Srocki Bolesław Maciej, pseud. i krypt.: B.S., Bolesław, Pan Bolesław (1893–1954), publicysta, działacz ruchu zetowego, wychowawca młodzieży, poseł do sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Ur. 24 III w folwarku Otalążka (pow. grójecki). Był synem Władysława, dzierżawcy majątku, i Stefanii z Gierszów, księgowej.
Trudna sytuacja materialna rodziny, śmierć matki (1908) i kalectwo wywołane gruźlicą kości (przy niskim wzroście miał nieproporcjonalnie długie ręce i utykał na jedną nogę) opóźniały naukę S-ego. Wcześnie zmuszony był do utrzymywania się z korepetycji. Od września 1909 uczył się w szkole realnej Witolda Wróblewskiego (późniejsze Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego) w Warszawie. W r.n. wstąpił do Związku Polskiej Młodzieży Socjalistycznej. W l.n. podjął działalność w Organizacji Młodzieży Narodowej (OMN) Szkół Średnich i w Związku Młodzieży Polskiej «Przyszłość» («Pet»), powiązanych ze Związkiem Młodzieży Polskiej (ZMP «Zet»). W czerwcu 1914 otrzymał świadectwo dojrzałości. W czasie pierwszej wojny światowej pracował jako nauczyciel w Warszawie, a w l. 1917–19 był pomocnikiem biurowym w Biurze Pracy Społecznej przy Tow. Popierania Pracy Społecznej. Formalnie nie pełniąc żadnych funkcji kierowniczych w ruchu zetowym, faktycznie kierował sprawami uczniowskimi w OMN, a w l. 1914–21 był także współredaktorem organu Sekcji Koronnej OMN Szkół Średnich „Dla Polski” i organu OMN Szkół Wyższych „Miesięcznik Młodzieży Polskiej”. Tu umieścił w r. 1917 artykuł pt. Rewolucja rosyjska i jej wpływ na bieg sprawy polskiej.
Po przyłączeniu Chełmszczyzny do Ukrainy na mocy traktatu brzeskiego (9 II 1918) współorganizował S. «Straż Kresową» (od r. 1920 Tow. Straży Kresowej) i wyjechał do Chełma, gdzie jeszcze w tym miesiącu został sekretarzem redakcji, a następnie redaktorem naczelnym pierwszego pisma «Straży» – tygodnika „Głos Ziemi Chełmskiej”. W lipcu 1919 wrócił do Warszawy po przeniesieniu tu centrali «Straży» i został w niej kierownikiem Wydz. Prasowo-Wydawniczego. Na zjeździe instruktorów «Straży» w Warszawie (16–17 IX t.r.) opowiedział się za popieraniem narodowości «kresowych» w celu osłabienia Rosji oraz za utworzeniem z Litwy, Białorusi i Ukrainy bądź osobnych państw, bądź autonomicznych prowincji w granicach Polski. Objął także redakcję miesięcznika „Wschód Polski” (wydawanego od grudnia) i następnie był współzałożycielem pism «Straży» m.in. w Wilnie, Grodnie, Białymstoku, Brześciu nad Bugiem, Włodzimierzu Wołyńskim, Łucku i Kamieńcu Podolskim. Odtąd przez wiele lat był doradcą Zdzisława Lechnickiego, prezesa Komitetu Wykonawczego «Straży», któremu przygotowywał wystąpienia polityczne. W sierpniu 1919 wybrany został w skład trzyosobowego Komitetu Centralnego (KC) «Zetu», i w krytycznym momencie wojny polsko-sowieckiej w poł. r. 1920 wraz z Lechnickim oraz Stefanem Szwedowskim wchodził w skład jego ekspozytury na teren ewentualnej okupacji. W r.n. opublikował broszurę Akcja przeciwko Straży Kresowej w prasie i w Sejmie (W.). Należał do inicjatorów założenia (grudzień 1921) Inst. Badań Spraw Narodowościowych (IBSN). Był także członkiem pierwszego zarządu Inst. do Badania Ziem Wschodnich Rzeczypospolitej, działającego w l. 1922–7. Od listopada 1922 do stycznia 1924 studiował polonistykę na Wydz. Filozoficznym Uniw. Warsz. Od października 1923 do lutego 1928 pracował jako urzędnik administracyjny w drukarni Piotra Ambroziewicza i Leona Nowaka w Warszawie. W styczniu 1924 został wybrany do KC Związku Patriotycznego (stanowiącego kontynuację «Zetu», funkcję tę sprawował do czerwca 1926 i znów w l. 1928, 1935–6) i objął redakcję pisma „Sprawy Polskie” (R. 1: 1924) oraz kierownictwo referatu młodzieży akademickiej (czyli funkcję łącznika do KC «Zetu»). Od r. 1924 działał w Związku Obrony Kresów Zachodnich (ZOKZ) i początkowo wchodził do Zarządu Okręgu Warszawa. M.in. wygłosił 1 II 1926 wykład radiowy z okazji Tygodnia Obrony Kresów Zachodnich.
W r. 1926 uczestniczył S. w utworzeniu przez zetowców należących do obozu majowego Związku Naprawy Rzeczypospolitej (ZNR), któremu prezesował Lechnicki. Był członkiem Rady Naczelnej i wiceprzewodniczącym Komisji Prasowej, uważanym za «szarą eminencję» centralnego organu prasowego ZNR – pisma „Przełom”, gdzie ogłosił kilka artykułów programowych, w tym artykuł wstępny pt. Moment przełomu w nr 1 (z 30 V 1926), ostro krytykujący sejm i «sejmowładztwo». Z ramienia ZNR został w marcu 1928 posłem do Sejmu RP z listy państwowej nr 1 (BBWR) i był członkiem sejmowych komisji: ochrony pracy i emigracyjnej; na plenarnych posiedzeniach sejmu głosu nie zabierał. Kiedy w czerwcu 1928 ZNR i Partia Pracy utworzyły Zjednoczenie Pracy Wsi i Miast (ZPWiM), wszedł do jego Zarządu Głównego (ZG), obejmując następnie w grudniu 1929 funkcję skarbnika. T.r. dokooptowany do ZG Związku Seniorów OMN i Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej (ZPMD) Szkół Wyższych RP, pozostawał w składzie tego ciała do wybuchu wojny, będąc m.in. jego łącznikiem z ZPMD Szkół Wyższych RP. Jednocześnie od t.r. wchodził do komisji przedstawiającej kandydatów do odznaczeń spośród członków OMN, działającej przy Głównej Komisji Odznaczeniowej, a od r. 1930 – przy Komitecie Krzyża i Medalu Niepodległości. Po rozwiązaniu sejmu (1930) działał w Głównym Komitecie Wyborczym ZPWiM przed następnymi wyborami, po czym wyjechał do Poznania, gdzie od stycznia 1931 kierował Wydz. Prasowo-Wydawniczym ZOKZ (od r. 1934 – Polski Związek Zachodni ). Pomagał przy redagowaniu tamtejszego periodyku zetowego „Przemiany” i reprezentował seniorów na cotygodniowych zebraniach koła zetowego. Publikował w „Strażnicy Zachodniej”, m.in. w r. 1933 ogłosił artykuł Polska i Niemcy po wojnie światowej (nr 1/2, specjalny, pt. „Problem niemiecki na ziemiach zachodnich”). Od października 1934 do marca 1936 był przewodniczącym Zarządu Okręgu Poznań PZZ. Uczestniczył także w akcji odczytowej PZZ i współpracował z pismami „Front Zachodni” oraz „Morze i Kolonie”, najczęściej podpisując swoje artykuły krypt. B.S. Działał także w Radzie Organizacyjnej Polaków z Zagranicy; m.in. wchodził w skład komisji redakcyjnej jej organu „Polacy Zagranicą” (1930) i zarządu Tow. Przyjaciół Muzeum Polonii Zagranicznej (1931). Był również czynny w utworzonym w r. 1934 «Światpolu» – Światowym Związku Polaków z Zagranicy. Na II Zjeździe Związku Seniorów OMN i ZPMD (w czerwcu 1934 w Warszawie) wygłosił referat pt. Nasza młodzież. W listopadzie 1936 na Zjeździe Uczestników Ruchu Niepodległościowego ZMP, zwołanym w Warszawie z okazji 50-rocznicy «Zetu», wystąpił z referatem Rola historyczna «ZETU» (w: „W pięćdziesiątą rocznicę powstania «ZETU»”, W. 1937). Kiedy w r. 1936, na miejsce organu ZNR „Przełom”, powołano pismo „Naród i Państwo”, S. wystarał się o środki finansowe na jego wydawanie i objąwszy stanowisko redaktora naczelnego, postawił je na wysokim poziomie. W artykułach Furiat i jego ataki (nr 39) oraz Człowiek, który prawdy nie szanuje (nr 40) ostro zaatakował tu Stanisława Cata-Mackiewicza, gdy ten w wileńskim „Słowie” wystąpił z oskarżeniami przeciw woj. śląskiemu Michałowi Grażyńskiemu. S. gruntownie zorientowany w bieżącej polityce, przy tym miłośnik literatury i dobry stylista, sam jednak pisywał mało; poglądy swe upowszechniał za pośrednictwem innych współpracowników pisma. Od kwietnia 1936 był jednocześnie zastępcą sekretarza generalnego oraz kierownikiem działu wydawniczego IBSN.
Wg historyków ruchu zetowego (Szwedowski, Tadeusz W. Nowacki) wywarł S. wielki wpływ na ukształtowanie ideowe jego uczestników, szczególnie OMN Szkół Średnich. Nawoływał do konkretnej pracy i reform w duchu «uspołecznienia państwa» i «upaństwowienia społeczeństwa» (Janusz Rakowski). Abnegat we własnych sprawach życiowych, poświęcił się całkowicie działalności organizatorskiej. Prawdopodobnie z powodu ułomności fizycznej trzymał się w cieniu, unikał zajmowania pierwszoplanowych stanowisk. Przed r. 1939 przygotował i skupił wokół siebie kadrę ideowych wychowanków.
Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. i obrony Warszawy pracował S. jako referent aprowizacyjny Zarządu Miejskiego m. st. Warszawy. W czasie okupacji niemieckiej pozostawał początkowo bez stałej pracy. Od lipca 1941 do października t.r. i ponownie od maja do października 1942 kierował nadzorem w administracji sadu w majątku Skorczyce na Lubelszczyźnie. Od stycznia r.n. do wybuchu powstania warszawskiego był delegatem aprowizacyjnym Zarządu Miejskiego m. st. Warszawy. W marcu 1940 został (po Antonim Wieczorkiewiczu) redaktorem naczelnym konspiracyjnych „Wiadomości Polskich”, centralnego organu politycznego Komendy Głównej (KG) ZWZ. Funkcję tę przekazał jesienią t.r. Witoldowi Giełżyńskiemu. Należał do współpracowników Wydz. Informacji Biura Informacji i Propagandy KG AK (BIP KG AK). Był także ideowym przywódcą «Petu», konspiracyjnej organizacji młodzieżowej o charakterze samokształceniowo-wychowawczym, utworzonej (jako kontynuacja dawnego «Petu») z jego inspiracji na początku 1940, a kierowanej przez Stanisława Leopolda «Rafała». Pośredniczył w nawiązaniu kontaktu z twórcą i kierownikiem Organizacji Małego Sabotażu «Wawer» Aleksandrem Kamińskim, w wyniku czego «Pet» włączył się jesienią 1941 do działalności tej organizacji. Również przy udziale S-ego jesienią 1942 wychowankowie «Petu» (m.in. Andrzej Romocki «Morro», Stanisław Huskowski «Ali», Jerzy Zborowski «Jeremi», Bronisław Pietraszewicz «Lot», Andrzej Łukoski «Blondyn») przeszli do nowo utworzonych Grup Szturmowych Szarych Szeregów, a sama organizacja «Pet» została w maju 1943 rozwiązana. Aresztowany 1 VIII t.r. wraz ze wszystkimi mieszkańcami domu przy ul. Różanej 56 i osadzony na Pawiaku, 5 (lub 6) IX 1943 został zwolniony. Brał następnie udział w szkoleniu ideowym żołnierzy harcerskiego baonu Kierownictwa Dywersji AK «Parasol», dokąd trafiła większość jego wychowanków z konspiracyjnego «Petu». Wchodził również do Rady Wychowawczej przy Kwaterze Głównej Szarych Szeregów, powołanej w marcu 1944. Jednocześnie współorganizował konspiracyjny PZZ, utworzony w marcu 1943 (kolejne krypt. Zachód – Kopalnia – Studnia), i wszedł w skład jego Rady Naczelnej (być może, także – Prezydium Rady Naczelnej), przewodniczył Radzie Naukowej oraz miał wykłady o stosunkach polsko-niemieckich na kursach dla pełnomocników i emisariuszy PZZ wysyłanych do Rzeszy Niemieckiej. W r. 1943 ukazała się jego broszura Polska i Niemcy. Wczoraj, dziś, jutro (Co każdy Polak dzisiaj o Polsce i Niemczech wiedzieć powinien), wydana w Warszawie przez redakcję wydawnictw PZZ, którą także S. prowadził (wg niektórych źródeł współautorami broszury byli Szwedowski, Leon Stachowiak). Należał również do Rady Organizacyjnej konspiracyjnego Polskiego Związku Północnego, tworzonego pod patronatem PZZ i mającego stać się tymczasowym przedstawicielstwem społeczeństwa polskiego Prus Wschodnich. Prace tej organizacji nie wyszły poza stadium koncepcyjne. W czasie powstania warszawskiego 1944 r. był zastępcą redaktora naczelnego centralnego organu prasowego AK „Biuletynu Informacyjnego” (A. Kamińskiego); odpowiadał za stronę polityczną pisma i uczestniczył wraz z Kamińskim w codziennych odprawach u szefa BIP KG AK płk. Jana Rzepeckiego. Po kapitulacji oddziałów powstańczych wydostał się z Warszawy wraz z ludnością cywilną do Milanówka, a następnie dotarł do Krakowa, gdzie kontynuował działalność konspiracyjną w ramach Wydz. Informacji BIP KG AK do rozwiązania tej organizacji w styczniu 1945.
Od kwietnia 1945 był S. krótko referentem Wydz. Planowania Zarządu Miejskiego m. st. Warszawy. W czerwcu t.r. przeszedł do pracy w Inst. Bałtyckim, mieszczącym się początkowo w Toruniu i Bydgoszczy; kierował jego Wydz. Pomorzoznawczym. W listopadzie 1945 został wybrany na wiceprezesa Tow. Przyjaciół Uniw. Mikołaja Kopernika i Młodzieży Akademickiej w Toruniu, w l. 1945–8 wchodził w skład Rady Naukowej dla Ziem Odzyskanych. Brał udział w zjazdach niemcoznawczych, wieczorach dyskusyjnych na tematy polsko-niemieckie i wygłaszał na nich referaty (np. w lutym 1947 w Osiecznej pod Lesznem przedstawił referat Straty niemieckie i ich skutki dla życia gospodarczego Niemiec). W lipcu 1948 został sekretarzem generalnym biura Inst. Bałtyckiego (od t.r. w Gdańsku-Sopocie). Nakładem tego Instytutu ukazały się trzy jego książki: Główne liczby nowej Polski (Gd. 1945, anonimowo), Polska i nowe Niemcy (Gd. 1946), Nowa Polska i nowe Niemcy. Szkice i studia (Gd. 1947). Pisywał o sprawach Ziem Odzyskanych do wydawanego przez Instytut „Jantaru” (m.in. Polska a Bałtyk w przeszłości i obecnie, R. 4: 1946 z. 1) oraz do „Strażnicy Zachodniej”, organu PZZ. Nakładem PZZ ukazała się jego książka Czy Niemcy mogą żyć w nowych granicach? (P. 1947). Był w l. 1949–50 doradcą i opiekunem Młodzieżowego Klubu Turystycznego Polskiego Tow. Turystyczno-Krajoznawczego «Watra». Po rozwiązaniu Inst. Bałtyckiego (1950) był pracownikiem naukowym Morskiego Inst. Technicznego, potem współpracował z Inst. Zachodnim w Poznaniu. Zmarł na raka 12 III 1954 w Gdańsku i został pochowany na cmentarzu w Sopocie. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Był odznaczony Krzyżem Niepodległości (1931), Złotym Krzyżem Zasługi i Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury; żadnego z odznaczeń nie odebrał, uważając te sprawy za nieistotne.
S. pozostawił nie publikowane przekłady z poezji rosyjskiej i francuskiej, oraz wspomnienia m.in. o S. Leopoldzie i Bronisławie Pietraszewiczu (przechowywane w Arch. WIH w Warszawie-Rembertowie, sygn. III/49/57, drugie z nich zostało wydane po śmierci S-ego na łamach „Za wolność i lud” 1956 nr 8).
S. rodziny nie założył.
Brat S-ego, Stefan, przodownik Policji Państwowej do r. 1939, zmarł w obozie w Niemczech, wywieziony tam po powstaniu warszawskim 1944 r. Siostra S-ego, Władysława, zamężna Dubrowska, była matką Krystyny Siesickiej (2.v. Waśniewskiej), członkini Szarych Szeregów, żołnierza AK, później autorki powieści dla młodzieży.
Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Red. J. W. Majchrowski przy współpracy G. Mazura i K. Stepana, W. 1994; Kunert, Słown. konspiracji warsz., III (fot., bibliogr.); – Słown. pol. tow. nauk., II cz. 1–3; – Boruta M., Instytut Badań Spraw Narodowościowych (1921–1939), „Przegl. Polonijny” R. 11: 1985 z. 2 s. 73; Broniewski S., Florian Marciniak, naczelnik Szarych Szeregów, W. 1988 (fot. przed s. 113); Długajczyk E., Sanacja śląska 1926–1939, Kat. 1983; Gierowska-Kałłaur J., Straż Kresowa a Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich, W. 1999; Hass L., Związek Patriotyczny 1918–1926, „Kwart. Hist.” R. 85: 1978 nr 4 s. 940–1; Kaczyńska D., Dzieje grupy żoliborskiej okupacyjnego „Petu”, w: Warszawa lat wojny i okupacji 1939–1944, W. 1971 z. 1 s. 332–41, 344–6, 350, 354; Katelbach T., Zet, „Zesz. Hist.” 1968 z. 13 s. 4, 23, 30; Lewandowska S., Polska konspiracyjna prasa informacyjno-polityczna 1939–1945, W. 1982; Lusiński C., II Rzeczypospolita a Polonia 1922–1939, W. 1998; Nasza walka o szkołę polską 1901–1919, Red. B. Nawroczyński, W. 1932; Mroczko M., Związek Obrony Kresów Zachodnich 1921–1934, P. 1977; Rakowski J., Zetowcy i piłsudczycy, „Zesz. Hist.” 1981 z. 55 s. 12–14, 36–8, 53, 57, 63; Stachiewicz P., „Parasol”, W. 1984 (fot. między s. 48 a 49); Waingertner P., „Naprawa” (1926–1939). Z dziejów obozu pomajowego, W. 1999 (mylna data ur. 1890); Wierzbicka M., Problematyka „Przełomu” w latach 1926–1935, „Roczn. Hist. Czasopism. Pol.” T. 3: 1963 z. 1 s. 251–4, 275–6, 279; ZET w walce o niepodległość i budowę państwa. Szkice i wspomnienia, Red. T. W. Nowacki, W. 1996 (fot. zbiorowa, s. 178); Związek Polskiej Młodzieży Demokratycznej w okresie II Rzeczypospolitej i II wojny światowej, Red. J. Pietrusza, Kr. 1998; – Grzegorczyk P., Diariusz kultury polskiej, 1945, Kr. 1946; toż, 1947, Kr. 1947; toż, 1947, W. 1949; Instytut Bałtycki redivivus…, Gd. 1947 s. 67–75 (Sprawozdanie z prac i zamierzeń w zakresie problematyki gospodarczej pomorskiej w latach 1945 i 1946 S-ego), s. 106; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, s. 132 (fot.), s. 137, 204, 207, 212; – Broniewski S., Całym życiem. Szare Szeregi w relacji naczelnika, W. 1993 (fot.); Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1961 II; Dorabialska A., Jeszcze jedno życie, W. 1972; Peszczyński M., Przyczynki do historii Zet-u akademickiego lat trzydziestych, „Zesz. Hist.” 1984 z. 69 s. 8–9; Powstanie i pierwsze dziesięć lat UMK 1945–1956. Wybór źródeł, Wyd. H. Duczkowska-Moraczewska, Tor. 1995; W pięćdziesiątą rocznicę powstania „ZETU”. Sprawozdanie ze Zjazdu Uczestników Ruchu Niepodległościowego Związku Młodzieży Polskiej (Młodzieży Narodowej)…, Oprac. T. Piskorski, W. 1937 s. 64–77, 89, 112, 115, 163; – „Dzien. Bałtycki” 1954 nr 64 (nekrolog); – AAN: Zespół Tow. Straży Kresowej (nie wykorzystane); Arch. Polski Podziemnej 1939–1956 w W.: Teczka osobowa S-ego; Arch. Uniw. Warsz.: sygn. RP–UW (teczka studencka S-ego), nr 14169; B. Jag.: sygn. 8985 III k. 79–80, sygn. Przyb. 247/81; B. Ossol: sygn. 15955/II (S. Szwedowski, Dzieje ruchu Zetowego w Polsce), sygn. 15955/II t. 3 (nota biograf. S-ego); CAW: Akta Krzyża Niepodległości, t. 66; Inst. Morski w Gd.: Teczka osobowa S-ego.
Andrzej Krzysztof Kunert