Stachoń Bolesław Feliks, krypt. BOS (1897–1941), generał brygady Wojska Polskiego, pilot szybowcowy i samolotowy, pierwszy polski pilot wiatrakowców. Ur. 18 V 1897 w Woli Wadowskiej (pow. mielecki), był synem Wojciecha i Honoraty z Dobrowolskich.
Od r. 1907 uczył się S. w gimnazjum klasycznym w Dębicy, gdzie w l. 1914–15 był członkiem Drużyny Strzeleckiej; egzamin dojrzałości zdał w r. 1915. Dn. 1 X t.r. wcielony został do armii austro-węgierskiej i do 1 XII służył jako strzelec w 17. p. strzelców. Następnie ukończył szkołę oficerską piechoty w Lubaczowie (1 XII 1915 – marzec 1916) i do końca wojny służył w 33. p. strzelców na froncie włoskim, kolejno jako kapral, chorąży (od czerwca 1917), wreszcie podporucznik (od października t.r.). Od lutego do maja 1918 odbył kurs karabinów maszynowych w Trebinie. Dn. 8 XI t.r. wstąpił do WP i został dowódcą kompanii karabinów maszynowych Baonu Zapasowego Ziemi Ropczyckiej, a od 1 XII t.r. do 5 V 1919 – w grupie gen. Zygmunta Zielińskiego na froncie ukraińskim. Potem dowodził kompanią karabinów maszynowych 2. baonu 37. pp w wojnie polsko-sowieckiej. Dn. 25 II 1920 awansowany został na porucznika. Uczestniczył w wyprawie kijowskiej i w bitwie warszawskiej. Ranny 18 VIII t.r. pod Płońskiem leczył się do 20 IX w Szpitalu Ewangelickim w Warszawie, po czym powrócił do 37. pp. Od 1 XII t.r. do 30 VII 1921 był urlopowany i studiował na Wydz. Budowy Maszyn Politechn. Lwow.
Do WP wrócił S. jako oficer zawodowy 1 VIII 1921 i do 27 X t.r. uczył się na kursie dowódców baonów w Głównym Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. Następnie przeniósł się do lotnictwa i ukończył kolejno: Niższą Szkołę Pilotażu w Bydgoszczy (27 X 1921 – 1 X 1922) i Wyższą Szkołę Pilotażu w Grudziądzu (1 X – 14 X 1922). W r. 1922 został awansowany na kapitana (ze starszeństwem od 1 VI 1919). Dn. 14 XI 1922 otrzymał przydział do 6. eskadry wywiadowczej 2. p. lotn. w Krakowie, latającej na samolotach «Ansaldo A-300»; 12 I r.n. został jej dowódcą. Od grudnia 1923 do 15 VII r.n. pracował w Dep. IV MSWojsk. Dn. 21 VIII 1924 objął kierownictwo sekcji treningowej w Centralnych Zakładach Lotniczych; był tam również oblatywaczem samolotów, gdyż miał opinię doskonałego pilota. Od 26 V do 26 VIII 1925 odbył kurs kontrolerów fabrycznych we Francji, następnie wchodził w skład Polskiej Misji Wojskowej Zakupów w Paryżu, jako pilot oblatujący. Podczas pobytu w Paryżu w maju 1926 ustalił rekord wznoszenia na 6 tys. m (14 min 38 s) na samolocie myśliwskim «Spad 61». Po powrocie do Polski (26 V 1925) był komendantem parku kolejno w 11. p. lotn. w Lidzie (do 17 XII 1926) i w 6. p. lotn. we Lwowie (do 23 V 1927). We Lwowie latał na samolotach «Potez-XXVII». W r. 1927 otrzymał awans na majora (ze starszeństwem od 1 I t.r.). Od 23 V do 20 IX t.r. pozostawał w rezerwie (na własną prośbę); po powrocie do służby został szefem pilotażu w Centralnej Szkole Podoficerów Lotnictwa w Bydgoszczy (4 X 1927 – 18 XI 1928), następnie komendantem tamtejszej szkoły pilotów w Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa do 11 V 1929, wreszcie komendantem Lotniczej Szkoły Strzelania i Bombardowania (LSSiB) w Grudziądzu (11 V 1929 – 31 VIII 1930). Doprowadził w niej do podniesienia poziomu szkolenia pilotów myśliwskich, wprowadził kurs wyższego pilotażu (strzelania myśliwskiego i pilotażu bez widoczności), kursy strzelania i bombardowania dla strzelców samolotowych oraz kursy pilotażu podstawowego dla szeregowców. Od 7 I do 8 IV 1930 przeszedł kurs oficerów sztabowych przy Wyższej Szkole Wojennej (WSW) w Warszawie. Od 1 IX do 11 XI t.r. był komendantem kursu pilotażu myśliwskiego przy 2. p. lotn. w Krakowie, a następnie objął ponownie komendanturę LSSiB. W październiku 1931 uzyskał kategorię B pilota szybowcowego, a we wrześniu 1932 kategorię C w Bezmiechowej i ustalił dwa krajowe rekordy szybowcowe na «Czajce»: wysokości (przewyższenia) lotu (19 IX 1932, 470 m) i odległości (21 IX 1932, 16 km). W dn. 2–15 XI 1933 uczestniczył w wizycie polskiego lotnictwa wojskowego w Moskwie na samolotach «Lublin R-XIII» (które ze względu na pogodę doleciały tylko do Mińska, a stamtąd delegacja dalej pojechała koleją) pod dowództwem płk. Ludomiła Rayskiego.
W l.n. przyczynił się S. do rozwoju szybownictwa w Polsce. Przetłumaczył z niemieckiego „Praktyczny podręcznik pilota szybowcowego” E. Bachema (W. 1933) – pierwszy tego rodzaju poradnik wydany w Polsce. W l. 1933–4 współorganizował Wojskowy Obóz Szybowcowy w Ustjanowej (największy w Polsce ośrodek szybowcowy) i pełnił tam funkcję komendanta I Kursu Szybowcowego (czerwiec 1934). T.r. został awansowany na podpułkownika (starszeństwo od 1 I). Doprowadził do zakupienia w Wielkiej Brytanii wiatrakowca (autożyra – rodzaj wiropłata) «Cierva C-30A Rota», odbył tam przeszkolenie, stając się pierwszym polskim pilotem wiatrakowców, i 10 XII 1934 wykonał na nim przelot z Londynu do Warszawy. S. ogłaszał artykuły w „Przeglądzie Lotniczym”, w r. 1935 wydał pierwszą w Polsce pracę o wiatrakowcach pt. Wirowice i sterowce (W.), a w r.n. książkę Latanie podług przyrządów… (W.). Podczas Mityngu Lotniczego w Warszawie, z okazji otwarcia międzynarodowych zawodów balonowych Gordon-Bennetta (14 IX t.r.), pilotując wiatrakowiec wziął udział w «ślimaczym wyścigu» z samolotem «RWD-9» pilotowanym przez Kazimierza Chorzewskiego. Był inicjatorem wznowienia krajowych zawodów szybowcowych i kierował III Krajowymi Zawodami Szybowcowymi (22 IX – 6 X t.r.) w Ustjanowej. T.r. został członkiem Aeroklubu RP. Z dn. 18 I 1936 przestał sprawować obowiązki komendanta LSSiB w Grudziądzu i pozostawał w dyspozycji dowódcy 3. Grupy Aerounatycznej. W tym czasie był szefem polskiej misji lotniczej w Moskwie. Dn. 5 V t.r. został mianowany p.o. dowódcą 4. p. lotn. w Toruniu. Od 19 do 31 X t.r. przebywał na kursie informacyjnym w Centrum Wyszkolenia Piechoty, a następnie był słuchaczem kursu w Wyższej Szkole Lotniczej przy WSW (1 XI 1936 – 3 XI 1937). W 4. p. lotn. S. zorganizował eksperymentalną Eskadrę Wiropłatów, jednakże próby nie potwierdziły przydatności wiatrakowca do kierowania ogniem artylerii i eskadra została rozwiązana w r. 1938. W l. 1936–7 wysunął propozycję użycia samolotów «PZL P-23 Karaś» i «PZL P-11» do atakowania broni pancernej z lotu nurkowego i doprowadził do ich przetestowania przez Inst. Techniczny Lotnictwa w Warszawie. Był także autorem nie zrealizowanego projektu utworzenia eskadry obrony wybrzeża. Jako dowódca 4. p. lotn. (nominacja 4 VIII 1938) podniósł poziom jego eskadr myśliwskich na jedno z czołowych miejsc w kraju – równorzędne z eskadrami 1. p. w Warszawie. Był współorganizatorem Ogólnopolskiego Zlotu Lotnictwa Sportowego w Toruniu (18–19 VI 1938). W r. 1939 został awansowany na pułkownika (ze starszeństwem od 19 III t.r.). Na wiosnę t.r. wysłano go pod fałszywym nazwiskiem z misją wywiadowczą do Niemiec, lecz rozpoznany na granicy musiał z niej zrezygnować. W poł. lipca 1939, na rozkaz dowódcy Armii «Pomorze» gen. Władysława Bortnowskiego, wykonał na samolocie «PZL P-23 Karaś» czterogodzinny lot w celu rozpoznania umocnień i zgrupowań niemieckich w rejonach Gdańska i Prus Wschodnich. Po ogłoszeniu mobilizacji w sierpniu 1939 4. p. lotn. został rozwiązany i S. otrzymał nominację na dowódcę lotnictwa i obrony przeciwlotniczej Armii «Pomorze» w skład którego wchodziły 141. i 142. eskadry myśliwskie, 42. eskadra rozpoznawcza, 43. i 46. eskadry obserwacyjne oraz dwa plutony (7. i 8.) samolotów łącznikowych i 1. kompania balonów obserwacyjnych.
W kampanii wrześniowej dowodził S. działalnością bojową podległych mu jednostek (strącono ponad 20 samolotów nieprzyjaciela), a następnie przeprowadził ich ewakuację do Rumunii. W ambasadzie RP w Bukareszcie kierował (październik – listopad) akcją przerzutu polskich lotników do Francji (ewakuowano 9 tys. osób). Następnie przybył do Francji. Mianowany przez dowódcę Polskich Sił Powietrznych gen. Józefa Zająca starszym polskim oficerem na terenie Wielkiej Brytanii, wyjechał tam w celu organizowania polskiego lotnictwa. Dn. 25 XII t.r. został polskim dowódcą ośrodka wyszkolenia ochotniczej rezerwy Royal Air Force (RAF VR) w Eastchurch, włączonego w końcu maja 1940 do Centrum Wyszkolenia Lotniczego Polskich Sił Powietrznych w Blackpool. W Eastchurch przyczynił się do powstania w marcu 1940 czasopisma żołnierskiego „Wiadomości ze Świata”, przekształconego później w tygodnik „Skrzydła”. Ze względu na przekroczenie wieku 40 lat nie został zakwalifikowany do lotów bojowych, jednakże odbył przeszkolenie w Carlish (20 V – 19 VI t.r.), a następnie w Polskiej Szkole Pilotażu w Hucknall (11 VI – 17 VII). Dn. 18 VII objął stanowisko komendanta stacji (lotniska) Swinderby, która była bazą polskich dyonów bombowych 300. i 301. Na własną prośbę przeszedł przeszkolenie na samolotach «Wellington» w Ośrodku Doskonalenia Załóg nr 18 w Bramcote i uzyskał zgodę władz brytyjskich na wykonywanie lotów jako drugi pilot. Zginął 4 VII 1941 podczas lotu na bombardowanie Bremy, gdy jego samolot zestrzeliły myśliwce niemieckie koło Absen w Holandii. Pozostali członkowie sześcioosobowej załogi uratowali się i dostali do niewoli. S. został pochowany na cmentarzu Exloermond Odoorn Prenthe w Holandii (grób 1, rząd 4, działka płd.-wsch.). Był odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V kl., Orderem Polonia Restituta V kl., sześciokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Polową Odznaką Pilota i honorową Odznaką Pilota Rumuńskiego. Pośmiertnie został awansowany do stopnia generała brygady (ze starszeństwem od 1 I 1964) przez gen. Władysława Andersa, jako Naczelnego Wodza (na wychodźstwie).
Z małżeństwa z Jadwigą Marią z Konopińskich miał S. syna Zygmunta (ur. 1927).
Kawalerowie Virtuti Militari, II cz. 1 (E. Tomkowiak); Kosk H. P., Generalicja polska, Pruszków 2001 II (fot.); Kryska-Karski –Żurakowski, Generałowie; Zieliński J., Dowódcy pułków lotnictwa polskiego 1921–2000, P. 2001; – Almanach. Polskie lotnictwo sportowe, Kr. 1987 s. 142; Cumft O., Kujawa H., Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939–1945, W. 1989 s. 486; – Bartel R., Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939, W. 1978 s. 175, 591, 597; Celek J., Skrzydlata szkoła, P. 2000 s. 131, 145, 156, 163; Cynk J. B., Polskie lotnictwo myśliwskie w boju wrześniowym, Gd. 2000 s. 77, 85, 97, 151, 167, 182, 215, 291; tenże, Polskie siły powietrzne w wojnie, Gd. 2001–2 I–II; Dubicki T., Wojsko Polskie w Rumunii 1939–1941, W. 1994; Karpiński S., Na skrzydłach huraganu, Londyn 1976–7 I–IV; [Kędzierski J.] Kędz. J., Bolesław Stachoń, „Skrzydlata Polska” 1959 nr 40 s. 16 (fot.); Król W., Polskie dywizjony lotnicze w Wielkiej Brytanii 1940–1945, W. 1976; Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa, W. 1933 s. 263 (fot.); Kurowski A., Lotnictwo polskie w 1939 roku, W. 1962 s. 95, 145, 148; Morgała A., Polskie samoloty wojskowe 1918–1939, W. 1972 s. 85, 494–7; Olejko A., Szybowce nad Bieszczadami, Lesko 1998 s. 30, 33–4, 36, 148, 151, 219, 222; Pawlak J., Pamięci lotników polskich 1918–1945, W. 1998 s. 54, 95, 204 (fot.), 297; tenże, Polskie eskadry w latach 1918–1939, W. 1989 s. 165, 266–8, 313 (fot.); tenże, Polskie eskadry w wojnie obronnej. Wrzesień 1939, W. 1991 s. 573; Pol. Siły Zbrojne, II cz. 1; Przedpełski A., 80 lat polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1998. Zarys historii, W. 1998; Rudkowski F., Lotnictwo polskie w Wielkiej Brytanii, Paryż 1969 s. 32, 135; Sławiński K., Lotnictwo Armii „Pomorze”, Pruszków 1992 s. 18, 22, 37, 65, 88, 90; tenże, Lotnisko toruńskie 1920–1945, W. 1983 s. 60 (fot.), 61, 78, 83; Witkowski R., Wiropłaty w Polsce, W. 1986 s. 9–10 (fot. po s. 8); – „Dzien. Personalny MSWojsk.” 1920, 1922, 1927, 1934, 1939; Roczn. oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – Jokiel J., Udział Polaków w bitwie o Anglię, W. 1988 s. 8–9; Skalski S., Czarne krzyże nad Polską, W. 1985 s. 54, 114; Zając J., Dwie wojny. Mój udział w wojnie o niepodległość i w obronie powietrznej Polski, Londyn 1964; – „Skrzydlata Polska” 1935 nr 10 s. 263–4; – CAW: sygn. 14652, KZ–25/45, VM–1/53 (akta personalne i odznaczeniowe S-a); IPiM Sikorskiego: sygn. LOT. A. 97/60/2 (zeszyt ewidencyjny S-a); – Informacje Andrzeja Suchcitza z Londynu i Zygmunta Kozaka z W.
Andrzej Glass