Strumiński (Struminśkyj, Struminsky) Bohdan Aleksander, pseud.: A. Skiwski, D. Bajurśkyj (1930–1998), językoznawca, polonista, ukrainista, tłumacz, profesor Harvard University.
Ur. 7 III w Białymstoku, był synem Michała (1909–1980), Ukraińca, urzędnika, działacza społecznego, i Zofii ze Skiwskich (1904–1990), Polki, nauczycielki i pracownika oświaty.
W r. 1932 Strumińscy przenieśli się do Baranowicz. Po wybuchu drugiej wojny światowej mieszkali z przyczyn konspiracyjnych osobno. S. uczył się w Hannie (pow. włodawski) i Chełmie (1942–4), a po zakończeniu okupacji niemieckiej w Białymstoku. Maturę zdał w r. 1948 w Giżycku i t.r. rozpoczął studia w Warszawie na Wydz. Dyplomatyczno-Konsularnym Akad. Nauk Politycznych (w l. 1950–61 Szkoła Główna Służby Zagranicznej). Równocześnie, od r. 1949, pracował w Centralnej Radzie Związków Zawodowych (CRZZ), początkowo w bibliotece, a następnie w Wydz. Zagranicznym. Studia ukończył w r. 1951. W r. 1954 zwolnił się z pracy w CRZZ, przez rok pracował w Państw. Zakładach Foto-Przeźroczy i w r. 1955 rozpoczął studia polonistyczne na Uniw. Warsz. T.r. ukazał się drukiem jego pierwszy artykuł O pisowni obcych nazw geograficznych („Poradnik Językowy” z. 2). Tłumaczył z języka rosyjskiego radziecką literaturę społeczno-polityczną i historyczną, m.in. „Ruinę i zubożenie chłopstwa w krajach kapitalistycznych” N. Kułagina (W. 1955). Od r. 1957 studiował dodatkowo na Uniw. Warsz. filologię ukraińską. W r.n. przełożył wybór artykułów G. Plechanowa „Przeciw rewizjonizmowi” (W. 1958). Zainteresowany gwarami ukraińskimi w PRL, opublikował rozprawę Z folkloru podlaskiego („Ukraïns’kyj kalendar’”, W. 1960). W r. 1961 uzyskał stopień magistra filologii polskiej na podstawie pracy Ukrainizmy w języku polskim, opublikowanej pt. Ukrainizmy gramatyczne we współczesnym języku polskim („Poradnik Językowy” 1961 z. 9–10); t.r. ogłosił wspólnie z Marianem Jurkowskim rozprawę z zakresu piśmiennictwa średnioukraińskiego XVII w.: Ukraińskie „Kazania ruskie” z północno-zachodniego Polesia, powstałe najpóźniej w 1697 roku („Slavia Orientalis” nr 11). Po studiach pracował w Katedrze Języka Polskiego Uniw. Warsz. jako asystent Witolda Doroszewskiego. Z Renatą Grzegorczykową i Jadwigą Puzyniną opublikował Zeszyt próbny indeksu słowotwórczego do „Słownika Języka Polskiego”, pod redakcją Doroszewskiego (W. 1963, mszp. powielony).
W l. sześćdziesiątych wyjeżdżał S. do Lwowa i Kijowa. Za próbę wysłania artykułu (opublikowanego w kilku ukraińskich czasopismach emigracyjnych) do londyńskiego „Timesa”, krytykującego politykę językową na Ukrainie radzieckiej, został 29 V 1963 aresztowany. Dn. 29 I r.n. Sąd Powiatowy dla m. Warszawy skazał go na podstawie dekretu «o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa» na cztery lata i sześć miesięcy więzienia. W czasie odbywania kary ukazały się kolejne tłumaczenia S-ego: „O kształceniu politechnicznym” N. Krupskiej (W. 1964) oraz „VIII Zjazd Komunistycznej Partii (bolszewików) Rosji. Marzec 1919. Protokoły” (W. 1966). Zwolniony z więzienia przedterminowo w styczniu 1966, nie został już przyjęty do pracy na Uniw. Warsz., toteż 25 III t.r. zatrudnił się w attachacie wojskowym Ambasady USA w Warszawie jako nauczyciel języków polskiego i rosyjskiego oraz tłumacz tekstów prasowych. Dn. 6 VIII rozpoczął współpracę z Wydz. II Dep. III MSW (pseud. Bogdan, od r. 1974 – Aleksander). Po zwolnieniu z pracy w attachacie był od 30 VI 1968 tłumaczem w redakcji biuletynu „Polish News Bulletin” Ambasad USA i Wielkiej Brytanii. W r. 1969 opublikował artykuł o polsko-ukraińskich związkach językowych: Polski leksyčni ukraïnizmy z favny. Nazvy dykych tvaryn („Slavia” nr 4) oraz rozprawę o gwarach podlaskich Odgłosy historii w pieśniach Podlasia („Ukraïns’kyj kalendar’”). W r. 1973 ogłosił fragment projektu badawczego pt. Ruskie aspekty polskiego -ywać („Slavia Orientalis” 1973 nr 3).
W r. 1974 uzyskał S. na Uniw. Warsz. stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie napisanej pod kierunkiem Doroszewskiego rozprawy Czasowniki polskie na -ywać/-awać/-ować na tle ogólnosłowiańskim (fragmenty w: „Studia Językoznawcze. Streszczenia prac doktorskich” T. 1: 1976, Prace Językoznawcze, nr 85). Materiały zebrane do pracy doktorskiej wykorzystał w artykułach: Zbyt pełne i niepełne czasowniki na -ywać („Jęz. Pol.” R. 55: 1975 nr 5), Polskie czasowniki na -iwać („Rozpr. Kom. Językowej Łódz. Tow. Nauk.” T. 22: 1976) oraz Staroczeski wpływ na polskie czasowniki odczasownikowe na -awać i -ować („Jęz. Pol.” R. 59: 1979 nr 1). Na zaproszenie Harvard Ukrainian Research Institute przy Harvard University wyjechał w r. 1975 do Cambridge, Mass. w USA. Pracował tam jako gościnny wykładowca językoznawstwa ukraińskiego. Dn. 6 VII 1976 komunistyczne służby bezpieczeństwa zaniechały kontaktów z S-m, aby nie «narażać rezydentury w USA na niebezpieczeństwo ze strony CIA» (IPN w W., sygn. 002822). Od r. 1977 był S. również na Harvard University wykładowcą języka polskiego oraz «problemów językowych Pierwszej Rzeczypospolitej».
S. zajmował się głównie współczesnym ukraińskim językiem literackim oraz jego rozwojem w kontekście polityki językowej w ZSRR; liczne artykuły opublikował w r. 1977: Socjolohična pozycija ukraïnščyny v slovjans’kij hrupi mov („Ukraïns’ka knyha” R. 7), The First Carpatho-Ruthenian Printed Book (wspólnie z P. R. Magocsim, „Harvard Library Bulletin” Vol. 25 no 3), Surnames in -kevič/-xevič/-gevič („Names” Vol. 25 no 3). Ogłosił też obszerną rozprawę o czechizmach w języku ukraińskim pt. A Czech Contribution to Modern Ukrainian („Canadian-American Slavic Studies” Vol. 11: 1977 no 2). W l. 1978–80 współpracował z wydawaną przez Kanadyjski Inst. Ukrainoznawstwa „Encyklopedią ukrainoznawstwa” (Toronto). W r. 1979 wykładał historię języka ukraińskiego na Yale University w New Haven. Dn. 6 VIII t.r. odmówiono mu przedłużenia paszportu, za czym miała przemawiać «sytuacja operacyjna». Zdecydował się wówczas na pozostanie w USA, by kontynuować badania naukowe. Ogłosił artykuł Were the Antes Eastern Slaves? („Harvard Ukrainian Studies” T. 3–4: 1979–80), a także wiele publikacji z zakresu współczesnego języka ukraińskiego, m.in. Two variants of Modern Ukrainian („Ricerche Slavistiche” T. 27–28: 1980–1) oraz rozprawę Ukrainian Hetmanats’ Universaly (1678–1727) at the Lilly Library of Indiana University („Harvard Ukrainian Studies” T. 5: 1981 nr 3). W r. 1981 włączył się S. w nurt działalności na rzecz NSZZ „Solidarność” w organizacji «Support of Solidarity» w Bostonie. W r. 1982 opublikował z D. Rowlandem i E. Kasincem Two seventeenth century Russian Charters in the Newberry Library, Chicago („The Slavonic and East European Review” T. 60: 1982 nr 4). W jego obfitym dorobku naukowym znalazły się też publikacje z zakresu średnioukraińskiego piśmiennictwa XVI i XVII w., m.in. książka Pseudo-Meleško. A Ukrainian apocryphal parliamentary speech of 1615–1618 (Cambridge, Mass. 1984), w której udowodnił ukraińskie pochodzenie tej mowy sejmowej, zrekonstruował jej pierwowzór, odkrył nieznane kopie tekstu i ustalił relacje między jego kolejnymi wersjami. W r. 1985 przetłumaczył na język ukraiński i opatrzył przypisami „Zniewolony umysł” Czesława Miłosza („Ponevolenyj rozum”, München, z przedmową S. Barańczaka). Od t.r. współpracował z angielskojęzyczną „Encyclopedia of Ukraine” (Toronto) i podjął zagadnienia łemkowskie, m.in. w rozprawach: Pro pochodžennia Lemkiv z movoznavčoji točky bačennia (München 1985, w przekładzie M. Słoń pt. O pochodzeniu Łemków z punktu widzenia językoznawstwa, „Magury 91” 1992), The name of the Lemkos and of their territory („Studies in Ukrainian linguistics in honor of George Y. Shevelov”, New York) i Three charters from the end of the seventeenth century („Harvard Ukrainian Studies” T. 10: 1986). Był redaktorem i współautorem dwutomowego zbioru Lemkivščyna (New York 1988). Ważne miejsce w jego dorobku naukowym zajęły prace językoznawcze z zakresu piśmiennictwa staro- i średnioukraińskiego, publikowane m.in. z okazji Millenium chrztu Rusi Kijowskiej, zwłaszcza The provenanse and transmission of the extant of the Lay of the host of Ihor („The Russian Review” T. 47: 1988). W r. 1991 opublikował w „Kulturze” (nr 11) artykuł informacyjny Rosja a slawistyka amerykańska, a w „Ricerche Slavistiche” (T. 38) Wiadomość o początkach chrześcijaństwa na Rusi-Ukrainie z zaginionych obecnie źródeł „Palinodii” Kopysteńskiego. W r. 1992 był współzałożycielem dwumiesięcznika Kongresu Polonii Amerykańskiej we wschodnim Massachusetts – „Życie Polonii. The Life of Polonia”; zamieszczał w nim reportaże z Polski oraz artykuły polityczne, społeczne i historyczne.
W związku z przewodem habilitacyjnym na Uniw. Warsz. w r. 1992 odwiedził S. Polskę. W r. 1993 na Wydz. Rusycystyki i Lingwistyki Stosowanej Uniw. Warsz. otrzymał stopień naukowy doktora habilitowanego na podstawie dorobku naukowego (sto pozycji, w tym pięć książek) oraz wspomnianej wyżej monografii Pseudo-Melěsko. W dn. 22–28 VIII t.r. uczestniczył w II Międzynarodowym Kongresie Ukrainistów we Lwowie, na którym wygłosił referat Ikawizm północno-wschodnio-ukraiński a kobiety (na przykładzie „Ispowiedi” Iwana Nekraszewicza), 1789 (obszerne fragmenty w: „Druhyj Mižnarodnyj Kongres Ukraïnistiv”, L’viv 1993). Z datą 1993 opublikował też artykuły: Geneza dialektu łemkowskiego („Slavia Orientalis” R. 42 nr 4), Kiedy powstał i skąd się wziął dialekt łemkowski („Magury 93” [1994]), Wyrazy o znaczeniu „władza” w języku ukraińskim i białoruskim („Studia z Filol. Pol. i Ukraińskiej” T. 31). Ogłosił ponadto: Textological notes on Skovoroda’s Alphabet („Hryhorij Savyč Skovoroda: an Anthology of Critical Articles”, Red. R. H. Marshall, T. E. Bird, Toronto 1994), przetłumaczył z języka polskiego i przypisami opatrzył część pierwszą (Texts) „Obrony jedności cerkiewnej” Leona Kreuzy-Rzewuskiego i polemicznej wobec niej „Palinodii…” Z. Kopysteńskiego pt. „«Lev Krevza’s. A Defense of Church Unity» and Zaxarija Kopystens’kyj’s «Palinodia P. 1»” (Ed. R. Koropecky, D. M. Mille, V. R. Veder) oraz opracował wraz z synem Igorem część drugą (Sources) (oba tomy: Cambridge, Mass. 1995); w języku polskim ukazał się artykuł S-ego Najstarszy wyraz polski Wisła („Onomastica” T. 40: 1995). Z przekonania o niedostatecznym udziale językoznawców w dyskusjach o wpływach normańskich na wczesną Ruś opublikował książkę Linguistic Interrelations in Early Rus’: Northmen, Finns and East Slavs (Ninth to Eleventh Centuries) (Edmonton–Toronto 1996). Z zakresu historii języka polskiego ogłosił artykuł Bugaj. Z poszukiwań substratu przedpolskiego („Studia z Filol. Pol. i Słowiańskiej” T. 34: 1998). Prace naukowe S-ego w poważnym stopniu wzbogaciły wiedzę o historii języka ukraińskiego w powiązaniu z językami polskim, białoruskim i cerkiewnosłowiańskim. Jego recenzje prac ukrainistycznych, m.in. w „Poradniku Językowym”, „Slavia Orientalis”, „Harvard Ukrainian Studies”, „Canadian-American Slavic Studies”, „The Slavonic and East European Review”, stanowiły przez wiele lat doskonały przegląd ważnych wydarzeń naukowych. S. przez całe życie poszukiwał swej tożsamości, umiejscowiony przez los między dwiema kulturami narodów: matki (Polki) i ojca (Ukraińca); obu tym kulturom służył swym talentem badawczym i wszechstronną wiedzą. Po raz ostatni przyjechał do Warszawy w r. 1997. Zmarł 23 VI 1998 w Arlington, Mass. na chorobę nowotworową; zgodnie z ostatnią wolą został pochowany w Warszawie na cmentarzu Bródnowskim (kw. 17 F–2–6).
W małżeństwie (od r. 1956) z Izabelą Danutą Kupiecką, 1.v. Lewandowską (1924–2005), tłumaczką i redaktorką, miał S. syna Igora (ur. 1956), nauczyciela, pracownika w sektorze turystycznym i administracji. Po rozwodzie, w r. 1984, ożenił się z Kathleen Lestition (ur. 1946), pracownikiem Smithsonian Astrophysical Observatory w Cambridge, Mass.
Po śmierci S-ego wydano jego przekład na język angielski obszernego fragmentu „Historii Ukrainy-Rusi” M. Hruszewskiego (M. Hruševs’kyj „History of Ukraine-Rus”, Vol. 7: „The Cossack Age to 1625”, Ed. S. Plokhy, F. E. Sysyn, U. M. Pasičnyk, Edmonton–Toronto 1999, Vol. 9 cz. 1: „The Cossack Age, 1650–1653, Red. ciż, tamże 2005,); opublikowano też jego esej Czeczenia-Iczkeria i Czeczeńcy okiem językoznawcy (W. 2005). Interesujące wspomnienia S-ego z l. 1942–4 pt. Moja cholms’ka pryhoda ukazały się w księdze pamiątkowej gimnazjum w Chełmie („ Ukraïns’ka himnazija v Cholmi 1940–1944. Knyha pamjati”, L’viv 1997).
Jurkowski M., Bohdan Strumiński 1930–1998. Badacz związków polsko-ukraińskich, „Rzeczpospolita” 1998 nr 160 (fot.); Lesiv M., Zhadka pro movoznavcia Bohdana Strumins’koho (1930–1998), „Ukraïns’kyj almanach” (W.) 1999; tenże, Zhadka pro prof. Bohdana Strumins’koho (7.03.1930 – 23.06.1998), „Nasze Słowo” 1998 nr 30; Long T., Bohdan Strumiński, linguist, fought Sowiet language Policies. Obituary, „The Boston Globe” 1998 nr z 26 VII; Puškar O., Lahernyj tryptych, Red. B. Strumins’kyj, W. 1994; Žyttia – Ne prosto isnuvannia. Lystuvannia Oleksy Horbača (1946–1996), L’viv 2003 (koresp. S-ego z O. Horbaczem); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Gaz. Wyborcza” 1998 nr 179 (B. Przybylska), nr 191 (Z. Nicman), „Życie Polonii. The Life of Polonia. Dwumiesięcznik Kongresu Polonii Amerykańskiej we Wschodnim Massachusetts” (Boston, Mass.) R. 7: 1998 nr 4 (40); – BUW: Życiorys S-ego z Arlington, Mass. (mszp.) oraz wykaz wybranych publikacji filol. i pokrewnych do r. 1994 (mszp.), odb. w posiadaniu autora; IPN w W.: sygn. 00170/884 t. 1–3, sygn. 1005 EAGM 135800; – Mater. w posiadaniu autora: Łesiów M., Opinia dotycząca uchwały o nadanie S-emu st. nauk. dr. hab. z 27 III 1993 (mszp.), Kazanie żałobne (27 VI 1998) wygłoszone w Paraf. Matki Bożej Częstochowskiej, S. Boston, Mass. (mszp.); Mater. w posiadaniu syna S-ego, Igora w W.: Puszkar O., Dr hab. Bohdan A. Strumiński – naukowiec, patriota, działacz społeczno-kulturalny dwóch narodów, Warszawa 1 listopada 1998 (mszp.); – Informacje żony Kathleen z Arlington, syna Igora oraz Bożenny Chołodzińskiej z W.
Małgorzata Kamela i Michał Łesiów