Sawicki Bronisław Wilhelm, pseud. i krypt.: Szpitalnik, B.S. (1860–1931), chirurg, profesor honorowy Uniw. Warsz. Ur. 6 IV w Ostromęczynie (pow. Konstantynów na Podlasiu), był synem Antoniego, zarządcy dóbr Hruszniew, i Felicji z Talarowskich, wujem Wacława Roszkowskiego (zob.).
S. uczył się w l. 1870–8 w gimnazjum w Siedlcach i tu zdał maturę. Studiował medycynę w l. 1878–84 na Uniw. Warsz., utrzymując się z korepetycji. Po uzyskaniu przez S-ego dyplomu lekarskiego prof. Iwan Jefremowski zapewnił mu asystenturę w II katedrze i klinice w l. 1884–92, zarobkował zaś S. jako lekarz prywatnego Zakładu Chomętowskich dla umysłowo chorych w Warszawie w l. 1884–96 i dodatkowo w l. 1893–1903 jako chirurg Zakładu Chorób Dziecięcych Jana Bączkiewicza przy ul. Leszno 42, gdzie zorganizował pierwszy w Warszawie nowoczesny oddział chirurgii pediatrycznej. W l. 1889–1905 uczył chirurgii w warszawskiej szkole felczerów, z wyjątkiem l. 1892–3, gdy odbywał studia uzupełniające na uniwersytetach w Wiedniu, Paryżu, Berlinie i Hamburgu. Po powrocie przez rok wykładał chirurgię stomatologiczną w pierwszej warszawskiej szkole dentystycznej J. Levy’ego. Dn. 25 VII 1896 został drogą konkursu ordynatorem oddziału chirurgii kobiecej Szpitala Dzieciątka Jezus przy placu Wareckim, gdzie pracował do śmierci (od r. 1907 jako ordynator I Oddziału Chirurgicznego). W r. 1916 powołał przy Tow. Lekarskim Warszawskim (TLW) sekcję szpitalnictwa, a rok później z jego inicjatywy magistrat m. Warszawy utworzył radę szpitalną przy Wydziale Szpitalnictwa i Opieki Społecznej, której S. był członkiem w l. 1917–31. Tam składał wiele wniosków i memoriałów w sprawach regulaminów, dokumentacji oraz nazewnictwa narzędzi i urządzeń szpitalnych. Ponadto wiele zdziałał dla podniesienia poziomu dentystyki, felczerstwa i pielęgniarstwa. Proponowanej mu dwukrotnie w r. 1917 katedry chirurgii klinicznej Uniw. Warsz. nie przyjął ze względu na wiek; w lipcu 1919 mianowano go profesorem honorowym tegoż uniwersytetu. Wykładał terapię ogólną w chirurgii w l. 1922–4, a następnie aż do śmierci chirurgię ogólną i pielęgniarstwo.
S. specjalizował się w chirurgii jamy brzusznej, naczyniowej i nerwów obwodowych, traumatologii oraz neurofizjologii; był dzięki temu jednym z najwszechstronniejszych polskich chirurgów przełomu XIX i XX w., a kierowany przez niego I Oddział – liczącym się ośrodkiem wiedzy chirurgicznej. Start S-ego w zawodzie był trudny, bo w klinice I. Jefremowskiego lekarze podrzucali mu przypadki zaniedbane, uważane za nieciekawe. S. osiągał doskonałe wyniki w ich operowaniu, zdobywając uznanie świata lekarskiego jako świetny diagnosta i precyzyjny operator, zwłaszcza trudnych przypadków owrzodzeń i martwic, schorzeń układu kostno-stawowego, narządów rodnych i moczowych. Jako ordynator Szpitala Dzieciątka Jezus urządził nowoczesną salę operacyjną, pracownię analityczną i anatomopatologiczną oraz zaplecze sterylizacyjne, wprowadził do swego oddziału liczne ulepszenia w technice operacyjnej, aseptyce i diagnostyce; wobec zaniedbań Warszawskiej Rady Miejskiej Dobroczynności Publicznej, zarządzającej szpitalem, sam opłacał anatomopatologa i analityka, a także zaopatrywał oddział w niezbędne narzędzia. Często wyjeżdżał za granicę, zwiedzał tam różne kliniki chirurgiczne, uczestniczył w kursach naukowych, sprowadzał obcą literaturę fachową i czasopisma. Od asystentów wymagał właściwego stosunku do chorych (znane było jego powiedzenie, że «lekarz nie powinien być dla chorego większym nieszczęściem niż sama choroba»), urządzał dla nich zebrania referatowe i zaznajamiał z najnowszymi osiągnięciami w chirurgii. Do jego uczniów należeli, m.in. Antoni Leśniowski i Bronisław Szerszyński. S. sam miał znakomite wyniki w operacjach plastycznych (Przyczynek do plastyki twarzy za pomocą płatów wędrownych z szyi, „Gaz. Lek.” 1893 nr 38, Przypadek dokonania plastyki nosa, „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1898 nr 4), w leczeniu gruźlicy kręgosłupa i jej powikłań (Laminektomia w przypadkach porażenia poprzecznego wywołanego gruźlicą kręgów, w: „Księga jubileuszowa doktora Edwarda Flatau”, W. 1929), w operowaniu schorzeń ośrodkowego układu nerwowego (guzów mózgu i rdzenia) we współpracy z Kazimierzem Orzechowskim, Janem Koelichenem i Edwardem Flatau, z którym opracował eksperymentalną metodę zastępowania jednych pni nerwowych przez inne (Przyczynek do chirurgii doświadczalnej w dziedzinie nerwów obwodowych, „Gaz. Lek.” 1900 nr 38). Oryginalnymi pomysłami S-ego były: zszywanie ran przepony po uprzedniej resekcji żeber (O ranach przepony, tamże 1889 nr 42, odb. W. 1889) oraz podotrzewnowe wycinanie pęcherzyka żółciowego (Powikłania po zabiegach operacyjnych na drogach żółciowych, tamże 1911 nr 47). Jego praca opisująca przypadki samoistnych amputacji, owrzodzenia skóry, tzw. wewnątrzmacicznego złamania obu ud i wrodzonego przerostu lewej kończyny dolnej pt.: Z dziedziny zboczeń wrodzonych (tamże 1895 nr 34, 35, 36, 37, 40, 1897 nr 52) została nagrodzona przez TLW.
W publikacjach swych S. postulował poprawę stanu szpitali warszawskich niedofinansowanych i zaniedbanych wtedy w zakresie usług dla chorych i stanu sanitarnego, domagał się zmiany niekorzystnych przepisów o pracy asystentów, omawiał podstawy prawne szpitalnictwa, m.in. w „Gazecie Lekarskiej” w l. 1892–1917, w rozdziale Szpitalnictwo zbiorowej pracy „Medycyna w samorządzie. Stan obecny lecznictwa publicznego w Królestwie Polskim. Braki i potrzeby” (W. 1906). Wypowiadał się na temat zdrojowisk, m.in. w „Przeglądzie Zakopiańskim” i „Gazecie Podlaskiej” w l. 1904–26, a także był autorem kilku życiorysów wybitnych chirurgów i stomatologów polskich ogłoszonych w prasie medycznej.
Z inicjatywy i przy współudziale S-ego ukazał się ponad 1000-stronicowy „Wykaz oryginalnych prac lekarskich polskich za czas od r. 1831 do r. 1890 włącznie” (W. 1897) z ich streszczeniami. Omówienia te kontynuował w „Przeglądzie piśmiennictwa lekarskiego polskiego” w l. 1895–9. Ogółem S. opublikował 69 prac, w tym 35 z zakresu chirurgii i 34 społeczno-lekarskie. W l. 1889–1922 był członkiem redakcji „Gazety Lekarskiej”, współzałożycielem „Przeglądu Chirurgicznego i Ginekologicznego” w r. 1909 i „Polskiego Przeglądu Chirurgicznego” w r. 1923.
S. był prezesem TLW w l. 1925–8, stałym sekretarzem w l. 1930–1, poza tym od r. 1906 członkiem zarządu Stow. Lekarzy Polskich, później członkiem honorowym wielu krajowych towarzystw lekarskich, członkiem Akademii Nauk Lekarskich w Warszawie (działającej w l. 1920–30) i członkiem czynnym PAU (od r. 1930). Współorganizował Tow. Chirurgów Polskich (był jego prezesem w l. 1923–4), Tow. Chirurgiczne Warszawskie i Polskie Tow. Szpitalnictwa. Uczniowie i przyjaciele poświęcili S-emu na 25-lecie działalności lekarskiej „Księgę jubileuszową Doktora Bronisława Sawickiego” (W. 1909). S. zmarł nagle 11 I 1931 w Warszawie i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kw. 196, rz. 6). Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1923).
Dn. 2 VI 1931 TLW wraz z Wydz. Lekarskim Uniw. Warsz. urządziło ku jego czci uroczystą akademię, której pokłosie opublikowała „Medycyna” (1931 nr 13). Wspomnienia pośmiertne uwydatniały obok jego osiągnięć fachowych, także energię organizatorską i gruntowne wykształcenie ogólne. Dn. 6 VI 1932 w I pawilonie chirurgicznym Szpitala Dzieciątka Jezus odsłonięto brązową tablicę z popiersiem S-ego i nazwano ten oddział jego imieniem.
W małżeństwie ze Stanisławą z Szuszkiewiczów (1872–1948) miał S. trzy córki: Stanisławę (zob.), Wandę (ur. 1902), architekta, więźniarkę Pawiaka, zmarłą 7 II 1945 w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück, i Wiesławę (ur. 1904), absolwentkę Wyższej Szkoły Handlowej, rozstrzelaną za działalność w Armii Krajowej 27 V 1944 na Pawiaku.
Starszy brat S-ego, Anastazy (1847–1908) był również lekarzem, absolwentem Uniw. Warsz. (1871) i następnie asystentem Kliniki Terapeutycznej Szpitalnej tegoż uniwersytetu (1871–4). Był w l. 1875–1908 lekarzem miejskim i więziennym w Siedlcach, interesując się bakteriologią, zorganizował tam laboratorium analityczne i mikroskopowe oraz przebadał wodę w lokalnych studniach (Wynik rozbioru wody studziennej w m. Siedlcach, „Zdrowie” 1893 nr 5). Należał do współzałożycieli Tow. Lekarskiego Siedleckiego i został jego prezesem (1908). W uznaniu zasług członkowie Towarzystwa wznieśli w r. 1910 na cmentarzu w Siedlcach pomnik na jego grobie.

Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w.; Ilustr. Enc. Trzaski; Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte; Album chirurgów polskich, Wr. 1990 (fot.); Biogramy uczonych polskich. Nauki medyczne, Wr. 1991; Nieciowa, Członkowie AU oraz PAU; Sylwetki chirurgów polskich, Wr. 1982 (fot.); Szarejko P., Słownik lekarzy polskich XIX wieku, W. 1991 (dotyczy brata, Anastazego); – Brzeziński W., Początki chirurgii ręki w Polsce, „Arch. Hist. Med.” 1989 nr 2–3 s. 340; Demel M., Mogiły lekarskie na cmentarzach warszawskich, tamże 1966 nr 4 s. 452 (błędna data zgonu); Księga pamiątkowa Siedlczan 1844–1905, W. 1927 (fot. zbiorowa oraz fot. brata, Anastazego); Łyskanowski M., Medycyna i lekarze dawnej Warszawy, W. 1976; Manteuffel, Uniw. Warsz. 1915/16–1934/5; Noszczyk W., Zarys dziejów chirurgii polskiej, W. 1989 (fot., błędny rok zgonu); Podgórska-Klawe Z., Szpitale warszawskie 1388–1945, W. 1975; Towpik E., Krauss M., Rys historyczny polskiej chirurgii plastycznej, „Arch. Hist. Med.” 1989 nr 2–3 s. 324 (fot.), 326–7; – Kalendarz lekarski J. Polaka z lat 1891–1925; Lutosławski M., Polski Komitet Pomocy Sanitarnej, w: Kalendarz Polski. Rocznik Wychodźstwa Polskiego w Rosji na rok 1916; – „Gaz. Lek.” 1889 s. 970, 1893 s. 1149, 1894 s. 1004, 1909 s. 726–7; „Pol. Gaz. Lek.” 1922 nr 1 s. 17–18, 1923 nr 9 s. 162, 1932 nr 28 s. 544; „Życie Warszawy” 1980 nr 6, 1981 nr 7 (nekrologi żony i córek); – Wspomnienie pośmiertne: „Kwart. Kliniczny Szpitala Starozakonnych w Warszawie” 1930 nr 4 s. 231 (fot.), „Medycyna” 1931 nr 4 s. 97–100 (bibliogr., fot., B. Szerszyński), nr 13 s. 402 (fot.), 404–7 (A. Leśniowski), s. 407–13 (A. Łapiński, częśc. bibliogr.), s. 413–14 (J. Bączkiewicz), s. 414 (W. Szumlański), s. 415 (A. Jarosiński), 1932 nr 3 s. 414, „Nowiny Społ.-Lek.” 1931 nr 3 s. 45 (fot.), „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1932 s. 1 (fot.), 113–21, „Pam. Wil. Tow. Lek.” 1931 z. 4 s. I–III (K. Michejda, fot.), „Pol. Przegl. Chirurgiczny” 1931 z. 2–3 s. 133–43 (A. Leśniowski, fot., bibliogr.), 1932 z. 3 s. 383 (fot. tablicy pamiątkowej), „Pol. Przegl. Oto-Laryngologiczny” 1930 z. 4 s. 201–3 (J. Czarnecki), „Warsz. Czas. Lek.” 1931 nr 8 s. 169–72 (J. Walc, fot., bibliogr.), „Zdrowie” 1931 nr 5 s. 324; – Mater. Red. PSB: Życiorys napisany przez Piotra Szarejkę.
Red.