Rydzewski Bronisław Nikodem (1884–1945), geolog, prof Uniw. Stefana Batorego w Wilnie, senator. Ur. 15 IX w Wilnie, w rodzinie ziemiańskiej, był synem Władysława i Jadwigi z Konoplańskich.
R. ukończył w r. 1903 gimnazjum filologiczne w Suwałkach, po czym wstąpił na Oddział Przyrodniczy Wydz. Matematyczno-Fizycznego Cesarskiego Uniw. Warsz. Jako student uczestniczył m. in. w organizacji wystawy plastycznych prac dziecięcych w r. 1904. Podczas strajku szkolnego 1905 r. opuścił uczelnię i w półr. letnim 1905/6 zapisał się na Wydz. Chemiczny Szkoły Politechnicznej we Lwowie, ale potem przeniósł się na Wydz. Filozoficzny UJ, gdzie w l. 1906–11 pod kierunkiem Władysława Szajnochy i Józefa Grzybowskiego studiował nauki przyrodnicze, głównie geologię i paleontologię. Jednocześnie od 1 IX 1908 do 6 XII 1909 pracował w Gabinecie Geologicznym UJ jako demonstrator, a dorywczo również w Muz. Komisji Fizjograficznej AU. Dn. 27 III 1911 R. doktoryzował się w UJ na podstawie rozprawy Flora węglowa warstw brzezińskich wykonanej pod kierownictwem W. Szajnochy (w materiałach przewodu UJ wymieniono omyłkowo jako promotora J. Morozewicza). Podczas studiów był przez kilka lat prezesem Koła Przyrodników UJ, a od r. 1909 jego członkiem honorowym. W r. akad. 1912/13 odbył uzupełniające studia przyrodnicze u R. Zeillera w École Nationale Supérieure des Mines w Paryżu i tam oznaczał przywiezione z kraju okazy flory karbońskiej. Ponadto uczęszczał na wykłady z geologii i geografii fizycznej m. in. E. Hauha i E. de Martonne’a w Sorbonie, w Collège de France i Muz. Historii Naturalnej.
Po powrocie do kraju od 1 X 1913 do września 1915 R. był asystentem przy Katedrze Mineralogii i Geologii Tadeusza Wiśniowskiego w Szkole Politechnicznej we Lwowie. Studiując i pracując w Galicji R. prowadził początkowo badania terenowe w zaborze rosyjskim, a ich wyniki publikował w czasopismach Galicji i Król. Pol. (m. in. we „Wszechświecie”). W r. 1909 ogłosił Przyczynek do znajomości fauny kredowej w Miałach pod Grodnem (na Litwie) („Spraw. Kom. Fizjogr. AU”). Podjął na zlecenie Rady Zjazdów Przemysłowców Król. Pol. za pośrednictwem Pracowni Geologicznej Muz. Przemysłu i Rolnictwa (MPiR) w Warszawie badania w Dąbrowskim Zagłębiu Węglowym. Zajął się również badaniami karbonu Zagłębia Krakowskiego, a po opracowaniu okazów flory kopalnej w l. 1913–19 ogłosił m. in. prace Nowa mapa geologiczna okręgu krakowskiego („Przegl. Górn.-Hutn.” 1913), Sur l’âge des couches houillères du bassin carbonifère de Cracovie („Bulletin International de l’Académie des Sciences de Cracovie” Classe des Sciences Mathématiques et Naturelles, S. B, 1913 Nr 7), Warstwy podredenowe w północnej części Zagłębia Dąbrowskiego („Przegl. Górn.-Hutn.” 1914), Z badań współczesnych nad pochodzeniem węgla kamiennego (tamże), Próba charakterystyki paleobotanicznej Dąbrowskiego Zagłębia Węglowego (W. 1915) i Flora węglowa Polski. I. Lepidodendrony (W. 1919).
Wybuch pierwszej wojny światowej zastał R-ego na terenie Król. Pol. Zrazu podjął pracę nauczycielską w warszawskiej szkole Edwarda Rontalera, a później w średniej szkole leśnej. Następnie od 1 VIII do 30 XI 1915 był asystentem Jana Lewińskiego w Pracowni Geologicznej MPiR, a od 1 XII 1915 do 30 IV 1918 jej kierownikiem. Uczestniczył wtedy w wielu akcjach społecznych i kulturalnych. Dopominał się O muzeum przyrodnicze w Warszawie („Świat” 1916). Dzięki przekazaniu zbiorów przyczynił się do powstania Państwowego Instytutu Geologicznego (PIG) w Warszawie (1919) i był jego współpracownikiem w l. 1920–21.
Obok pracy w MPiR był R. od 30 IV 1915 do 1 VII 1918 profesorem geologii Tow. Kursów Naukowych w Warszawie, a następnie profesorem geologii i paleontologii Wolnej Wszechnicy Polskiej. W uczelni tej w r. akad. 1918/19 był dziekanem Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego. Jednocześnie zorganizował Zakład Geologiczny na Wydz. Architektury Politechn. Warsz. i od 1 X 1917 do 31 III 1919 jako wykładowca prowadził zajęcia z petrografii, mineralogii i geologii, od 1 IV 1919 z tytułem zastępcy profesora.
Dn. 1 VII 1920 jako profesor nadzwycz. geologii R. objął kierownictwo Zakładu Geologicznego Uniw. Stefana Batorego (USB) w Wilnie. Po trwającej od lipca przerwie wywołanej działaniami na froncie polsko-sowieckim Uniwersytet wznowił działalność jesienią t. r. Dzięki wsparciu materialnemu ze strony Politechn. Warsz. i UJ stworzony od podstaw Zakład zdołał R. wyposażyć, przekazując doń także część własnych zbiorów geologicznych i bibliotecznych. Jako członek Tow. Przyjaciół Nauk (TPN) w Wilnie odegrał dużą rolę w ożywieniu tej organizacji. W porozumieniu z jej władzami utworzył serię wydawniczą „Prace Zakładu Geologicznego USB”.
R. wykładał także geologię i paleontologię dla przyrodników i farmaceutów, opiekował się ponadto kołami przyrodników i geologów na USB. Na uczelni pozostał do 30 VI 1935, od r. 1930 jako profesor zwycz. W r. akad. 1922/3 pełnił funkcję dziekana Wydz. Matematyczno-Przyrodniczego, w r. n. – prodziekana. Dziekanem był ponownie w r. akad. 1929/30, przyczyniając się wydatnie do powodzenia obchodów 10-lecia wznowienia uczelni. Wspólnie z Janem Prüfferem był współtwórcą Muz. Przyrodniczego USB. W dużym stopniu uczestniczył w zorganizowaniu studiów rolniczych na tej uczelni. W r. 1926 wykładał ponadto geografię w Gimnazjum im. J. Lelewela w Wilnie. Po przeniesieniu się do Wilna R. zajmował się głównie problemami geologii północno-wschodniej Polski. Znalazło to wyraz m. in. w opracowaniach Rys geologiczno-morfologiczny Wilna („Ziemia” 1922), Kra jurajska w dyluwium Puszkarni pod Wilnem i głębokie wiercenie w Wilnie („Roczn. Pol. Tow. Geol.” 1926), Studia nad dyluwium doliny Niemna (tamże 1927), Dyslokacja grodzieńska (tamże 1929), Fizjografia województwa wileńskiego (Wil. 1930), O ogólnych wynikach wiercenia w Druskiennikach („Posiedzenia Nauk. PIG”, 1934 – wspólnie z B. Halickim). Jako członek Wydz. II TPN referował prace własne i współpracowników (z prac własnych nie ukazały się drukiem referaty: Warstwy bakulitowe w kredzie grodzieńskiej – 1926, Studia geologiczne nad Niemnem – 1926, Wyniki pomiarów jezior trockich – 1928, Geneza Niemna – 1929). Interesował się też innymi regionami Polski (Kamień muszlowy nad Kamienną, „Prace Zakładu Geolog. USB” 1926). Poza tym ogłosił obszerne opracowanie pt. Wydz. Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Stefana Batorego w l. 1919–1929 (w: „Księga pamiątkowa ku uczczeniu CCCL rocznicy założenia i X wskrzeszenia Uniwersytetu Wileńskiego”, Wil. 1929 II i odb. Wil. 1931). Był współorganizatorem i przewodniczącym wileńskiej grupy Komisji Fizjograficznej PAU oraz miejscowej delegatury Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Opracował wspólnie z Januarym Kołodziejczykiem i Karolem Karpowiczem studium Świteź Nowogródzka jako rezerwat przyrody („Ochrona Przyrody” 1926). Wspólnie z Mieczysławem Limanowskim kierował zespołowymi badaniami przyrodniczymi jezior w Trokach. W r. 1932 zorganizował Oddział Wileński Ligi Ochrony Przyrody i był jego pierwszym prezesem. Brał udział w wielu akcjach kulturalnych (m. in. ochrona zabytków) na terenie Wilna i Wileńszczyzny, występując zwykłe z M. Limanowskim. Miał wykłady powszechne we Wszechnicy USB, często zabierał głos na «Środach Literackich», wspierając np. Stanisława Lorentza w zabiegach o zabezpieczenie ruin zamkowych w Wilnie, Trokach i Nowogródku.
R. był członkiem założycielem Polskiego Tow. Geologicznego i 21 IV 1921 wszedł do Zarządu tej organizacji. Z jej ramienia, wspólnie z M. Limanowskim, w r. 1926 organizował zjazd poświęcony problematyce geologicznej czwartorzędu i starszego podłoża. Przedstawił wówczas referat o utworach kredy i trzeciorzędu Wileńszczyzny, a także prowadził wycieczki terenowe w dolinach Wilii i Niemna. W r. 1931 zorganizował zjazd w Nowogródku, z wycieczkami w okolice tego miasta i Grodna, poświęcony głównie utworom plejstoceńskim, a częściowo osadom starszym. Należał do Polskiego Tow. Przyrodników im. Kopernika i przyczynił się do powstania w r. 1921 Oddziału Wileńskiego tej organizacji, a następnie do wydawania przez Oddział czasopisma „Wszechświat”. Uczestniczył w Zjazdach Lekarzy i Przyrodników Polskich. W r. 1925 w Warszawie wygłosił referat Krajobraz okolic Wilna. W r. 1929 należał do Komitetu Organizacyjnego Zjazdu w Wilnie i podczas jego obrad przedstawił referaty: Krajobraz okolic Wilna (jako wprowadzenie do wycieczki terenowej), Krajobraz wileński, W sprawie programu studiów i egzaminów uniwersyteckich oraz Sprawa uprawnienia magistrów geologii do obejmowania stanowiska nauczycieli szkół średnich. W r. akad. 1931/2 uczestniczył w uroczystościach jubileuszowych uniwersytetu w Tartu w Estonii i otrzymał tam doktorat honoris causa.
W czasie kampanii wyborczej do parlamentu jesienią 1930, opublikował R. artykuł o J. Piłsudskim pt. O co Mu chodzi? („Akademicka jednodniówka wyborcza”, Wil. 1930). Kandydował wtedy do Senatu RP w woj. wileńskim z listy nr 1 Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) i został wybrany. W Senacie był członkiem Komisji Oświaty i Kultury i należał do Klubu BBWR. Dn. 5 III 1931 przemawiał w sprawach nauki i szkolnictwa w związku z preliminarzem budżetowym na r. 1931/2, 11 II 1932 był sprawozdawcą ustawy o ustroju szkolnym, 25 I 1933 referował projekt ustawy nowelizacyjnej o opiece nad zabytkami oraz projekt ustawy o zniesieniu kar cielesnych w szkołach byłego zaboru pruskiego. Od marca t. r. był urlopowany z powodu choroby, a 20 XII 1934 zrzekł się z tej przyczyny mandatu.
R. od młodości chorował na płuca, w związku z czym w okresie pracy w Uniw. Wil. wyjeżdżał na dłuższe kuracje (m. in. do Worochty i Zakopanego), w r. 1933 nastąpił wylew krwi do mózgu, a po nim – paraliż. Początkowo R. przebywał w Wilnie, potem został przewieziony do majątku Huta w pow. suwalskim. Po długiej chorobie zmarł 16 IX 1945 w Otwocku i został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim w Warszawie (grób w Al. F, nr 1).
R. był dwukrotnie żonaty: po raz pierwszy z Marią z Dobrzańskich, drugi raz ożenił się z Wandą z Kerntopfów (zm. w r. 1960 w wieku 67 lat), wnuczką Jana Aleksandra (zob.). Z pierwszego małżeństwa miał syna Władysława (zob.), z drugiego córkę Jadwigę Zofię (ur. 1922).
Fleszarowa, Bibliogr. geol., Cz. I.; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Olszewicz, Lista strat kultury pol.; Peretiatkowicz-Sobeski, Współcz. kultura pol.; Politechnika Warszawska. Spis wykładów z l. 1916–20; Spisok studentov Imp. Varšav. univ. za g. 1903–5; Uniwersytet Stefana Batorego. Program wykładów i skład Uniwersytetu z l. 1919–35; Wolna Wszechnica Polska. Spis wykładów z l. 1918– 21; – Czarniecki S., Zarys historii geologii na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kr. 1964 s. 64–6, 115; Danysz-Fleszarowa R., Marosz J., Nauki geologiczne na Zjazdach Lekarzy i Przyrodników Polskich w latach 1869–1937, „Prace Muz. Ziemi” Z. 18: 1971 cz. I s. 354, 359, 360, 368; Goetel W., Rola Polskiego Towarzystwa Geologicznego w rozwoju geologii polskiej, „Przegl. Geol.” R. 1: 1953 s. 193; Kadra naukowa Instytutu Geologicznego, „Prace Inst. Geol.” T. 30: 1960 cz. 1 s. 485; Kamieński M., Nauki mineralogiczno-geologiczne i górnictwo na Politechnice Lwowskiej w latach 1872–1939, „Prace Muz. Ziemi” Z. 27: 1977 s. 87; Kosiek Z., Botanika, w: Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983 s. 453; Kowalska K., Zoologia, tamże s. 385; Krajewski S., Zjazdy Polskiego Towarzystwa Geologicznego (1921–1952), „Przegl. Geol.” R. 1: 1953 s. 200; Książkiewicz M., Geologia w pracach i działalności Akademii Umiejętności, w: Polska Akademia Umiejętności 1872–1952. Nauki lekarskie, ścisłe, przyrodnicze i o Ziemi, Wr. 1974; Leńkowa A., Dzieje Ligi Ochrony Przyrody w Polsce, W. 1968 s. 118; Małkowski S., Polscy badacze Ziemi w przeszłości, „Prace Muz. Ziemi” Z. 18: 1971 cz. II s. 99; Maślankiewicz K., Geologia, w: Encyklopedia – Przyroda i technika, W. 1963 s. 409–10; tenże, Z dziejów nauk mineralogiczno-geologicznych w Polsce, w: Polscy badacze przyrody, W. 1959 s. 40; Mowszowicz J., Botanika i botanicy w Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919–1939, „Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol.”, S. B z. 12: 1966 s. 115; Patkowski J., Sprawozdanie z działalności Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie za rok 1934/35, Wil. 1936 s. 5; Passendorfer E., Bronisław Rydzewski 1884–1945, „Roczn. Pol. Tow. Geol.” T. 19: 1949 s. 250–4 (bibliogr.); Polskie placówki badawcze. Nauki fizyczne. Technika, W. 1925 s. 82; Prüffer J., Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, „Alma Mater Vilnensis” Z. 10: 1932 s. 66, 68; Samsonowicz J., Historia geologii w Polsce, Kr. 1948 s. 20, 28, 30; Skoczylas J., Rozwój poznania budowy geologicznej Polski w latach 1918–1939. Badania geologiczne, ich organizacja oraz związane z nimi problemy ochrony przyrody nieożywionej, Wr. 1985; Staniewicz W., Wspomnienia o Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, „Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol.” S. B., Z. 11: 1966 s. 130; Szulc E., Cmentarz Ewangelicko-Augsburski w Warszawie, W. 1989; Wiśniowski T., Geologia polska w ostatnich latach pięćdziesięciu (1875–1925), Kr. 1931 s. 7, 30; tenże, Zarys historii nauk geologicznych w Polsce i na świecie, „Prace Muz. Ziemi” Nr 18: 1971 cz. 1: s. 29–30; Dziesięciolecie Wolnej Wszechnicy Polskiej, W. 1917 s. 89, 90, 96, 97, 212, 260; Lorentz S., Album wileńskie, W. 1986; Spraw. stenogr. Senatu 1930–4; Sprawozdanie z działalności Wolnej Wszechnicy Polskiej z l. 1916–21; Sprawozdanie z działalności Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego i Studium Rolniczego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie z l. 1929–36; Sprawozdanie ze stanu działalności Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie z l. 1921–38; – „Alma Mater Vilnensis” Z. 1–10: 1922–32 (w z. 1 s. 32 – fot.); „Polska Zbrojna” 1930 nr 323 s. 1; – „Roczn. Pol. Tow. Geol.” za l. 1922–49; „Spraw. Kom. Fizjograficznej AU” za l. 1911–33; „Świat” 1915 nr 49 (fot.); – AAN: Zespół MWRiOP, sygn. 5453 (akta osobowe); Arch. Muz. Ziemi PAN w W.: Teczka biograficzna Zespół M. Limanowskiego (listy R-ego); Arch. PAN: Zespół J. Samsonowicza, sygn. III–94, j. 6 k. 79 (biografia R-ego), j. 146 k. 100–4 (listy R-ego z l. 1916–31); Arch. UJ: sygn. F II 478; B. Akad. Nauk Litewskiej SRR: Zespół L. Abramowicza, sygn. F 79–446 (wspomnienie o J. Łukaszewiczu); B. Narod.: Dział Zbiorów Specjalnych: rkp sygn. IV 7855 (biografia R-ego w materiałach L. Janowskiego); B. Uniw. Wil.: Dział rkp. zespół J. Łukaszewicza, sygn. F 10–36, F 10–44 (listy R-ego); Centralne AP Litewskiej SSR w Wilnie: Papiery Wydz. Mat.-Przyr. oraz teczka biograficzna R-ego, sygn. F 175 op. I Bb d. 46, 97 k.
Zbigniew J. Wójcik