Stetkiewicz Bohdan (Teodor) Wilhelmowicz (Zawierski) h. Kościesza (zm. ok. 1651), podkomorzy mścisławski, kasztelan mścisławski, następnie nowogródzki, protektor prawosławia.
Był wnukiem marsz. hospodarskiego Bohdana Stetkiewicza (zob.) i podkomorzego trockiego Bogdana Marcjana Ogińskiego (zob.), synem podkomorzego brasławskiego Wilhelma Bohdanowicza Stetkiewicza (zm. 1616) i Anny z Ogińskich, młodszym bratem podkomorzego brasławskiego Krzysztofa (zm. ok. 1650/1) i starszym chorążego orszańskiego Jana (ok. 1601–1634). Miał siostrę Helenę, zamężną za pisarzem lit. Janem Kazimierzem Pacem (zob.).
Rodzice S-a byli gorliwymi wyznawcami prawosławia i przeciwnikami unii brzeskiej, co miało niewątpliwie wpływ na jego wychowanie i edukację (prawdopodobnie tylko domową). Już pierwsze publiczne wystąpienie S-a było zarazem manifestacją wiary prawosławnej: w r. 1612 wraz z kilkudziesięcioma przedstawicielami szlachty ruskiej z Litwy (m.in. z bratem Janem) podpisał akt fundacji nowego monasteru i cerkwi p. wezw. św. św. Piotra i Pawła w Mińsku, na placach podarowanych na ten cel przez babkę S-a, Owdotię (Eudoksję) z Druckich-Horskich Bogdanową Stetkiewiczową. Powstanie nowej cerkwi, przy której założono bractwo prawosławne i szkołę, miało zahamować postępy unii brzeskiej; fundacja stanowiła precedens w skali państwa, ponieważ powstała w mieście królewskim bez formalnej zgody monarchy, który wspierał rozwój unii.
W młodości brał S. udział w wojnach z Moskwą i Szwecją w Inflantach, zapewne uczestniczył w wyprawie moskiewskiej królewicza Władysława w l. 1617–18. W styczniu 1619 występował jako świadek na akcie fundacji żeńskiego monasteru przy cerkwi św. św. Piotra i Pawła w Mińsku (fundowanego przez jego matkę). W lipcu t.r. świadczył na przywileju funduszowym wystawionym przez dziadka, Bogdana Ogińskiego i babkę, Rainę (Reginę) z Wołłowiczów na rzecz monasteru w Jewiu. Ok. r. 1621 ożenił się S. z Heleną, córką star. krzyczewskiego i ołuczyckiego Bohdana Iwanowicza Sołomereckiego (zob.), wdową po podkomorzym witebskim Kacprze Szwykowskim (zm. 1619). Małżeństwo z Sołomerecką, pochodzącą z kniaziowskiego rodu, mocno podkreślającego swoje związki z prawosławiem, przyczyniło się do umocnienia antyunijnej postawy S-a. Helena była siostrą Bohdana Bohdanowicza Sołomereckiego, ostatniego męskiego potomka tej linii rodu; ze względu na postępującą chorobę umysłową pozostawał on pod opieką matki, Ewy z Korsaków (zm. 1626), a następnie Heleny wraz z mężem. Po śmierci Bohdana (zm. 1630) Stetkiewiczowie zajęli wszystkie pozostałe po nim posiadłości, nie oglądając się na pretensje pozostałych spadkobierców, przede wszystkim rodzin trzech sióstr Heleny. Mimo procesów Stetkiewiczom udało się wejść w posiadanie większości dóbr po zmarłym (m.in. dzięki temu, że małżeństwa dwóch sióstr Heleny pozostały bezdzietne), co miało istotny wpływ na wzmocnienie pozycji ekonomicznej i politycznej S-a oraz na skalę jego działalności fundacyjnej na rzecz Cerkwi. W r. 1623 S. wraz z żoną założył podwaliny pod nowy monaster męski we wsi Kuteino (Kutejn) pod Orszą, nadając mu (oprócz Kuteinu) przysiółek Poddubce i część majątku Bielkowszczyzna (stąd monaster nazywano bielkowskim). Klasztor w Kuteinie był jednym z najprężniej rozwijających się ośrodków prawosławnego monastycyzmu w Rzpltej; w l. trzydziestych XVII w. stał się największym monasterem męskim w W. Ks. Lit. Fundacja doprowadziła do konfliktu z unickim arcbp. połockim Antonim Sielawą; pod jego wpływem król Zygmunt III w marcu 1627 skierował list do władz miejskich Mohylewa i Orszy, zabraniając im brać udział we wznoszeniu monasteru. Jednocześnie król bezpodstawnie zarzucił mieszczanom orszańskim i mohylewskim, że w porozumieniu ze Stetkiewiczami byli faktycznymi fundatorami klasztoru. Konflikt z Sielawą przysporzył S-owi popularności wśród szlachty wschodnich ziem W. Ks. Lit. (w zdecydowanej większości prawosławnej), co miało wpływ na jego karierę polityczną. W r. 1626 na sejmiku w Orszy został obrany deputatem do Tryb. Lit. Dn. 20 IX 1629 Zygmunt III mianował go w uznaniu zasług wojennych podkomorzym mścisławskim. Mimo namów hetmana pol. lit. Krzysztofa Radziwiłła, S. nie zgodził się w r. 1630 zostać posłem z sejmiku mścisławskiego na sejm warszawski; posłował natomiast z tego powiatu w r. 1632 na sejm konwokacyjny i 16 VII t.r. podpisał tekst konfederacji generalnej. Prawdopodobnie wziął udział w sejmie elekcyjnym, chociaż jego nazwisko nie występuje w spisie elektorów Władysława IV. Podpis S-a i jego brata Jana znajduje się natomiast na akcie wyboru prawosławnego metropolity kijowskiego Piotra Mohiły, obranego w Warszawie 3 XI, a zatem w czasie sejmu elekcyjnego; możliwe jednak, że lista elektorów została uzupełniona o niektóre osoby należące do grona najważniejszych protektorów prawosławia w Rzpltej dopiero w późniejszym czasie, gdyż sprawa ustanowienia nowej wyższej hierarchii prawosławnej nie była w tym momencie przesądzona, a część środowiska prawosławnego zwalczała kandydaturę Mohiły. W r. 1633, podczas wojny z Moskwą, przyprowadził S. pod Smoleńsk 120-osobową rotę husarską; za zasługi wojenne otrzymał od Władysława IV dzierżawę połonicką w pow. mścisławskim. W r. 1635 został obrany posłem z Mścisławia na pierwszy t.r. sejm zwycz. W trakcie sejmu, podczas przyjmowania w Warszawie posłów moskiewskich, uległ wypadkowi, gdy jego koń «pośliznąwszy się na lodzie zrzucił jeźdźca na ziemię, sprawiwszy ciężkie złamanie nogi z przebiciem kości przez ciało i niemałym jego bólem, a smutkiem przyjaciół» (S. A. Radziwiłł); w rezultacie nie uczestniczył już w dalszych obradach. Był potem co najmniej dwukrotnie wybierany na deputata do Tryb. Lit. (w l. 1639 z Orszy i 1642 prawdopodobnie również z Orszy).
Dn. 20 II 1644 jako pierwszy z rodu otrzymał S. urząd senatorski (kaszt. mścisławską), a 2 III 1646 awansował na kaszt. nowogródzką. Po wybuchu powstania Bohdana Chmielnickiego, w r. 1648, brał udział w obronie W. Ks. Lit. przed Kozakami. T.r. uczestniczył w sejmie elekcyjnym Jana Kazimierza. Podczas obrad, wspólnie z pozostałymi dwoma senatorami prawosławnymi: woj. bracławskim Adamem Kisielem i woj. mińskim Aleksandrem Ogińskim, występował o pełne potwierdzenie w paktach konwentach «punktów uspokojenia» dla wyznawców prawosławia; zabiegał zwłaszcza o stwierdzenie nieważności konstytucji sejmowej z r. 1641, która wbrew «punktom» oddawała unitom godność władyki przemyskiego. Ostatecznie dyskusję nad tą kwestią przerwano, a sprawę obsady władyctwa oddano do rozpatrzenia królowi Janowi Kazimierzowi na sejmie koronacyjnym; monarcha nie podjął jednak wówczas żadnej decyzji.
S. był największym dobroczyńcą Cerkwi prawosławnej w Rzpltej w 1. poł. XVII w. Oprócz fundacji męskiego monasteru bielkowskiego, we wrześniu 1631 w Kuteinie wraz z matką i bratem ufundował żeński monaster, któremu zapisał sioła: Świstołki (stąd monaster ten nazywano świstołskim), Tiszino i Woraksino; w r. 1642 powiększył fundusz klasztoru, zapisując nań osiem włók w Kuteinie. Utrzymywał kontakty z prawosławnym bractwem wileńskim Świętego Ducha. W r. 1631 S. i jego żona podarowali bractwu kamienicę w Wilnie, a 1 VIII 1633 powołali fundusz na budowę cerkwi p. wezw. Świętego Ducha i monasteru męskiego w Bujniczach (pow. orszański); S. wyznaczył plac pod budowę cerkwi oraz nadał sioła Kościeniec i Chołmy. W fundacji tej nawiązywał do niezrealizowanego przywileju fundacyjnego swego szwagra Bohdana Sołomereckiego z r. 1626, zapisując monasterowi część dóbr, przeznaczonych przez Sołomereckiego na klasztor w Borkułabowie. W r. 1633 był jednym z założycieli prawosławnego bractwa mohylewskiego, w którym następnie pełnił kilkakrotnie funkcję starosty rocznego; w grudniu 1637 Stetkiewiczowie podarowali bractwu plac w Mohylewie. Powstała w tym mieście w l. trzydziestych XVII w. cerkiew bracka p. wezw. Objawienia Pańskiego została sfinansowana głównie ze środków mieszczan mohylewskich i S-a. W czerwcu 1641, spełniając życzenie zmarłej żony, wystawił S. przywilej fundacyjny dla żeńskiego monasteru w Borkułabowie przy cerkwi p. wezw. św. Jana Chrzciciela (zapis sześciu włók w Borkułabowie oraz uroczyska Borok nad Dnieprem); 5 V 1643 zapisał monasterowi grunty na utworzenie ogrodu. W r. 1645 razem z bratem Krzysztofem potwierdził zapis fundacyjny matki na monaster w Przyłukach (istniejąca przy nim cerkiew p. wezw. Świętej Trójcy stała się nekropolią niektórych członków rodu Stetkiewiczów, m.in. matki S-a).
Wszystkie monastery ufundowane przez S-a w jego dobrach zostały przez niego podporządkowane duchowemu zwierzchnictwu ihumena kuteińskiego Joela Trucewicza, dzięki czemu zapoczątkowano nieformalną kongregację monasterów skupionych wokół ośrodka w Kuteinie. W jej skład prawdopodobnie wszedł również znajdujący się w dobrach S-a monaster w Sołomereczach, fundowany jeszcze w XVI w., jak również dwa monastery, założone dzięki współpracy fundatorów ze S-em: w Miorach (pow. brasławski), fundowany w r. 1633 przez Sebastiana Mirskiego i Tupiczewszczyźnie (koło Mścisławia) powstały w czerwcu 1641 z fundacji braci Filona, Marcina i Samuela Maskiewiczów. Powstanie kongregacji kuteińskiej miało zapobiec upadkowi tworzących ją ośrodków zakonnych oraz zapewnić ich trwanie przy prawosławiu. W tym celu w przywilejach fundacyjnych wystawianych przez S-a znalazły się zabezpieczenia finansowe: zmianę funduszy na niekorzyść zgromadzeń obłożono wysoką karą pieniężną, a mnisi, którzy porzuciliby prawosławie, nie mieli wstępu do klasztorów. Dzięki temu fundacje Stetkiewiczów przetrwały okres wojen i odgrywały ważną rolę w Cerkwi prawosławnej także w 2. poł. XVII i XVIII w.
S. dbał o rozwój oświaty i drukarstwa. Przy wszystkich założonych w jego dobrach monasterach funkcjonowały szkoły cerkiewne. W r. 1630 w drukarni Spirydona Sobola w Kijowie wyszedł kosztem S-a „Apostoł”, w którym znalazł się wiersz „Na gerb velmožnych ich milostej panov Stetkevičov”. W l. 1631–2 typografia Sobola funkcjonowała w monasterze bielkowskim w Kuteinie, a następnie m.in. w Bujniczach, gdzie jednak ukazał się tylko jeden druk, „Psałtir” (1635). Od r. 1636 typografia prowadziła ponownie działalność wydawniczą w monasterze bielkowskim, także po śmierci S-a, do r. 1654. S. utrzymywał bliskie kontakty z hierarchami prawosławnymi, m.in. z arcbp. połockim Melecjuszem Smotryckim. Odwiedzający często Kuteino metropolita Mohiła poświęcił tam w czerwcu 1635 zbudowaną przez S-a cerkiew p. wezw. Objawienia Pańskiego. Mohiła zadedykował S-owi drugą część swojej pracy „Evanhelïe učitelnoe” (Kiev 1637), a w testamencie z 1 I 1647 uczynił go jednym z opiekunów Kolegium Kijowsko-Mohylańskiego (późniejszej Akademii).
Po ojcu odziedziczył S. m.in. Pohost i Nowy Dwór w pow. pińskim oraz Lubawicze i Siemienicze w pow. orszańskim. Przed r. 1619 nabył Kuteino od podkomorzego witebskiego Kacpra Szwykowskiego. Dzięki małżeństwu z Heleną z Sołomereckich uzyskał dobra Borkułabów, Gródek Siemkowski, Siemków Sołomerecki (Stetkiewiczowski) i Bujnicze (pow. orszański) oraz Sołomerecze (pow. miński). Dn. 1 III 1650 sporządził S. testament. Zmarł zapewne w r. 1651, został prawdopodobnie pochowany (podobnie jak jego pierwsza żona) w cerkwi Objawienia Pańskiego w Kuteinie. Po śmierci S-a kaszt. nowogródzką otrzymał 29 I 1652 jego bratanek i wychowanek Samuel (zm. 1660), syn Jana.
S. był dwukrotnie żonaty. Z małżeństwa z Heleną z Sołomereckich (pochowana w listopadzie 1640), miał syna Michała Włodzimierza oraz córki: Helenę (zm. 1664), zamężną za hetmanem zaporoskim Iwanem Wyhowskim, i Annę (zm. 1673), żonę chorążego mścisławskiego Izydora Suchodolskiego. Wkrótce po śmierci Heleny poślubił S. Annę Frąckiewiczównę (zm. po 1658), z którą miał córkę Krystynę, zamężną za podkomorzym brasławskim Mikołajem Druckim-Lubeckim. Prawdopodobnie wszystkie dzieci S-a pozostały wierne prawosławiu, natomiast nie zdołał on zapobiec konwersji przynajmniej dwóch z trzech bratanków, synów Jana: Krzysztofa (zob.) i Seweryna, znajdujących się od r. 1634 pod jego opieką; pod wpływem jezuitów przeszli oni na katolicyzm. Nie wiadomo natomiast, czy przy prawosławiu wytrwał trzeci bratanek, Samuel. Syn S-a, Michał Włodzimierz (zm. 1656), wychowanek Ostropolskiego, uczeń Kolegium Kijowsko-Mohylańskiego, współzałożyciel i członek bractwa mohylewskiego, początkowo brał udział wraz z ojcem w życiu publicznym Rzpltej. W l. 1645/6 był deputatem do Tryb. Lit. z Orszy; w r. 1648 razem ze szlachtą pow. orszańskiego uczestniczył w sejmie elekcyjnym Jana Kazimierza. Po śmierci ojca walczył po stronie Kozaków w powstaniu Chmielnickiego; prawdopodobnie w związku z tym zastawił w l. 1652–4 szereg majątków. Król skonfiskował część jego dóbr (Pohost i Nowy Dwór), które 10 XII 1656 nadał rtm. Krzysztofowi Franciszkowi Sapieże, zasłużonemu w wojnie z Kozakami i Moskwą, drugiemu mężowi Heleny z Sołomereckich, spokrewnionej z Michałem Włodzimierzem przez wspólnego prapradziadka, Wasyla Iwanowicza Sołomereckiego. Nad pozostałymi majątkami objął pieczę brat stryjeczny Krzysztof Stetkiewicz, który w przyszłości miał wyposażyć jego siostry i córkę Katarzynę (z małżeństwa z Reginą Maszczerynówną, zm. po 1671). Michał Włodzimierz zmarł wg W. Kojałowicza jako czerniec.
Paweł Hołodowicz Ostropolski napisał ku czci S-a „Trigonus radości, dzielności, hojności JMP Bohdana Stetkiewicza...” (Kijów 1636).
Rycina z portretu, który w XIX w. znajdował się w cerkwi Objawienia Pańskiego w Kuteinie, w: Batjuškov P. N., Belorussija i Litva, Pet. 1890 s. 221; – Architektura Belarusi. Encyklapedyčny davednik, Minsk 1993 s. 54–6; Estreicher; Kojałowicz, Compendium; Kulagin A. M., Pravoslaunyja chramy na Belarusi. Encyklapedyčny davednik, Minsk 2001; Niesiecki; PSB (Sapieha Krzysztof); Słown. Geogr. (Siemków Sołomerecki, Gródek Siemkowski); Święcki, Historyczne pamiątki, II 147–8; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 296, 499; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Batjuškov P. N., Belorussija i Litva, Pet. 1890; Celevič O., Učast kozakiv v smolens’kij vijni 1633–4 rr., „Zapysky Naukovoho Tovarystva im. Ševčenka” T. 28: 1899 kn. 2 s. 29; Chomik P., Kult ikon Matki Bożej w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI–XVIII w., Białystok 2003 s. 89, 236–8; Čistovič I., Očerk istorii zapadno-russkoj Cerkvi, Pet. 1884 II 220–1, 344; Drukarze dawnej Pol., Z. 5 (Bujnicze, Kutein), Z. 6 (Spirydon Sobol); Dzięgielewski J., Izba poselska w systemie władzy Rzeczypospolitej w czasach Władysława IV, W. 1992 s. 178; Fursov M., Opyt opisanija Mogilevskoj gubernij, Mogilev 1882 I 44; Glinnik V. V., Svjataduchaŭskaja (cëplaja) carkva Kuceinskaga Bogajaŭlenskaga manastyra. Dosved rekanstrukcji, w: Baroka ŭ belaruskaj kul’tury i mastactve, Minsk 1998 s. 167–81; Jaroszewicz-Pieresławcew Z., Druki cyrylickie z oficyn Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XVIII wieku, Olsztyn 2003; Kaczorowski W., Sejmy konwokacyjny i elekcyjny w okresie bezkrólewia 1632 r., Opole 1986; Kempa T., Fundacje monasterów prawosławnych w Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVII wieku, w: Życie monastyczne w Rzeczypospolitej, Białystok 2001 s. 83–91, 93; tenże, Kariery przedstawicieli prawosławnych rodów Ogińskich i Stetkiewiczów w XVII wieku – podobieństwa i różnice awansu społecznego, ekonomicznego i politycznego, w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVII w., Red. J. Urwanowicz, Białystok 2003 s. 348–9, 358–68; Kupisz D., Smoleńsk 1632–1634, W. 2001 s. 242; Lipiński W., Stanisław Michał Krzyczewski, w: tenże, Z dziejów Ukrainy, Kijów 1912 s. 203–4; Makarij, Istorija russkoj Cerkvi, Pet. 1881 X 399–400, XI 375, 471, 530–1, 538–9, 571, 614, 621; Maksimovič M., Sobranie sočinenij, Kiev 1876 I 394; Nikolaj [archimandryta], Istoriko-statističeskoe opisanie Minskoj eparchii, Pet. 1864 s. 31, 74; Pavlovskij A., Oršanskij Pokrovskij i pripisnoj Bogojavlenskij Kuteinskij monastyr Mogilevskoj eparchii, Nižnij Novgorod 1908; Różycki E., Nieznane szczegóły z życia białoruskiego drukarza Spiridona Sobola, „Roczn. B. Narod.” T. 9: 1973 s. 288–9; Senyk S., Rutskyj’s Reform and Orthodox Monasteries: A Comparision, „Orientalia Christiana Periodica” Vol. 48: 1982 s. 413–17; tenże, Women’s Monasteries in Ukraine and Belorussia to the period suppressions, „Orientalia Christiana Analecta” Vol. 222: 1988 s. 11–12, 85, 117; Ukraïnskaja poezija. Kinec’ XVI – počatok XVII st., Kyïv 1978; Utrutko L., Monastery na terenie eparchii białoruskiej w XVII wieku, w: Życie monastyczne w Rzeczypospolitej, Białystok 2001 s. 118–21, 123; Wołoszyn J. W., Problematyka wyznaniowa w praktyce parlamentarnej Rzeczypospolitej w latach 1648–1696, W. 2003; Zerneva A. S., Belorusskij pečatnik Spiridon Sobol, w: Kniga. Issledovanija i materialy, Moskva 1965 X 139–40; Žudro F., Borkolabovskij Svjato-Voznesenskij ženskij monastyr, Mogilev 1906; tenże, Bujnickij Svjato-duchovskij monastyr, Mogilev 1904; tenże, Ioil Trucevič, pervyj igumen kuteinskago monastyra, Mogilev 1891; [tenże] I. V., Oršanskij Bogojavlenskij Kuteinskij monastyr ili drevnjaja Belorusskaja Lavra, Mogilev 1912; – Akty Juž. i Zap. Ross., II 91–5; Akty Vil. Archeogr. Kom., XI, XV, XXVIII; Akty Zap. Ross., IV 520–5, V 68–72; Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, II, V; Belorussija v epochu feodalizma. Sbornik dokumentov i materialov, Minsk 1959–60 I–II; [Bolchovitinov E.], Opisanie Kievopečerskoj Lavry..., Kiev 1831 s. 203; Golubev S., Kievskij mitropolit Petr Mogila i ego spodvižniki, Kiev 1898, Dodatki s. 201–3; Istoriko-juridičeskije materialy Vitebskogo archiva izvlečennyje iz aktovych knig gubernij Vitebskoj i Mogilevskoj chraniaščichsja w Central’nom Vitebskom archivie, Vitebsk 1879–1902 VIII, IX, XIV, XXIII, XXIV, XXX; Lietuvos Vyriausojo Tribunolo Sprendimai 1583–1655, Par. V. Raudeliunas, A. Balilulis, Vilnius 1988 s. 404; Metryka Litewska. Księga wpisów nr 131, Wyd. A. Rachuba, W. 2001; Radziwiłł, Pamiętnik, I; Roksolański parnas. Polskojęzyczna poezja ukraińska od końca XVI do początku XVIII wieku, Oprac. R. Radyszewśkyj, Kr. 1998 II 147–54; Sobranie drevnich gramot i aktov gorodov Minskoj gubernij, pravoslavnych monastyrej, cerkvej i po raznym predmetam, Minsk 1848 s. 111–15, 120–7, 216–20, 227–8; Unija v dokumentach, Minsk 1997 s. 198–9; Vol. leg., III 741, IV 199, 229, 233; [Zaleski S. Szycik], Drzewo dobre na drugi dzień pogrzebu [...] Heleny X. Sołomireckiej Bogdanowej Stetkiewiczowej..., [Kutein?, 1640]; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 14927 k. 6–8, Dz. X nr 259 k. 1–11, Sumariusze Metryki Lit., VIII k. 174, 242; Lietuvos mokslų akademijos biblioteka w Wil.: F. 18 nr 135 s. 286–99, F. 21 nr 1222 k. 16, F. 139 nr 4285, 4406, F. 255 nr 1294 k. 280, 334, 359; Lietuvos valstybės istorijos archyvas w Wil.: F. 610 op. 3 nr 118, 252 k. 1–3, F. 634 op. 3 nr 569 k. 27–9.
Tomasz Kempa