Karp Benedykt h. własnego (1734–1805), poseł na Sejm Czteroletni, działacz powstania 1794 r. Trzeci syn Jakuba Ignacego, starosty płungiańskiego, i Joanny Godebskiej. W r. 1762 otrzymał po ojcu starostwo płungiańskie. Należał do stronnictwa Czartoryskich. W dn. 17 IV 1763 r. podpisał w Wilnie, wraz z bratem Kazimierzem, manifest szlachty litewskiej przeciw gwałtom trybunalskim Karola Radziwiłła. Na rozdwojonym, przedkonwokacyjnym sejmiku upickim (6 II 1764) K. marszałkował partii Czartoryskich i wybrani pod jego laską posłowie utrzymali się w sejmie przeciw radziwiłłowskim konkurentom. Wraz z braćmi, Kazimierzem i Karolem, był delegowany przez powiat upicki na elekcję i oddał głos na Stanisława Poniatowskiego. Wkrótce król mianował go chorążym upickim (23 II 1765).

K. zgromadził bardzo rozległe włości w królewszczyznach i dobrach dziedzicznych (przeważnie w pow. upickim, częściowo w Księstwie Żmudzkim). Po ojcu odziedziczył starostwo karoliskie oraz dobra Johaniszkiele, Lasy, Poławeń, Opitołki, Błogosławieństwo, Kidule i Wysokie, zaś żona Karolina Puzynianka wniosła starostwa stejgwilskie i laudyskie oraz dobra Śliżyszki, Górny Linkowiec, Krokwiany, Rypejki, Jasną Górkę i Rymkuny. K. wciąż dokupywał dalsze wsie i klucze. Najznaczniejsze nabytki to Szukiany z 13 wsiami (kupione w 1775 od Kazimierza Poniatowskiego), klucze: podlinkowski i kławański (kupione w 1784 od bratanka króla, Stanisława Poniatowskiego, ponoć za milion złp.), oraz dobra żmudzkie Karpiów Rekijów (1802). Skrzętny gospodarz, był opiewany panegirycznymi wierszami przez pijarów wileńskich. Sławili oni «wyborny gust bez zbytku, wspaniałe budowy», szczodrość dla przyjaciół, krewnych i ubogich, troskę o «kmiotków», których «zdrowie i pożytki równie jak swe waży» (oda na imieniny, r. 1780). Dobrodziej pijarów, był również w bliskich stosunkach z eks-jezuitami, którzy dedykowali mu swoje wydawnictwa: polskie tłumaczenie „Nauki rozsądnej obyczajowej” P. Gatteya (Wil. 1780) i „Katechizm filozoficzny” F. Fellera (Wil. 1784). Nabożny bogacz, wybudował w Johaniszkielach kościół i erygował parafię. Filantropia K-ia zyskała szeroki rozgłos w r. 1787. Kiedy na Żmudzi nastała klęska głodu, K. po niskiej cenie wyprzedał swoje zasobne magazyny. Uczcił go za to F. K. Dmochowski moralizatorską książeczką „Pochwała dobroczynności jegomości pana Karpia”. Stanisław August «zbudowany wspaniałym postepkiem» K-ia posłał mu wraz z pochwalnym listem Order Św. Stanisława.

Majątkowy potentat upicki nie był człowiekiem politycznie zbyt czynnym. W urzędach ponad chorąstwo nie postąpił. Na początku r. 1788 za wstawieniem się króla K. przyczynił się do obioru Józefa Wereszczyńskiego na sędziego upickiego. W kilka miesięcy później tenże Wereszczyński oraz Michał Straszewicz byli protegowani przez Stanisława Augusta do poselstwa. Posłami upickimi zostali jednak Wereszczyński i K., ten ostatni nie z woli króla. Jako poseł na Sejm Czteroletni K. pozostawał w cieniu. Ponoć przyjął obywatelstwo miejskie w Wilnie (Uruski). Widać nie uchodził za nieprzejednanego wroga systemu targowicko-grodzieńskiego, skoro w styczniu 1794 r. Igelström usilnie na niego nalegał, aby podjął się marszałkostwa Trybunału Litewskiego. K. uchylił się jednak od tej funkcji, natomiast ofiarnie stanął po stronie powstania kościuszkowskiego.

Dn. 23 IV 1794 r. K. znalazł się wśród 14 obywateli, którzy podpisali w Wilnie pierwszy uniwersał powstańczy, i wszedł w skład Rady Najwyższej Narodu Litewskiego (potem Rady Tymczasowej Litewskiej). Dn. 19 V Rada powołała K-ia wraz z D. Narbuttem i Szymonem Wiszniewskim do «wejrzenia w czynności Tajnej Deputacji» i przygotowania sprawozdania dla Kościuszki. Kiedy Naczelnik zdezawuował niektóre aspekty wileńskich poczynań i zarządził przeorganizowanie Rady Tymczasowej w Deputację Centralną, K. został 10 VI powołany do Wydziału Porządku. Zarówno w Radzie, jak w Deputacji szczególną troską otaczał ludwisarnię. W pierwszych dniach powstania w imieniu małoletniego syna Ignacego ofiarował na skarb 2 000 dukatów. Na późniejszych listach ofiar jako dary K-ia figuruje suma 28 000 zł «na potrzeby ludwisarni» i 1 302 funty żelaza. Decyzją z 2 VIII Rada Najwyższa Narodowa mianowała K-ia jednym z siedmiu «dyrektorów niepłatnych» Dyrekcji Biletów Skarbowych (byli to bogaci obywatele, których walor majątkowy miał wzmacniać zaufanie do emitowanych biletów). Pamiętnikarz Jan Weyssenhoff notuje, że gdy K-iowi na posiedzeniu Rady doniesiono, że jego dobra zostały zniszczone i spalone przez nieprzyjaciela, «on z wypogodzoną twarzą rzekł kolegom swoim: ‘To są bagatele, które nas teraz zajmować nie powinny’. Tym bardziej zadziwiające – wtrąca pamiętnikarz – że Karp był zawsze zbyt skrzętny». Po upadku Wilna K. należał do tych członków Deputacji, którzy za rozkazem K. Prozora udali się do Kowna. Dalsze losy K-ia nie są znane. To nie on (jak twierdzi H. Mościcki), lecz jego kuzyn Maurycy Franciszek (jak wskazuje L. Żytkowicz) tłumaczył się przed Repninem, że brał udział w powstaniu pod przymusem. Zmarł K. 12 VI 1805 r. i został pochowany w Johaniszkielach. Testamentem z r. 1782 polecił rozdać ubogim 50 000 zł. Z małżeństwa z Karoliną Puzynianką pozostawił dwie córki: Mariannę (ur. 1777), za Ferdynandem Platerem, i Joannę (ur. 1778), za Michałem Tyszkiewiczem, oraz syna Ignacego (1780–1809).

Estreicher; Słow. Geogr. (Johaniszkiele); Uruski; – Dubiecki M., Karol Prozor, Kr. 1897 s. 245, 254; Meysztowicz A., Karpiowie herbu własnego, Wil. 1906; Michalski J., Sejmiki poselskie 1788, „Przegl. Hist.” T. 51: 1960 s. 360; Mościcki H., Dzieje porozbiorowe Litwy i Rusi, Wil. [b. r.]; Smoleński W., Kuźnica Kołłątajowska, W. 1949 s. 125–6; Zahorski A., Uzbrojenie i przemysł zbrojeniowy w powstaniu kościuszkowskim, W. 1957; Żytkowicz L., Rządy Repnina na Litwie w latach 1794–7, Wil. 1938; – Akty powstania Kościuszki, I–II; Dmochowski F. K., Pochwała dobroczynności jegomości pana K-ia…, W. 1787; Do J. W. Pana B. K-ia… imieniem snipskiego klasztoru…, 1782; Do J. W. Pana K-ia… imieniem kolegium snipskiego…, Wil. 1780; Feller F. Ks., Katechizm filozoficzny…, Wil. 1784; Gattey P., Nauka rozsądna obyczajowa…, Wil. 1780; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876 IV; Sielanka z okoliczności imienin W. J. Pani Karpiowej…, 1780; Tajna korespondencja z Warszawy do Ignacego Potockiego, Oprac. M. Rymszyna i A. Zahorski, W. 1961 (w indeksie błędnie: Ignacy zamiast Benedykt K.); Vol. leg., VII 246, VIII 134; Weyssenhoff J., Pamiętniki, W. 1904; – „Gaz. Narod. Wil.” 1794 nr 1, 2, 6, 7, 12, 13, 14; – B. Czart.: rkp. 699 i 732 (korespondencja Stanisława Augusta z K-iem).

Emanuel Rostworowski