Szabuniewicz Bożydar (1901–1986), lekarz, fizjolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Medycznej w Gdańsku.
Ur. 3 IX w Giżach (pow. mariampolski), był synem Stanisława, technika, i Marii z domu Vicair, nauczycielki. Miał troje rodzeństwa: siostrę Miladę oraz braci Mirosława, inżyniera pracującego w Brazylii, i Zbigniewa, inżyniera energetyki.
Naukę w szkole średniej rozpoczął S. w r. 1911 w Warszawie, po czym kontynuował ją w Moskwie, Połtawie i ponownie w Warszawie, gdzie w r. 1919 zdał maturę w Gimnazjum Realnym im. Kazimierza Kulwiecia. Przez pół roku pracował jako urzędnik w Min. Pracy i Opieki Społecznej. Dn. 21 XI 1919 wstąpił do WP; służąc w jednostkach lotniczych, ukończył Wojskową Szkołę Meteorologiczną w Warszawie i został skierowany do Wojskowej Stacji Meteorologicznej w Krakowie. Po przeniesieniu 11 XI 1921 w stopniu kaprala do rezerwy podjął studia na Wydz. Lekarskim UJ. Równocześnie na Wydz. Filozoficznym UJ pracował w l. 1921–4 jako pomocnicza siła naukowa w kierowanym przez Juliana Talko-Hryncewicza Zakł. Antropologii, skąd przeniósł się do kierowanego przez Ernesta Maydella (od r. 1933 przez Jerzego Kaulbersza) Zakł. Fizjologii Wydz. Lekarskiego UJ; w r. 1925 został tam młodszym asystentem. Prowadził ćwiczenia z fizjologii i opublikował Przewodnik do ćwiczeń fizjologicznych (Kr. 1925). Dn. 6 VII 1926 uzyskał dyplom doktora wszech nauk lekarskich, a następnie otrzymał stanowisko starszego asystenta. Opublikował pracę Dodatnie spolaryzowanie mięśnia a skurcz mechaniczny („Rozpr. Wydz. Lek.” T. 1: 1931 nr 3, osobno Kr. 1931), na podstawie której 21 I 1933 habilitował się na UJ z zakresu fizjologii. Odbył staże naukowe u E. B. Verneya i A. V. Hilla w Londynie (1933–4, jako stypendysta Fundacji Rockefellera), potem u F. Schenlinzbyego w Wiedniu (1934–5). Do wybuchu drugiej wojny światowej opublikował ponad 50 prac dotyczących fizjologii krwi i trawienia, elektrofizjologii oraz czynności mięśni, nerwów i centralnego układu nerwowego, głównie w wydawnictwach PAU, ale także w czasopismach: „Polska Gazeta Lekarska”, „Medycyna Doświadczalna i Społeczna”, „Wszechświat” i „Acta Biologiae Experimentalis”.
Podczas okupacji niemieckiej przebywał S. w Krakowie. Do r. 1940 pracował jako lekarz w klinice ginekologicznej, następnie prowadził prywatną praktykę lekarską i kierował przedsiębiorstwem chemicznym «Linoxyn». W ramach tajnego nauczania UJ wykładał fizjologię człowieka dla studentów medycyny i farmacji. Napisał wielokrotnie wznawiany podręcznik Zarys fizjologii człowieka (Kr. 1944, powielony nakładem tajnego nauczania, wyd. 2, Kr. 1945, wyd. 13, W. 1964). Po zakończeniu okupacji niemieckiej wrócił 1 II 1945 na stanowisko starszego asystenta w Zakł. Fizjologii UJ i do powrotu Kaulbersza z USA (25 X 1947) pełnił obowiązki jego kierownika. Dn. 1 III 1946 otrzymał stanowisko docenta etatowego, a 24 VII t.r. został mianowany profesorem tytularnym na Wydz. Lekarskim UJ. Wykładał fizjologię człowieka dla studentów medycyny, wychowania fizycznego i słuchaczek szkoły dietetyczek, a w r. akad. 1947/8 w ramach prac zleconych na Akad. Lekarskiej w Gdańsku. Równocześnie zajął się odbudową i organizacją zniszczonego Studium Wychowania Fizycznego UJ; w l. 1945–50 był jego dyrektorem, a po przekształceniu w r. 1950 w Wyższą Szkołę Wychowania Fizycznego został jej pierwszym dziekanem. Opublikował nowe podręczniki: Fizjologia aparatu ruchowego człowieka. Podręcznik dla studentów wychowania fizycznego, nauczycieli i sportowców (Kr. 1947) oraz Krótka fizjologia dla użytku sportowca (W. 1951). Opracował też Tablice i normy odżywiania (Kr. 1948).
W r. 1951 zrezygnował S. z wszystkich funkcji w Krakowie i przeniósł się do Gdańska, gdzie, mianowany 10 VII t.r. profesorem nadzwycz., objął kierownictwo Katedry i Zakł. Fizjologii Akad. Med. Dn. 30 I 1958 otrzymał tytuł profesora zwycz. Zorganizował działalność zakładu i rozwinął w nim badania dotyczące wielu zagadnień elektrofizjologii, zwłaszcza mięśni i nerwów, m.in. ich podłużnej polaryzacji oraz stanów przykurczu polaryzacyjnego. Zainteresował się też wydzieliną skóry płazów (tzw. polaryną), zwłaszcza jej wykrywaniem, sezonowością wydzielania oraz działaniem na mięśnie poprzecznie prążkowane. Jego doświadczenia nad przemianami w stanach hipotermii u szczurów, ich zdolnością przeżycia oraz powrotu do temperatury normalnej znacznie pogłębiły znajomość tej problematyki. Wraz z zespołem opracował nowe metody rejestracji wydzielania śliny oraz rejestracji prędkości przepływu krwi w naczyniach. Prowadził też badania nad zmianami czynności serca i mechanizmem jego skurczów, nad wpływem katecholamin na przemiany ustrojowe, nad krążeniowo-oddechowymi efektami stymulacji górnych dróg oddechowych oraz nad fizjomorfologią dzieci i młodzieży wiejskiej woj. gdańskiego. W zakresie medycyny sportowej zajmował się fizjologią wysiłku fizycznego i mechaniką ruchów, m.in. mechaniką utrzymywania pozycji stojącej i uwarunkowaniami odruchów związanych ze zmysłem równowagi. Oprócz kolejnych wydań Zarysu fizjologii człowieka opublikował wielokrotnie wznawiane podręczniki: Fizjologia człowieka. Pomoce do ćwiczeń i kolokwiów (W. 1953, wyd. 4, W. 1956), Instrukcje do ćwiczeń z fizjologii (W. 1955, wyd. 5, W. 1970), Krótki zarys nauki o budowie i o czynnościach ciała ludzkiego (W. 1956, wyd. 3, W. 1958) oraz wspólnie ze Zbigniewem Korolkiewiczem Zarys czynności autonomicznego układu nerwowego (Gd. 1969, W. 1970). Ogłosił również kilka prac dotyczących metodyki nauczania, m.in. Struktura ewolucyjna ocen studentów medycyny i ich los zawodowy (W. 1963) oraz Wyniki egzaminów jako miernik efektów nauczania i uczenia się (W. 1965). Jako jeden z pierwszych w Polsce wprowadził na studiach medycznych testy jako metodę oceny wiedzy studentów (Testowe sprawdziany egzaminacyjne w nauczaniu medycyny, „Problemy Uczelni i Instytutów Med.” 1968 nr 2). Był członkiem Polskiego Tow. Fizjologicznego i przez wiele lat przewodniczył jego Gdańskiemu Oddziałowi. Należał też do Tow. Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku (od r. 1956 Gdań. Tow. Naukowe), w którym pełnił kolejno funkcje przewodniczącego i zastępcy przewodniczącego II Wydz. Nauk Biologicznych i Medycznych. Był założycielem i pierwszym redaktorem (1957–66) wydawanego przez Towarzystwo czasopisma „Acta Biologica et Medica”.
Dn. 30 IX 1971 przeszedł S. na emeryturę, ale nadal był czynny naukowo. Prowadził badania z zakresu biologii molekularnej i inżynierii genetycznej. Publikował też prace dotyczące organizacji społeczeństw zwierząt, socjobiologii, źródeł energii, paleontologii i prehistorii człowieka; większość z nich miała charakter popularnonaukowy, m.in. Temperatura ciała dinozaurów („Wszechświat” 1975 nr 1), Socjalne życie lwów (tamże 1976 nr 2), Prawa organizacji kolonii owadów („Kosmos” 1977 nr 5), Ja i nie ja, a stan równowagi ustroju z otoczeniem („Problemy” 1980 nr 1), Stanowisko człowieka w Europie sprzed 9000 lat („Wszechświat” 1981 nr 3), Kopalne szczątki człowieka z Tadżykistanu („Kosmos” 1981 nr 6) i Energia podstawą bilansu („Przegl. Techn.” 1985 nr 2). Za podsumowujące swoją działalność naukową uznał S. prace Teoria asocjacji i jej neurofizjologiczny aspekt („Annales Academiae Medicae Gedanensis” T. 13: 1983) oraz Asocjacyjne ujęcie przyrody („Kosmos” 1986 nr 2); zgodnie z teorią asocjacji przedstawił wszystkie obiekty w przyrodzie, od molekuł po systemy ekologiczne, jako układy asocjacyjne. Był jednym z najwięcej publikujących profesorów medycyny w Polsce; ogółem ogłosił ponad 700 prac, w tym 11 podręczników i skryptów, ok. 500 monografii i rozpraw oraz ok. 200 artykułów popularnonaukowych. Wypromował dziewięciu doktorów; do jego uczniów należeli m.in. profesorowie Czesław Baran, Henryk Drążkowski, Zdzisław Falicki, Andrzej Kryszewski i Jerzy Landowski. Jako nestor polskiej fizjologii cieszył się dużym autorytetem. Zmarł 25 VIII 1986 w Gdańsku. Był odznaczony m.in. Brązowym Medalem «Za długoletnią służbę» (1938), Medalem X-lecia PRL (1955), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1958) i Medalem «Zasłużonemu Akademii Medycznej w Gdańsku» (1985).
S. był trzykrotnie żonaty: z Zofią Lehr-Spławińską (1935), Heleną Pietrzyk (1950) i Teresą Ciecierską (1966). Miał córkę Marię i syna Stanisława.
Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności 1873–1947, Kr. 1948 I–II; Kto jest kim w Polsce 1984. Informator biograficzny, W. 1984; Kto jest kim w polskiej medycynie. Informator biograficzny, W. 1987; Ludzie Akademii Medycznej w Gdańsku, Red. Z. Machaliński, Gd. 2004 II (fot.); 50 lat Akademii Medycznej w Gdańsku. Profesorowie i docenci. Szkice do biografii, Red. A. Bilikiewicz, Z. Machaliński, „Annales Academiae Medicae Gedanensis” T. 25: 1995 supl. 4 s. 239–42 (fot.); Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1964 s. 338; Wachholz i in., Skład osobowy Wydz. Lek. i Farmac. UJ, Akad. Med.; – Dybiec, UJ; Grochowski J., Białoń J., Kronika Akademii Medycznej w Krakowie 1950–1970, Kr. 1972; Machaliński Z., Wokół genezy i początków Akademii Medycznej w Gdańsku (1945–1950), Gd. 1998; Ne cedat Academia. Kartki z dziejów tajnego nauczania na Uniwersytecie Jagiellońskim 1939–1945, Oprac. M. i A. Zarębowie, Kr. 1975; 50 lat Akademii Medycznej w Gdańsku. Wydział Lekarski. Katedry i inne samodzielne jednostki, „Annales Academiae Medicae Gedanensis” T. 25: 1995 supl. 2 (fot.); Sieńkowski E., Dzieje Akademii Medycznej w Gdańsku (1945–1995), Gd. 1995 (fot.); Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, Kr. 1964 II 411–12, 705; Tajne nauczanie medycyny i farmacji w latach 1939–1945, Red. A. Dawidowicz, W. 1977; Uniwersytet Jagielloński. Złota księga Wydziału Lekarskiego, Red. J. Grochowski, Kr. 2000 (fot. zbiorowa); – Almanach lekarski na rok 1932, Lw. 1932 s. 287 (błędnie jako Szabiuniewicz Rożydar); Rocznik lekarski RP 1933/4, W. 1933; toż za r. 1936, W. 1936; toż za r. 1938, W. 1938; toż za r. 1948, W. 1949; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Annales Academiae Medicae Gedanensis” T. 17: 1987 s. 231–55 (E. Kruszewska-Majewska, C. Baran, bibliogr. prac, fot.), „Dzien. Bałtycki” 1986 nr 202, 203, „Głos Wybrzeża” 1986 nr 202, „Życie Warszawy” 1986 nr 251; – Arch. PAN: sygn. I–8 (Zespół Minerwa); Arch. UJ: sygn. S II 619 (teczka osobowa S-a, fot.), sygn. WL II 133 (teczka habilitacyjna S-a); – Mater. Red. PSB: Ankieta Interpress.
Stanisław Tadeusz Sroka