Nowakowski Bogdan Bartłomiej (1887–1945), grafik, karykaturzysta, ilustrator. Ur. 17 V w Warszawie, był najstarszym z trojga dzieci Hipolita i Heleny z Szołayskich. Ojciec był maszynistą kolei wiedeńskiej, a matka wywodziła się z zubożałej rodziny szlacheckiej, która niechętnie patrzyła na jej małżeństwo. Gdy N. był kilkuletnim chłopcem, stracił ojca, a matka jego otworzyła magazyn mody, który wkrótce zaczął przynosić dobre dochody. N. wcześnie zaczął rysować i malować. Pierwszych lekcji rysunku udzielał N-emu Feliks Nowakowski (prawdopodobnie stryj N-ego), który wg relacji rodzinnej miał wystawić pod swoim nazwiskiem w Salonie Krywulta w r. 1906, na tzw. wystawie jednobarwnej, zespół rysunków bratanka o tematyce rewolucyjnej z r. 1905 (większość tych rysunków zakupił wówczas adwokat Bronisław Kułakowski, socjalista, znany obrońca więźniów politycznych). N. ukończył gimnazjum handlowe w Warszawie. Po r. 1906 zapisał się i uczęszczał przez jeden rok na Wydział Architektury Politechniki we Lwowie. Przerwawszy naukę we Lwowie udał się w r. 1910 na dalsze studia do monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych. W tym czasie (przed r. 1914) N. urządził wystawę indywidualną swych prac w Salonie Artystycznym Feliksa Richlinga w Warszawie. Z chwilą wybuchu pierwszej wojny światowej N. powrócił do Warszawy. Służył ochotniczo w rosyjskich oddziałach sanitarnych.
N. nigdy nie malował olejno, zajmowała go grafika, rysunek, akwarela, gwasz, pastele – bardzo lubił robić litografie, chętnie wykonywał też rysunkowe portrety. Za młodych lat próbował projektować ubiory kobiece. Wystawa tych projektów, opartych na formach i ornamentacji polskiego stroju ludowego, została otwarta w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w kwietniu 1916. Posiadając niezwykłe poczucie humoru i zmysł obserwacji, doskonale wypowiadał się w karykaturze i ilustracji humorystycznej, sam zresztą będąc autorem wielu żartów rysunkowych. Uprawiał zarówno karykaturę obyczajową, jak polityczną. Był typem rysownika realistycznego. Jego karykatury odznaczały się świetną obserwacją typów, kostiumów i realiów. Wykonywał także serie rysunków humorystycznych, niektóre z własnym tekstem rymowanym. Rysunki N-ego ukazywały się w następujących pismach i wydawnictwach humorystycznych: „Kolce” (1908 i 1909), „Kurier Świąteczny” (1910), „Szczutek” (1910, 1915, 1920–2), „Kalendarz Szczutka” (1920), „Marchołt” (1912, 1913), „Oset” (1917), „Mucha” (1919–34), „Papuga” (1924), „Szopka” (1925), „Cyrulik” (1928, 1929), „Żółta Mucha” (1929), a także w niemieckim piśmie „Simplicissimus”. W r. 1920 N. uczestniczył w wystawie oryginałów ilustracji zamieszczonych w „Szczutku” pt. „Rok Zmartwychwstania Polski w karykaturze” urządzonej przez Klub Artystyczny w Hotelu Polonia w Warszawie. Obok rysunku satyrycznego N. uprawiał również ożywioną działalność ilustratorską, współpracując z warszawskim „Światem” (1913–16), w którym zamieszczał ilustracje o tematyce rodzajowej i rysunki okolicznościowe, jak np. Na nowym moście w Warszawie, Przejażdżka po Wiśle, Wyścigi na Mokotowie itp. W r. 1916 zamieścił w „Świecie” odbiegającą tematem i charakterem od reszty prac kompozycję alegoryczną przedstawiającą zgon Henryka Sienkiewicza, którego był gorącym wielbicielem.
Od r. 1922 N. zaangażował się jako stały współpracownik Związku Spółdzielni Spożywców „Społem” w Warszawie, początkowo jako kierownik artystyczny działu wydawnictw. W r. 1924 urządził dla „Społem” pawilon na międzynarodowej wystawie spółdzielczości w Gandawie. Współpracował jako ilustrator z firmami wydawniczymi Arct, Gebethner i Wolff, Przeworski i in. W latach dwudziestych projektował okładki do czasopism dla młodzieży „Iskry” oraz ilustrował „Płomyk” i „Płomyczek”. Współpracował z czasopismami „Naokoło Świata” i „Lot Polski”. Był twórcą pełnych poezji i wdzięku ilustracji do najbardziej popularnych książek dla dzieci i młodzieży, m. in. „Gucio zaczarowany” Zofii Urbanowskiej (W. 1917), „Drogami wojny” Stanisława Dzikowskiego (W. 1918) „Krysia Bezimienna” Antoniny Domańskiej (P. 1921), „Szkolne przygody Pimpusia Sadełko” Marii Konopnickiej (W. 1921), „Kierdej” I. Gajewskiej (P. 1921), „Grunwald” Walerego Przyborowskiego (W. 1935) oraz utworów Or-Ota, Edwarda Słońskiego i in., a także licznych podręczników szkolnych (te ostatnie ilustrował często wspólnie z Kamilem Mackiewiczem). W r. 1923 w wyd. «Społem» w Warszawie wyszła książeczka dla dzieci: Miś w miasteczku – wesoła bajka o głodnym niedźwiadku, okrutnym cyganie i dzielnych dzieciach wierszem napisana i rysunkami ozdobiona przez B. N-ego. N. był także autorem kilku ekslibrisów. Wykonał wiele plakatów dla «Społem», Polskich Kolei Państwowych (wyróżniony), LOPP, Polskiej Spółki Filmowej (np. plakaty do filmów „Toni z Wiednia”, „Czarny korsarz”, „Wyspa w płomieniach”, „Kala Nag”). Projektowane przez N-ego były m. in plakaty: „Ratujcie dzieci. Wielka kwesta ogólnokrajowa … Lublin od 3 do 10 czerwca 1917”, znakomity w pomyśle i rozwiązaniu graficznym plakat: „Oset, tygodnik satyryczny”, Warszawa (1917), „Ojczyzna wzywa was … Kupujecie Polską Pożyczkę Państwową” (1918), „Pochód na Olimp … Rewia kukiełkowa w ramach kwesty ogólnokrajowej RGO” (1917), „Na oświatę. Wielka kwesta majowa Polskiej Macierzy Szkolnej”, Warszawa … (1918), „Dni Zdrowia” (1927), „Dziesięciolecie LOPP. Bądźmy gotowi” (1933).
W czasie okupacji N. przygotowywał ilustracje do prac etnograficznych znanego działacza kurpiowskiego Adama Chętnika i do książek dla dzieci i młodzieży (zaginęły w czasie powstania). Wykonał również cykl satyrycznych obrazków z życia okupacyjnej Warszawy, własnoręcznie powielanych, które następnie sprzedawał. Kilka z tych rysunków było po wojnie reprodukowanych w „Przekroju” (1960 nr 811) i w „Szpilkach” (1965 nr 3). Podczas powstania warszawskiego – które przeżył na Żoliborzu – został kontuzjowany, a po jego upadku wysiedlony wraz z żoną do wsi Broniszów koło Kazimierzy Wielkiej. Zmarł tam na zawał serca 7 X 1945. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Kazimierzy Małej.
N. był ożeniony (od r. 1921) z Zofią Marią Dydzińską, z którą miał dwoje dzieci: córkę Wandę (ur. 1923), zamężną Janicką, i syna Tomasza (ur. 1924).
Prace swe N. sygnował «Bogdan» (jako karykaturzysta) i «Bogdan Nowak». W zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje się 26 rysunków tuszem, głównie karykatur politycznych. Muzeum Plakatu w Wilanowie posiada ok. 20 plakatów N-ego. Część prac N-ego znajduje się w posiadaniu dzieci artysty (akwarelowy portret siostry N-ego, 4 ilustracje do dramatu Heleny Mniszek „Pluton i Persefona”, komplet karykatur z okresu okupacji, szkice, rysunki, ilustracje do książek dla dzieci).
Fot. w Materiałach Red. PSB; Karykatura N-ego przez Edwarda Głowackiego (czarny tusz), w posiadaniu córki Wandy Janickiej w Kr.; – Grajewski, Bibliografia ilustracji; Ilustr. Enc. Trzaski; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Słown. Pracowników Książki Pol.; Od Młodej Polski do naszych dni. Katalog wystawy plakatu, W. 1966 poz. 259–61; – Bojko Sz., Polska sztuka plakatu, W. 1971; Bystroń J. S., Komizm, Lw. 1939; Husarski W., Karykatura w Polsce, W. 1926 s. 23; Płażewska, Warsz. Salon A. Krywulta, s. 297–422; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Witz I., Zaruba J., 50 lat karykatury polskiej 1900–1952, W. 1961; Szczutek, Kalendarz polityczno-satyryczny na rok 1920, s. 83; – USC w Kazimierzy Wielkiej, woj. kieleckie: Odpis skrócony aktu zgonu nr 42/45 z dn. 19 II 1976; – Górska H., Lipiński E., Karykaturzyści polscy, (rkp. u E. Lipińskiego w W.); – Informacje córki Wandy Janickiej w Kr., syna – Tomasza Nowakowskiego w W., E. Lipińskiego oraz z parafii kościoła Zbawiciela w W.
Maria Zakrzewska