowskiej.
Pozostając w służbie królewskiej wykonywał I. różne prace państwowe. W r. 1532 wszedł w skład komisji wyznaczonej do korektury praw (tzw. korektura Taszyckiego). W r. 1533 był z polecenia króla poborcą podatkowym w ziemi kaliskiej.
Pod koniec 1545 r. lub na początku 1546 I. został mianowany przez króla biskupem kamienieckim. Stanowiska tego, zdaje się, jednak nie objął, ponieważ zanim przyszło potwierdzenie nominacji z Rzymu, otrzymał biskupstwo poznańskie, które właśnie zawakowało. I. objął rządy w diecezji poznańskiej 25 VI 1546 r. Jako biskup poznański rozwinął energiczną działalność antyreformacyjną. W tym celu wystarał się w Rzymie dla siebie o pozwolenie sądzenia w sprawach kryminalnych i podpisywania wyroków śmierci. Ponadto otrzymał z Rzymu polecenie zreformowania w diecezji poznańskiej klasztorów żeńskich i męskich. W r. 1548 wystarał się również u króla Zygmunta Augusta o mandat skierowany przeciwko braciom czeskim, zmuszający ich do opuszczenia Wielkopolski. W walce z reformacją I. blisko współpracował z dominikanami, szczególnie pomagał mu słynny inkwizytor Paweł Sarbinius. Antyreformacyjna działalność biskupa nie przyniosła zamierzonych skutków. Między innymi przyczynił się do tego brak autorytetu I-ego we własnej diecezji i wobec samej kapituły. Odznaczał się on bowiem chciwością, a potrzebując pieniędzy, bez wiedzy kapituły wymusił otwarcie skarbca i bezprawnie zabrał złożony tam depozyt szlachecki. Kapituła zaprotestowała przeciwko takiemu postępowaniu I-ego i upominała go, na skutek czego biskup rzucił na nią klątwę. Ujawnienie postępowania I-ego wywołało przeciwko niemu wielkie wzburzenie ze strony szlachty. W sprawie zatargu z własnym biskupem zwróciła się kapituła do papieża. Ostatecznie konflikt między nią a I-m zakończył się ukorzeniem się I-ego.
Jako senator był I. obecny w r. 1546 na sejmie, w t. r. był również członkiem komisji powołanej dla ustalenia granic między Polską a Litwą. Na sejmach zwoływanych przez Zygmunta Augusta nie zasiadał z powodu choroby, jednak sprawami państwa się interesował. W polityce zagranicznej był I., zdaje się, zwolennikiem sojuszu Polski z Habsburgami. Zmarł 18 I 1553 r. w Ciążeniu, pochowany zaś został w katedrze w Poznaniu. Tam też znajduje się jego grobowiec wykonany z piaskowca i marmuru przez rzeźbiarza Jana Michałowicza z Urzędowa.
Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Podr. Enc. Kośc.; Korytkowski, Prałaci gnieźn., II 207–16, III 76; Łętowski; Katalog bpów krak., III s. 100–10; Boniecki; Niesiecki; Paprocki; – Bukowski J., Dzieje reformacji w Polsce, Kr. 1886 I 321; Kolankowski L., Zygmunt August wielki książę Litwy do r. 1548, Lw. 1913; Łukasiewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce, P. 1853 s. 76; Nowacki J., Dzieje archidiecezji poznańskiej, P. 1959 I; Wojciechowski Z., Zygmunt Stary, W. 1946; Zakrzewski W., Powstanie i wzrost reformacji w Polsce 1520–1570, Lipsk 1870 s. 60; Zivier E., Neuere Geschichte Polens, Gotha 1915; – Acta Tom., VI, IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI; Album stud. Univ. Crac., II 93; Hosii epistolae, I; Matricularum Sum., IV cz. 1 i 3; Script. Rer. Pol., I 168; Statuta capitularia eccl. cath. Cracoviensis, Ed. I. Polkowski, Kr. 1884 s. 70, 72; Vet. Mon. Pol., II 571, 572; Zbiór pamiętników, Wyd. W. S. Plater, W. 1854 I 176; A. Zebrzydowskiego korespondencja z lat 1546–1554, Wyd. W. Wisłocki, Kr. 1878, Acta Hist., I; – B. Czart.: rkp. nr 65 k. 87–91, nr 1288 k. 95–6; B. Jag.: rkp. nr 1140 k. 66, nr 6553 k. 318, 361, 370, 377, 378, nr 6556 k. 128, 149, 158, 163, 166, 178, 182, 221, 228, 256, 305, 306, 309; Arch. Kapit. Krak.: Acta capit. eccl. Crac., III r. 1524–1543, k. 19, 296, 308, 380, 389, 391–2, 394, 395–6, 399, IV r. 1544–1551, k. 5, 7, 9, 10, 15, 17, 18, 39, 43, 48, 53, 63, 67, 79, 101, 105, 115, 128; Zbiory Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Kartoteka Komitetu Źródeł do Dziejów Życia Umysłowego Polski; Arch. Kons. w P. i w Gnieźnie.
Irena Kaniewska