Sławiński Bronisław, pseud.: Facecik, Franek, Sewer, Seweryn, Stefan, krypt. B. S. (1862–1936), działacz socjalistyczny. Ur. 13 XI w Kiejdanach, był synem Aleksandra, i Józefy z Bogusławskich, obojga pochodzenia szlacheckiego. Ok. r. 1870 rodzina przeniosła się do Łowicza, gdzie ojciec objął posadę nauczyciela matematyki w progimnazjum.
S. rozpoczął naukę w Łowiczu, a zakończył w V Gimnazjum w Warszawie, dokąd przeniesiono ojca. W r. 1881 podjął studia na Wydz. Przyrodniczym Uniw. Warsz. Zaraz trafił do kółka socjalistycznego, a w r. 1882 wstąpił do powstałej wówczas partii «Proletariat». Komitet Centralny (KC) «Proletariatu» skierował go do prac technicznych. Przed IV 1884 przy pomocy Feliksa Kona wydrukował (w swoim mieszkaniu przy ul. Złotej 5) część nr 5 pisma „Proletariat”.
Gdy partię przejął Stanisław Kunicki, S. znalazł się w gronie kierowniczym, jako tzw. agent KC II st. W nocy z 15 VI 1884 rozkleił w Warszawie proklamację powiadamiającą o zabójstwie w Zgierzu szpiega Franciszka Helszera, w którego przygotowaniu brał udział razem z Kunickim. Tegoż dnia przejął od Stanisława (Salomona) Pacanowskiego funkcję przedstawiciela KC w Zgierzu i Łodzi, miał również dojeżdżać do Żyrardowa i kierować sprawami tamtejszej organizacji. W tym czasie ściśle współpracował z członkiem KC, Aleksandrem Dębskim, uczestniczył w każdym zebraniu, na którym planowano zamachy terrorystyczne na dygnitarzy rosyjskich i w próbach z materiałem wybuchowym. Wg wspomnienia S-ego, Niedoszły zamach na generał-gubernatora Hurkę („Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” T. 2: 1936 nr 1 <5>), inicjował on przygotowania do tego zamachu; późniejsze śledztwo wykazało jego udział w przygotowaniach do zamachów na prowadzących dochodzenie w sprawie «Proletariatu» – ppłk. żandarmerii Piotra Siekierzyńskiego i wiceprokuratora Warszawskiej Izby Sądowej, Aleksandra Jankulię. Po uwięzieniu 10 VII 1884 kierowniczego ośrodka partii «Proletariat», S. był również poszukiwany przez policję. Zatrzymany przez nią 30 VII wraz z Ludwikiem Janowiczem i Dębskim w trakcie konspiracyjnego spotkania w mleczarni Hennenberga, zdołał jednak wyrwać się i zbiec, po czym zaopatrzony przez Adama Sieroszewskiego w fałszywy paszport uszedł za granicę i udał się do Szwajcarii.
W Genewie pracował S. jako zecer w partyjnej drukarni przy składaniu pism „Przedświt” i „Walka klas”. Obok Stanisława Mendelsona, Marii Jankowskiej i Dębskiego był sygnatariuszem odezwy, przestrzegającej ocalałych działaczy «Proletariatu» przed podejmowaniem działań odwetowych, do których wzywali po straceniu czterech proletariatczyków (28 I 1886) pozostali uwięzieni w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej (odezwa ukazała się razem z listem proletariatczyków w „Walce Klas” 1886 nr 4). Utrzymywał się S. z pracy w fabryce włókienniczej. W r. 1886, jako doświadczonego już działacza, genewski ośrodek polskich socjalistów skierował go do Poznania, by w miejsce aresztowanego Marcina Kasprzaka podtrzymał tam agitację socjalistyczną. S. przybył 1 XII do Berlina w celu zebrania informacji o sytuacji, a 3 XII był już w Poznaniu. Posługiwał się paszportem na nazwisko Stefan Jankowski i Cerek Jettmar. Z Genewą kontaktował się za pośrednictwem miejscowego socjalisty Władysława Kurowskiego. Wspólnie z nim oraz działaczem berlińskiego ośrodka polskich socjalistów Franciszkiem Morawskim, prowadził agitację wyborczą do Reichstagu na rzecz socjaldemokratycznego kandydata, Józefa Konstantego Janiszewskiego. Na skutek denuncjacji kupca Brojerskiego, do którego zwrócił się nieostrożnie o przekazywanie mu korespondencji adresowanej do aresztowanego 4 III 1887 Kurowskiego, S. został 7 III również aresztowany. Sąd pruski 30 I 1888 skazał go na 2,5 roku więzienia, które odbył w Plötzensee pod Berlinem. Policja pruska 30 VII 1890 wydała go w ręce rosyjskiej żandarmerii. Osadzony w X Pawilonie, na wniosek ministra sprawiedliwości z 30 XI (12 XII) 1891 przekazany został Warszawskiemu Wojskowemu Sądowi Okręgowemu, który 17 II 1892 skazał go na karę śmierci. Wg Adama Goldberga zaimponował wszystkim swoim hartem. W ostatnim pożegnaniu z Cytadeli Do Braci Rodaków, Towarzyszy 25 III 1892 napisał: «Żadne więzienia, żadne kajdany nie zdołały złamać we mnie tej wiary i umrzeć potrafię jak umrzeć powinienem z okrzykiem: Niech żyje wolność». S. nie chciał prosić o łaskę, ale sąd zwrócił się w tej sprawie do cara Aleksandra III i karę śmierci zamieniono mu na dożywotnią katorgę. W więzieniu podupadł na zdrowiu tak dalece, że w polskiej prasie socjalistycznej ukazały się powiadomienia o jego śmierci w drodze na katorgę.
Wywieziony z Warszawy w maju 1892, dotarł S. 29 I 1893 do Akatuja w katordze Nerczyńskiej nad Bajkałem. Tu w kopalni srebra odbywał wyrok. W tym czasie pisał wiersze «przesycone tęsknotą do kraju i do lepszej przyszłości, a cechował je wysoki poziom ideowy» (J. Cynarski). Były w większości wydrukowane przez „Przedświt” (1893, 1896). Dwa z nich (pod krypt. B. S.): W celi i Nie kwieciem znalazły się w „Wyborze poezji” (Londyn 1903). Na mocy manifestu carskiego z 14 (26) VI 1896 bezterminową katorgę skrócono mu do 20 lat. Na skutek zdobytych przez Dep. Policji Min. Spraw Wewnętrznych informacji, że zamierza zbiec, 6 (18) V 1899 wysłano go do Zarentuja. Ostatecznie na mocy amnestii na początku 1900 r. wyszedł na wolne osiedlenie i pracował w fabryce w Nerczyńsku. Stamtąd 15 (27) V 1903 udało mu się zbiec i przez Chiny, Japonię dotarł do Ameryki. Przebywał w Chicago, potem w Nowym Jorku. S., który jeszcze w Akatuju z docierającego tam „Przedświtu” dowiedział się o powstaniu Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), stał się od razu – jak pisał we wspomnieniach – gorącym zwolennikiem «programu PPS i zakresu dążności tej niezwykle żywej partii». W Chicago zgłosił się do oddziału Związku Socjalistów Polskich (ZSP). Miejscowi działacze z pomocą londyńskiego Komitetu Organizacji Zagranicznej PPS wystarali się o dokumenty stwierdzające jego rzekome przybycie z Londynu, dzięki czemu uzyskał «oficjalne papiery» na pobyt w USA (dopiero wówczas ujawniono jego przyjazd do Ameryki). W r. 1904 S. wszedł do redakcji „Robotnika”, tygodniowego organu ZSP. W r. 1905 przyłączył się do grupy emigracyjnych działaczy PPS, którzy na wieść o wybuchu rewolucji w Rosji wystąpili z projektem natychmiastowego ogłoszenia się przez Centralny Komitet Robotniczy (CKR) partii – Rządem Narodowym. Wkrótce potem przez Szwajcarię i Kraków wrócił nielegalnie do Warszawy. Podjął działalność w warszawskiej organizacji PPS (nie udało się ustalić pod jakim nazwiskiem występował). Wraz ze wszystkimi uczestnikami nielegalnego zebrania partyjnego u inż. Witolda Jarkowskiego był 29 X 1905 zatrzymany, ale na podstawie amnestii zwolniony pod warunkiem nie opuszczania Warszawy. Obok Stanisława Posnera i Tadeusza Gałeckiego (Andrzeja Struga) należał do grupy centrowej, która usiłowała nie dopuścić do rozłamu w partii. Z tego powodu Rada Partyjna w czerwcu 1906 wybrała go do CKR, działającego do ostatniego Zjazdu PPS w listopadzie 1906 w Wiedniu. S. zgłosił akces do powstałej w wyniku rozłamu PPS-Lewicy, ale wg Jana Cynarskiego «nie wnosił pierwiastka nietolerancji i zawziętości». W charakterze delegata z głosem decydującym brał udział w X (I) Zjeździe PPS-Lewicy na przełomie l. 1907 i 1908 w Cieszynie. Z przyjęciem tam programu odrzucającego hasło niepodległości wiązać należy wycofanie się S-ego wkrótce potem z czynnej działalności. W obawie przed nowym aresztowaniem w r. 1908 przeniósł się do Galicji. We Lwowie objął posadę instruktora i inspektora w Związku Stowarzyszeń Zarobkowych i Gospodarczych (ZSZiG). Po wybuchu wojny 1914 r. poparł działania legionowe Józefa Piłsudskiego. W r. 1918 brał udział w obronie Lwowa.
Na początku r. 1919 S. wrócił do Warszawy, gdzie został zatrudniony w Min. Aprowizacji. Po jego likwidacji przez kilka lat pracował w różnych prywatnych firmach, w r. 1928 otrzymał posadę w Okręgowym Związku Kas Chorych. Zarazem działał w śródmiejskiej dzielnicy warszawskiej organizacji PPS i w Stow. byłych Więźniów Politycznych. Po r. 1926 był jawnym przeciwnikiem polityki J. Piłsudskiego. Podpisał w r. 1930 protest w sprawie brzeskiej, za co został zwolniony z Kasy Chorych. Z powodów zdrowotnych pod koniec t.r. przeniósł się do Wołomina pod Warszawą. Zachęcony przez Cynarskiego, zaczął spisywać wspomnienia; poza fragmentem o zamachu na Hurkę, nie były drukowane; przechowywane są obecnie w AAN w teczce osobowej S-ego, zawierają opis czasów gimnazjalnych, katorgi w Akatuju i warunków życia na zesłaniu. Zmarł 2 IV 1936 w Wołominie. Z inicjatywy Komisji Odznaczeniowej PPS pośmiertnie nadano mu w r. 1938 Krzyż Niepodległości z Mieczami.
S. ożenił się po wyjściu z katorgi z nieznaną z nazwiska dentystką; urodzona z tego małżeństwa córka, Halina Dorota (1901–1940), od r. 1908 mieszkała z ojcem we Lwowie, potem w Warszawie; zginęła w Ravensbrück. Druga żona S-ego (od r. 1917), Eugenia z Polakowskich, pseud. Szczurek (ur. 1887), córka właścicieli majątku Białe w pow. gostynińskim, w młodości prowadziła tajne nauczanie chłopskich dzieci i ruchomą biblioteczkę ludową. W l. 1905–6 współpracowała z płocką organizacją PPS i we dworze przechowywała broń i amunicję, po tzw. krwawej środzie (15 VIII 1906) ukrywała bojowców, którzy dokonali w Płocku zamachu na żandarmów. Aresztowana jesienią t.r. została administracyjnie skazana na zesłanie, jednak adwokat Jerzy Skokowski wyjednał zmianę wyroku na wyjazd za granicę. Podczas pobytu w Paryżu, gdzie się kształciła, utrzymywała kontakt z Janem Stróżeckim. Ok. r. 1910 przeniosła się do Lwowa, gdzie pracowała m. in. w ZSZiG. W r. 1919 przyjęta do pracy w Min. Spraw Zagranicznych, była w l. 1935–7 sekretarką w Konsulacie Generalnym RP w Tyflisie. W r. 1938 otrzymała Krzyż Niepodległości. Po r. 1945 mieszkała w Warszawie.
Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918, s. 52, 70, 87; Korzon K., Zawialska M., Bibliografia zawartości „Przedświtu”. Seria genewska 1881–1890, „Ze skarbca kultury” Z. 22: 1971 s. 175; Księga życiorysów działaczy ruchu rewolucyjnego w Polsce, W. 1936 I 81; Rocznik Służby Zagranicznej RP, W. 1938 (dot. Eugenii Sławińskiej); – Baumgarten L., Dzieje Wielkiego Proletariatu, W. 1966 (fot); [Cynarski J.] J. Krz., Jeden z ostatnich. B.S.-tow. Seweryn, „Robotnik” 1936 nr 119; Giza S., Ludwik Janowicz (1858–1902), „Niepodległość” T. 16: 1937; Kasprzakowa J., Ideologia i polityka PPS-Lewicy 1907–1914, W. 1965; Kubiak S., Ruch socjalistyczny w Poznańskiem 1872–1890, P. 1961 s. 169, 176–7; [Perl F.] (Res), Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim, W. 1910; Piątkowska-Koźlik D., Związek Socjalistów Polskich w Ameryce 1900–1914, Opole 1992 s. 50, 68, 72, 102, 121, 129; Wasilewski L., Kierownictwo P.P.S. zaboru rosyjskiego (1893–1918), „Niepodległość” T. 11: 1935; Zarys historii ruchu robotniczego w Wielkopolsce, Pod red. A. Czubińskiego, P. 1978 s. 49, 52; Żarnowska A., Geneza rozłamu w Polskiej Partii Socjalistycznej 1904–1906, W. 1965; – Hertz, Zbiór poetów pol., Ks. 6 s. 925; Kółka Socjalistyczne, Gminy i Wielki Proletariat. Procesy polityczne 1878–1888. Źródła, [Wyd.] L. Baumgarten, W. 1966 (fot); Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1957–9 I–III; Listy Józefa Piłsudskiego, „Niepodległość” T. 13: 1936; Pestkowski S., Wspomnienia rewolucjonisty, Ł. 1961; Polska poezja rewolucyjna 1878–1945, Wybór i oprac. S. Klonowski, Wyd. 2, W. 1977; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1913, 1914; – „Gaz. Robotn.” 1895 nr 21 s. 3; „Naprzód” 1895 nr 22 s. 4; „Przedświt” 1895 nr 5; „Robotnik” 1936 nr 115 s. 2; „Z pola walki” R. 2: 1959 nr 3 s. 99–100; – AAN: Teczka osobowa S-ego nr 5329, Arch. PPS 305/II–12 pdt 7 k. 18, 305/VII–11 k. 649–650 (list A. Goldberga), 305/VII–45 k. 159; AGAD: Prokurator WIS 980 k. 149; AP w W., Oddz. w Otwocku: Książka meldunkowa Koszykowa 67, sygn. 585 k. 109 (dot. Haliny Doroty Sławińskiej); CAW: Akta Krzyża Niepodległości t. 361 (dot. Eugenii Sławińskiej), Akta Krzyża Niepodległości z Mieczami t. 50; Gosudarstvennyj archiv Rossijskoj Federacii w Moskwie: Fond 533 op. 1 d. 1372 k. 284–286.
Alicja Pacholczykowa