Słuszka Bogusław Jerzy h. Ostoja (ok. 1620–1658), podskarbi nadworny lit. Był synem Aleksandra (zob.) i Zofii Konstancji z Zenowiczów, bratem Zygmunta Adama (zob.) i Elżbiety Radziejowskiej (zob.).
Po studiach w Akad. Wil. (w r. 1636 już jako słuchacz poezji ogłosił panegiryk z okazji ślubu Jana Kazimierza Chodkiewicza z Zofią Pacówną), udał się S. w długą podróż edukacyjną po Europie Zachodniej; 14 XI 1637 zapisał się na uniw. w Ingolsztadcie, ok. r. 1639 był w Rzymie, 28 V 1640 immatrykulował się na Uniw. Prawników w Padwie. Po powrocie do kraju otrzymał od ojca star. sądowe rzeczyckie, z tym tytułem posłował z Nowogródka na sejm 1641 r. Świetne notowania na dworze dzięki związkom rodzinnym z marsz. nadw. Adamem Kazanowskim (zob.) od razu przyniosły mu typowo dworskie awanse urzędnicze. Prawdopodobnie jeszcze w r. 1643 (przed 8 II 1644) Władysław IV mianował go stolnikiem lit. W marcu 1645 otrzymał S. podskarbstwo nadw. lit., które to nadanie szybko mu jednak cofnięto i 12 III t.r. mianowany został krajczym lit., ale i ten urząd wkrótce musiał ustąpić Michałowi Karolowi Radziwiłłowi. W zamian 14 III t.r. uzyskał ponownie nisko cenione podskarbstwo nadw. i na nim pozostał do śmierci.
S. był zapewne tym Słuszką, o którym wiadomo, iż w l. 1644–5 bez powodzenia zabiegał o rękę Zofii Opalińskiej, wojewodzianki poznańskiej (w korespondencji Opalińskich występuje bez imienia). Na początku 1646 r. uczestniczył w uroczystościach powitania w Warszawie nowej królowej Ludwiki Marii. Często towarzysząc przybyłej w orszaku królowej ambasadorowej nadzwycz. R. du Bec-Créspin, marszałkowej de Guebriant, zakochał się w jej bratanicy i przy pomocy Kazanowskich wszczął starania o jej rękę. Gotów był nawet udać się do Francji, by uzyskać zgodę królowej Anny Austriaczki na poślubienie panny. Ukochana S-i zmarła jednak wkrótce po powrocie do ojczyzny. Władysław IV planując wojnę z Turcją w r. 1646 zamierzał oddać S-ce jako rotmistrzowi komendę 200 konnego oddziału husarii w kompucie lit. Posłował S. (z Rzeczycy?) na sejm 1647 r. Uczestniczył w obradach konwokacji wileńskiej zaczętej 10 VI 1648, zorganizowanej przez Radziwiłłów birżańskich, chociaż nie poczuwał się do przynależności do ich obozu. Latem 1649, wobec niechęci hetmana Janusza Radziwiłła, starał się u króla o listy przypowiednie do armii lit., ostatecznie otrzymał je i wziął ze skarbu pieniądze na zaciąg 600 żołnierzy. Ponieważ nie stawił ich do obozu, został decyzją Tryb. Skarbowego w Wilnie z 24 V 1650 «wytrąbiony» z wojska, a 3 VI dodatkowo skazany na zwrot wziętej sumy i 10 tys. złp. grzywny (groziła mu kara śmierci i konfiskata dóbr); długi spłacił, choć karę uważał za zbyt wysoką. W Tryb. Głównym Lit. toczył się proces z powództwa metropolity kijowskiego Antoniego Sielawy o pożyczone S-ce 50 tys. złp.; ponieważ S. nie zwrócił tej sumy w terminie, dług urósł do 200 tys. złp. i 28 XI 1649 Trybunał skazał go na 12 tygodni więzienia oraz zapłatę ponad 800 tys. złp. zabezpieczonych na jego dobrach. Dzięki mediacji doszło wkrótce do ugody i S. zobowiązał się uregulować dług do początku 1651, ale nie uczynił tego.
W kwietniu 1651 hetman polny lit. J. Radziwiłł wezwał S-ę do przybycia na komisję skarbowo-wojskową w Mińsku dla utrzymania w służbie buntującego się wojska, ale nie wiadomo, czy S. tam się stawił. Pod wpływem króla Jana Kazimierza szukał zwady ze swym szwagrem (drugim mężem siostry Elżbiety), Hieronimem Radziejowskim, podkanclerzym kor., skłóconym z królem. W konsystorzu warszawskim właśnie toczyło się na wniosek Elżbiety postępowanie o unieważnienie tego małżeństwa. Mimo ciążących na nim dekretów trybunalskich S. przybył w grudniu 1651 do Warszawy i 29 XII zbrojnie napadł na wozy Radziejowskiego stojące przed zajmowanym przez niego drewnianym dworem położonym na tyłach pałacu Kazanowskiego, zrabował je i zajął dwór. Mimo tak jawnego złamania prawa, sąd marszałkowski, z inspiracji dworu, skazał go 20 I 1652 tylko na grzywnę i «wieżę» (rok i sześć tygodni). S. posłował na sejm zwycz. 1652 r. Wzburzeni sprawą Radziejowskiego posłowie bronili mu głosu, grozili rozsiekaniem, domagali się odebrania urzędu, przywołując jednak jako powód dekret banicyjny komisji skarbowej wileńskiej (z r. 1650) o zranienie podczas jej obrad niejakiego Abramowicza. S-ę osłaniał jednak, wydany zgodnie z prawem, glejt królewski. Ostatecznie wobec groźnej postawy części posłów musiał opuścić izbę sejmową, ale schronił się na dworze. Posłowie zażądali wówczas od króla, by przestał roztaczać opiekę nad banitą, domagali się też potwierdzenia przez sejm dekretu komisji skarbowej. Jan Kazimierz przeprowadził jednak skasowanie przez sąd sejmowy banicji komisyjnej, a sam anulował wyrok wydany przez Tryb. Kor. w Piotrkowie w sprawie Radziejowskiego przeciw S-ce.
Po sejmie wiosennym 1654 hetman polny lit. Wincenty Gosiewski rozpoczął tworzenie nowej dywizji wojska i S. otrzymał list przypowiedni na 100 piechoty polskiej, ale nie wydaje się, by oddział ten wystawił, na pewno natomiast zaciągnął chorągiew kozacką (150 koni). Nie wiadomo jednak, czy sam brał udział w działaniach wojennych na Białorusi i Litwie, skoro w październiku t.r. był w swoich dobrach w Wołożynie, a w listopadzie w Zabrzeziu. Zapewne zajęty był swymi licznymi procesami sądowymi, z których większość kończyła się jego przegraną.
Nie jest też jasna rola S-i w wydarzeniach l. 1655–6. Dn. 6 IX 1655 był z chorągwią w Chlewiszczach pod Bielskiem na Podlasiu, szukając kontaktu z przebywającym w tym rejonie Bogusławem Radziwiłłem. Planował marsz na Drohiczyn, a więc chyba zamierzał przyłączyć się do króla Jana Kazimierza. Dalszych jego losów nie znamy, może ostatecznie połączył się z Radziwiłłem. Jest bardziej prawdopodobne, że wraz z Aleksandrem Hilarym Połubińskim dotarł na początku października 1655 do wojska hetmana polnego kor. Stanisława Lanckorońskiego, które 13 XI t.r. złożyło przysięgę na wierność królowi Szwecji Karolowi X Gustawowi. W każdym razie nie przyłączył się do resztek wiernych Janowi Kazimierzowi sił lit. gromadzonych przez Sapiehów w okolicach Brześcia Lit. Dlatego też jego chorągiew kozacka została odsunięta od zapłaty za okres od 9 VIII 1655 do 9 II 1656, ponieważ «in opere nie byli». Chorągiew ta dołączyła do wojsk hetmana w. lit. Pawła Sapiehy w trakcie ich operacji na Podlasiu w lutym 1656 – może znowu wraz z grupą Połubińskiego. Następnie S. uczestniczył w kampanii przeciw Karolowi X Gustawowi w widłach Sanu i Wisły, w zdobyciu Lublina i oblężeniu Warszawy, być może w składzie pułku młodszego brata Zygmunta Adama. Zapewne po bitwie warszawskiej (28–30 VII t.r.) znajdował się w otoczeniu Jana Kazimierza w Lublinie. Na początku sierpnia t.r. król wysłał S-ę i pisarza w. lit. Jana Mikołaja Stankiewicza do wojska lit. w Brześciu z misją pozyskania do dalszej służby buntujących się żołnierzy, mieli też konferować w imieniu króla z hetmanem Sapiehą. Otrzymawszy od wojska wykaz pretensji S. wrócił do Lublina, gdzie 19 VIII 1656 rada senatu wyznaczyła obu wysłanników do ponownego posłowania do wojska w sprawie zapłaty żołdu i pretensji do dóbr poradziwiłłowskich. Nie wiadomo, czy misję tę S. wypełnił. Być może kłopoty zdrowotne lub niechęć do mieszania się w bardzo w tym okresie ostry konflikt między obozem sapieżyńskim a dworem spowodowały, że S. nie uczestniczył w wydarzeniach politycznych l. 1656–7. Podobno jednak towarzyszył Janowi Kazimierzowi w wyprawie przeciw siłom siedmiogrodzkim Jerzego II Rakoczego latem 1657 i być może dostał się do niewoli.
Ojciec S-i już w r. 1645, starając się o stosowny ożenek syna, scedował mu Antonów i Skryhołów (pow. mozyrski, od r. 1654 w zastawie u Juszkiewiczów), dwór w Mozyrze i Trościenicę (woj. brzeskie, którą S. zastawił za 106 tys. złp. Gedeonowi Michałowi Tryźnie, a ten odsprzedał prawo Pawłowi Janowi Sapieże). Po śmierci ojca obaj synowie podzielili się dobrami 10 XI 1647 – S. odziedziczył Kowalewszczyznę (Świerzno) i Stołpce (woj. mińskie), Wołożyn z Sakowszczyzną (musiał w r. 1653 oddać je w zastaw za 50 tys. złp. metropolicie kijowskiemu Antoniemu Sielawie, a potem był ich dzierżawcą), Siwicę i Zabrzezie (pow. oszmiański) oraz część sumy zastawnej 240 tys. złp. za jaką trzymane były od Krzysztofa i Heleny z Wołłowiczów Potockich dobra Hołowczyn, Tajmanów, czyli Nowy Bychów (pow. orszański i mozyrski) i Balwierzyszki (woj. trockie). Dn. 23 VII 1649 brat Zygmunt Adam otrzymał od S-i prawo zastawne na Kamień i Kowalewszczyznę (woj. mińskie). Miał S. Rzeszę Słuszczyńską (woj. wileńskie, bracia Słuszkowie sprzedali tę posiadłość Stanisławowi Albrychtowi Zenowiczowi, podkomorzemu oszmiańskiemu), Dory z folwarkiem Dubinem (woj. mińskie i pow. oszmiański, które za 46 tys. złp. zastawił w r. 1650 Jerzemu Chreptowiczowi). Oddanie w zastaw prawie wszystkich dóbr wynikało ze złego gospodarowania S-i, konieczności spłaty długów po ojcu oraz wydatków na cele wojskowe. Spowodowało też całą serię wieloletnich procesów z zastawnikami, przy czym w sprawie z P. J. Sapiehą Tryb. Lit. skazał S-ę na znaczne odszkodowanie oparte na Wołożynie; ponieważ nie dopuścił on do egzekucji dekretu w r. 1653 i 1654, ogłaszany był banitą. Tak też zakończyły się sprawy sądowe S-i z Ciechanowieckimi, Sielawą, Chreptowiczami i innymi.
S. zapisał 15 tys. złp. dominikanom w Stołpcach i kontynuował budowę klasztoru żeńskiego św. Franciszka (bernardynek) w Mińsku. Zmarł zapewne na początku 1658 r. W testamencie spisanym pod Warszawą 9 VI 1656, a zaktualizowanym w Podkamieniu 9 I 1658, zapisał żonie dożywocie na Wołożynie i Kowalewszczyźnie ze Stołpcami w sumie 200 tys. złp., a córce Konstancji 50 tys. złp.
S. żonaty był od lutego 1650 z Anną z Potockich (zm. 8 II 1695), córką woj. bracławskiego Stefana (zob.), wdową po woj. bracławskim, Aleksandrze Dominiku Kazanowskim (zob.), po śmierci S-i wyszła ona za Michała Jerzego Stanisławskiego kaszt. sądeckiego (była jego żoną już w r. 1664). W małżeństwie tym miał S. synów Józefa Bogusława (zob.) i Dominika Michała (zob.) oraz córki Konstancję, 1.v. za woj. pomorskim Władysławem Denhoffem (zob.), 2.v. za woj. malborskim Ernestem Denhoffem (zob.), i Barbarę (zm. 1655).
Estreicher; Sadkowska C., Genealogia rodu Słuszków i ich archiwum (szkic genealogiczno-archiwalny), „Archeion” T. 52: 1969 s. 70; Urzędnicy, XI; – Czapliński W., Dwa sejmy 1652 roku, Wr. 1955; Dzięgielewski J., Izba poselska w systemie władzy Rzeczypospolitej w czasach Władysława IV, W. 1992 s. 178; Jankowski C., Powiat oszmiański. Materiały do dziejów ziemi i ludzi, Pet. 1896–1900 I–IV; Kersten A., Hieronim Radziejowski. Studium władzy i opozycji, W. 1988; Kubala L., Szkice historyczne, S. I–II, W. 1923; Targosz K., Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646–1667), Wr. 1975; Wisner H., Najjaśniejsza Rzeczpospolita. Szkice z dziejów Polski szlacheckiej XVI–XVII wieku, W. 1978; tenże, Wojsko w społeczeństwie litewskim I połowy XVII w., „Przegl. Hist.” T. 66: 1975 s. 57 (poseł na sejm 1641); – Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I; Akty Vil. Archeogr. Kom., XV; Listy Krzysztofa Opalińskiego do brata Łukasza, Wr. 1957; Medeksza, Księga pamiętnicza, (poza indeksem s. 131); Radziwiłł, Memoriale; – AGAD: Metryka Kor. 192 s. 504–505, Arch. Potockich z Radzynia nr 5, 65–68, 70–72, 80, Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 1222, 1316, Dz. V nr 1503 (list z 29 IX 1655), 14659 (listy S-i), 19011 (list z 17 III 1645), Dz. VI nr 36 cz. 1 s. 166–169, cz. 3 k. 5, cz. 4 s. 552, Kapicjana nr 78 plik 1, Arch. Roskie nr 596, 598, 599, 604, 607; AP w Kr.: Zbiór Rusieckich 70; B. Czart.: rkp. 375 s. 603, rkp. 1663 nr 58, rkp. 2749 nr 96; B. Jag.: rkp. 9083 passim, rkp. 9084 s. 379–381; B. Narod.: rkp. 6658 k. 42–45v., BOZ rkp. 1217 k. 186v.–187; B. PAN w Kr.: rkp. 1404 t. 1 s. 154–155; Centralnyj gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: Fond 389 (Metryka Lit.) nr 114 k. 365, nr 133 k. 151 v.–154v., 155v.–158; Lietuvos Mokslų Akademijos Centrinės bibliotekos rankraštynas w Wil.: F. 16–110 k. 160–161, F. 17–12 s. 158–159; Lietuvos valstybe istorijos archyvas w Wil.: SA 2 k. 371–372; L’vivska deržavna naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: Teki Prochaski V plik 4 nr 59, 60; Nacyjanalny Gistaryczny Archiu Biełarusi w Mińsku: Fond 1727, opis 1 nr 3 k. 1044–1045v.
Andrzej Rachuba