Siwik Bronisław Zygmunt (1876–1933), działacz socjalistyczny i spółdzielczy, publicysta. Ur. 20 XII w Kaliszu (podawany w literaturze r. ur. 1878 jest w rzeczywistości datą chrztu), był synem Stanisława, urzędnika gubernialnej Izby Skarbowej, i Heleny z Barańskich.

S. ukończył gimnazjum filologiczne w Kaliszu. W kl. VI zorganizował kółko patriotyczne. Od r. 1896 studiował prawo na Uniw. Warsz. Z nie ustalonych powodów studiów nie ukończył i w r. 1901 podjął pracę w Sosnowcu jako urzędnik – korespondent techniczny w fabryce «Fitzner i Gamper».

Znany S-owi jeszcze z czasów studiów Norbert Barlicki, który objął redakcję „Kuriera Sosnowieckiego”, w r. 1904 wciągnął go do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). S. działał początkowo jako agitator, użyczał swego mieszkania «nielegalnikom» na składy bibuły i broni. Z czasem został członkiem Komitetu w dzielnicy Konstantynów, potem także na Pogoni; zaczął pisywać do „Kuriera Sosnowieckiego”. Opanowany przez lewicę Okręgowy Komitet Robotniczy (OKR) PPS zawiesił S-a w r. 1906 w prawach członka, a gdy odwołał się do sądu partyjnego, także Centralny Komitet Robotniczy (CKR) podtrzymał tę decyzję. Zaangażował się wówczas S. w działalność oświatową; był współzałożycielem powstałego w listopadzie 1906 sosnowieckiego oddziału Uniwersytetu dla Wszystkich i prowadził w nim wykłady. Po rozłamie w listopadzie t. r. w PPS S. wziął udział w organizowaniu PPS-Frakcji Rewolucyjnej (PPS-Fr.Rew.) i wszedł do zagłębiowskiego OKR tej partii, a następnie do redakcji założonego w r. 1907 organu okręgowego „Górnik”. S. reprezentował organizację zagłębiowską na X (I) Zjeździe PPS-Fr.Rew. 3–7 III 1907 w Wiedniu.

Jak wielu działaczy z Zagłębia i Częstochowy S. został wydany policji carskiej przez prowokatora Mieczysława Sankowskiego. Aresztowany 15 VI 1907, na przesłuchaniach w areszcie będzińskim uporczywie zaprzeczał przynależności do PPS, organizowaniu zebrań partyjnych, rozpowszechnianiu tajnej literatury i twierdził, że prowadził tylko działalność oświatową w legalnym Uniwersytecie i w swoim mieszkaniu. Przeniesiony do więzienia w Sosnowcu, następnie w Piotrkowie, decyzją administracyjną porucznika generała-gubernatora warszawskiego ds. policyjnych K. Maksymowicza z 19 VII 1907 został zesłany na trzy lata do gub. wiatskiej z zakazem przebywania w Król. Pol. w okresie stanu wojennego i wzmożonej ochrony. Niebawem S. uszedł z zesłania. Nie są znane okoliczności w jakich pod koniec r. 1909 zalegalizował swój pobyt w Petersburgu. Nawiązał tam kontakt ze Związkiem Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej, podjął współpracę z wydawanym we Lwowie pismem „Promień”, zaczął pisywać m.in. do „Przeglądu Wileńskiego”, warszawskich: „Prawdy” i „Myśli Niepodległej”.

Po wybuchu wojny w r. 1914 S. stał się czołową postacią polskiego życia politycznego i społecznego w Petersburgu; we współpracy z przebywającymi w Piotrogrodzie «Zaraniarzami» przystąpił do tworzenia konspiracyjnego Związku Patriotów dla współdziałania z Legionami Piłsudskiego. Działał w stow. robotniczym «Promień». Był członkiem Zarządu Głównego i faktycznie jednym z trzech kierowników, reprezentował też «Promień» w powstałym w r. 1915 konspiracyjnym Polskim Zrzeszeniu Niepodległościowym. Objął redakcję wydawanego w Petersburgu od września 1916 dwutygodnika „Promień Poranny” i w dużej mierze jego zasługą była zgodna współpraca w tym piśmie PPS, PPS-Lewicy oraz częściowo Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL). Od początku wojny utrzymywał łączność z krajowym CKR i informował go o polskim życiu politycznym i społecznym w Rosji.

S. był autorem licznych wypowiedzi programowych. M. in. omawiając Zagadnienie wolności („Promień Poranny” 1916 nr 4), odpierał twierdzenia socjaldemokratów, że proletariatowi nie jest potrzebna wolność narodowa i dowodził, że tylko na podłożu całkowitej wolności organizmów narodowych może być mowa o solidarności międzynarodowej. W artykule Gospodarka narodowa (tamże 1916 nr 2) S. wyrażał przekonanie, że w przyszłym ustroju ekonomiczno-społecznym konieczne będzie «upaństwowienie pewnych gałęzi produkcji, oddanie akcji parcelacyjnej w ręce rządu, uspołecznienie kredytów, środków produkcji i konsumpcji za pomocą kas kredytowych oraz kooperatyw wytwórczych i spożywczych». Tych też kwestii dotyczyły wydane oddzielnie broszury S-a: Na marginesie chwili (Pet. 1916), Do Maksyma Gorkija o drogach rozwoju narodów (Pet. 1916) i Sprawa polska w oświetleniu przeciwieństw klasowych (Pet. 1918).

Zjazd Polskiego Tow. Pomocy Ofiarom Wojny w grudniu 1916 powołał S-a do Komitetu Głównego. W styczniu 1917 był jednym z inicjatorów Tow. Wzajemnej Pomocy Pracowników Polskich. Poparł ideę zjednoczenia sił demokratycznych i wszedł do powstałego 18 III 1917 Polskiego Komitetu Demokratycznego, ale już 27 III z niego ustąpił. Był jednym z głównych animatorów piotrogrodzkiej sekcji PPS i z jej ramienia w kwietniu został powołany do Tymczasowego Centralnego Komitetu Wykonawczego (CKW) sekcji PPS w Rosji. Objął redakcję nowo założonego organu PPS „Głos Robotnika i Żołnierza”. W dn. 5–10 V 1917 w Sztokholmie reprezentował PPS w Rosji na konferencji przedstawicieli polskich ugrupowań politycznych stojących na gruncie «aktu 5 listopada». Zgodnie ze stanowiskiem warszawskich kół niepodległościowych, przedłożonym przez Włodzimierza Kunowskiego, S. opowiedział się również przeciw tworzeniu w Rosji polskich formacji zbrojnych i za podporządkowaniem się Tymczasowej Radzie Stanu (TRS). Kunowski przekazał S-owi instrukcje dla PPS w Rosji i jakoby sugestię o wyznaczeniu S-a na członka CKW. Zwołana wkrótce po jego powrocie, w czerwcu 1917 w Piotrogrodzie, I Konferencja sekcji PPS w Rosji powołała go do CKW. Następnie został reprezentantem partii w Komisji Likwidacyjnej ds. Królestwa Polskiego (występował tu pod pseud. B. Stoik).

Po rewolucji lutowej w Rosji, na skutek zdominowania kolegium redakcyjnego „Promienia Porannego” przez przedstawicieli skrajnej lewicy, reprezentujących stanowisko probolszewickie, S. ustąpił z redakcji. Radykalizacja nastrojów także wewnątrz PPS spowodowała, że pod koniec sierpnia 1917 S. przestał również podpisywać „Głos Robotnika i Żołnierza”. Pod naciskiem lewicy, na odbytej w Kijowie w październiku t. r. II Konferencji, nie został już wybrany do CKW. W artykule Przedparlament („Głos Robotnika i Żołnierza” 1917 nr z 15 XI) S. pisał «Bolszewizm jest konsekwentny w swym rewolucjonizmie, mienszewizm zaś – oportunistyczny i niezdecydowany», ale objęcie przez bolszewików władzy potraktował jako krok ku całkowitej anarchii. Dał temu wyraz podczas zebrania Piotrogrodzkiego Związku Wojskowych Polaków 2 (15) XI, opowiadając się za zachowaniem neutralności wobec rewolucji rosyjskiej. Na III Ogólnorosyjskiej Konferencji PPS w marcu 1918 nawoływał do krytycyzmu wobec bolszewików, a zwłaszcza do niestosowania ich taktyki po powrocie do kraju. W broszurze O bolszewizmie, rodzimym bolszewikom przeciwstawiał Józefa Piłsudskiego i Ignacego Daszyńskiego. Prawdopodobnie słusznie przypuszcza się (I. Spustek), że wobec wspomnianego przez S-a «całkowitego zbolszewizowania» zwłaszcza sekcji piotrogrodzkiej (list do CKR z 2 XII 1917), opuścił on w grudniu t. r. Zrzeszenie Niepodległościowe, które – jak to określił – «nie miało żadnej wyraźnej platformy politycznej, ani społecznej i było organizacją demokracji mieszczańskiej», uznając za niemożliwą dalszą z nim współpracę.

W r. 1918 S. wrócił do kraju. Zatrudniony od 6 VIII w Dep. Pracy TRS, po odzyskaniu niepodległości, został etatowym urzędnikiem Min. Pracy i Opieki Społecznej (MPiOS), najpierw jako naczelnik Wydz. Sekcji Kas Chorych, od r. 1925 dyrektor Okręgowego Urzędu Ubezpieczeń w Warszawie (uchwałą Rady Ministrów zwolniono go z egzaminu praktycznego oraz wymaganego poziomu wykształcenia). Z racji pełnionego urzędu S. stale współpracował z „Przeglądem Ubezpieczeń Społecznych”. W związku z plebiscytem na Górnym Śląsku napisał broszurę agitacyjną Prawda niemiecka o ubezpieczeniach społecznych w Polsce ([Gliwice] 1920), w której bronił polityki ubezpieczeniowej MPiOS (wydaną też po niemiecku Die Deutsche Wahrheit über die Sozialversicherungen in Polen [Kreuzburg] 1920).

W wyborach samorządowych 23 II 1919 jako działacz spółdzielczy z listy PPS wybrany do Rady Miejskiej w Warszawie, S. został członkiem jej komisji regulaminowo-prawnej. W r. 1920 zgłosił się ochotniczo do wojska i jako żołnierz 201. pp brał udział w bitwie pod Surażem. Odesłany z frontu z powodu choroby, przydzielony został następnie do pomocy komendantowi Związku Obrony Ojczyzny, mjr. Marianowi Kościałkowskiemu, a pod koniec października – zdemobilizowany.

Od powrotu do kraju S. nie brał bezpośredniego udziału w życiu organizacyjnym PPS. Jedynie w l. 1921–3 był członkiem Centralnego Sądu Partyjnego. Należał do czołowych publicystów partyjnych; pisał do centralnego organu – „Robotnik, teoretycznego pisma „Trybuna”, do „Przedświtu” i „Kalendarza Robotniczego”. Od r. 1922 był również jednym z głównych publicystów miesięcznika piłsudczyków „Droga”.

Poglądy S-a były w znacznym stopniu odzwierciedleniem refleksji teoretycznych austromarksizmu, ale też nawiązywały do nurtu «socjalizmu etycznego». S. wykazywał klasowy charakter państwa. Odrzucał jednak hasło dyktatury proletariatu i perspektywę rewolucji socjalistycznej w krajach o ograniczonym stopniu rozwoju kapitalizmu. Łączył ściśle ideę demokracji politycznej z demokracją gospodarczą i bezpośredni związek obu demokracji. Przyszłe społeczeństwo socjalistyczne ujmował w kategoriach swobodnej samorządności. W proponowanym modelu życia gospodarczo-politycznego kładł nacisk na rozwój różnych form spółdzielczości oraz na rolę związków zawodowych w procesie demokratyzacji stosunków społecznych. W wielu artykułach propagował idee socjalizmu bezpaństwowego. W socjalizmie dopatrywał się realizacji «idei Społeczności Bożej na ziemi». Podobnie jak Tadeusz Hołówko, wysuwał ideę sfederalizowanego państwa polskiego, obejmującego dawne wschodnie ziemie Polski. Najważniejsze prace S-ka weszły do zbioru W walce o prawdę. (Rozważania dotyczące stosunków międzyludzkich) (W. 1928), wydanego nakładem pepeesowskiej «Księgarni Robotniczej» (fragmenty trzech rozdziałów tej książki znalazły się w wydanym przez B. Suchodolskiego wyborze „Ideały kultury a prądy społeczne”, W. 1933). W zamieszczonej w Walce o prawdę rozprawie Zagadnienie żydowskie ze stanowiska harmonii społecznej atakował antysemityzm nacjonalistyczno-mieszczański, krytykował jednak także «wyłączność żydowską». Poza już wymienionymi ukazały się także: Na marginesie chwili (Myśli i uwagi) (S. 2, W. 1919), Co to jest demokracja? (W. 1920) i Państwo a społeczność narodowa (W. 1921).

W Polsce niepodległej S. rozwinął szeroką działalność w ruchu spółdzielczym. Na nadzwyczajnym Zjeździe Delegatów Warszawskiego Związku Stowarzyszeń Spożywczych w Warszawie (1–4 XI 1918) został członkiem powołanego wówczas Tymczasowego Sekretariatu Robotniczych Klasowych Stowarzyszeń Spożywczych w Warszawie. Pod koniec roku wraz ze Stanisławem Tołwińskim podjął odbudowę Kooperatywy Robotniczej «Promień» w Warszawie i wszedł do wybranej w czerwcu 1919 nowej Rady Nadzorczej reaktywowanej spółdzielni. Na zjeździe organizacyjnym Związku Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych (ZRSS) w r. 1920 wybrano go do Rady Nadzorczej, a następnie na jej przewodniczącego. Jako redaktor organu „Świat Pracy” jesienią r. n. dokooptowany został do Komitetu Naczelnego, a po usunięciu stamtąd komunistów (Bolesława Bieruta, Jana Hempla i S. Tołwińskiego), z pozostałymi członkami – Stanisławem Torem i Aleksandrem Ostrowskim wszedł w skład Tymczasowego Zarządu ZRSS. Na krótko przed III Zjazdem w r. 1922 przeszedł do Związku Polskich Stowarzyszeń Spółdzielczych. Od powstania w kwietniu 1925 Związku Spółdzielni Spożywców RP, przez wiele lat przewodniczył jego Radzie Nadzorczej. Niemal w całości analizie problemów spółdzielczości poświęcona była jego publicystyka w „Rzeczypospolitej Spółdzielczej” (1921–5) i „Społem” (1925–32), ale również liczne artykuły w prasie PPS. W spółdzielczości upatrywał S. panaceum na wszelkie dolegliwości społeczne. Pisał on m. in.: «Ruch spółdzielczy – to jedyny twórczy czyn społeczny wymierzony w przyszłość, a zarazem usuwający podział, rozbicie, chaos…» (W walce o prawdę, s. 186). W l. dwudziestych często występował w Tow. Kooperatystów z referatami, w r. 1927 prowadził wykłady na III wakacyjnych kursach spółdzielczych. W czerwcu 1929 S. wystąpił z PPS, prawdopodobnie w związku z opozycyjnym stanowiskiem tej partii wobec Piłsudskiego i rządów pomajowych.

S. oficjalnie został przeniesiony na emeryturę z MPiOS z dn. 1 I 1930, ale już w czerwcu 1928 przeszedł na stanowisko dyrektora Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych i pracował tam do śmierci. Zmarł nagle 19 I 1933 w Warszawie, pochowany został na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w kwaterze K¹, rząd 2, nr 32. Odznaczony był Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta, Krzyżem Niepodległości (nadanym w kilka dni po śmierci).

S. był dwukrotnie żonaty: po raz pierwszy ze Stanisławą Rozalią Pietrzak (wg akt policyjnych i wg jej życiorysu – Czajkowską), 2. v. Kirstową, po raz drugi ożenił się ze Stanisławą z Masnych (zm. 1930), działaczką PPS; w obu małżeństwach S. dzieci nie miał.

Pierwsza żona Stanisława, pseud. Zośka (ur. 1885), urzędniczka w Tow. Samopomocy Przemysłowców w Sosnowcu, od r. 1905 działaczka socjalistyczna, była członkiem zagłębiowskiego OKR PPS; m.in. prowadziła agitację, organizowała zebrania robotników, uczestniczyła od r. 1906 w technice bojowej. Policja podejrzewała ją o udział w zabójstwie 28 VI 1906 inżyniera kopalni «Wiktor» w Milowicach. Aresztowana na skutek prowokacji Sankowskiego 27 VI 1907, więziona była w Będzinie i Piotrkowie; decyzją administracyjną z 27 IX t.r. zesłana została do gub. wiatskiej na okres stanu wojennego. Dzięki staraniom Henryka Kirsta, z którym już wówczas była związana uczuciowo, na początku r. 1908 uzyskała zgodę na wyjazd za granicę. Udała się do Krakowa i wkrótce przeprowadziła rozwód z S-kiem.

Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918, s. 19, 54, 193; taż, Mater. do bibliogr. 1918–39; Świtalski Z., Spółdzielczość w polskich czasopismach ekonomiczno-społecznych w latach 1861–1960, W. 1967; Encyklopedia Rewolucji Październikowej, W. 1987; Szulcowie J. i E., Cmentarz Ewangelicko-Reformowany w Warszawie, W. 1989; – Borkowski J., Partie robotnicze w świetle piłsudczykowskiej „Drogi” 1922–1937, „Z pola walki” 1979 nr 1 s. 173–5, 179, 186–7; Czerwińska E., Nurt mediacji. Austromarksizm i jego recepcja w Polsce, P. 1991 s. 402, 411, 412, 446, 449, 450, 451; Holzer J., Polska Partia Socjalistyczna w latach 1917–1919, W. 1962; Jabłoński H., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w czasie wojny 1914–1918 r., W. 1958; Leinwand A., Polska Partia Socjalistyczna wobec wojny polsko-radzieckiej 1919–1920, W. 1964; Manusiewicz A., Polacy w Rewolucji Październikowej, W. 1967; Migdał S., Piłsudczyzna w latach pierwszej wojny światowej, Kat. 1961; Najdus W., Lewica polska w Kraju Rad 1918–1920, W. 1971; taż, Polacy w rewolucji 1917 roku, W. 1967; Piechowicz S., Związek Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych 1919–1925, W. 1963; Prasa polska w latach 1864–1918, W. 1976; Radek S. A., Rewolucja w Zagłębiu Dąbrowskim 1894–1905–1914, Sosnowiec 1929 s. 56; Sikorski W., Żerkowski J., Historia Warszawskiego Spółdzielczego Stow. Spożywców w Warszawie, W. 1923 s. 24; Spustek I., Polacy w Piotrogrodzie 1914–1917, W. 1966; Ślisz A., Prasa polska w Rosji w dobie wojny i rewolucji (1915–1919), W. 1968; Śliwa M., Bronisław Siwik, w: tegoż, Ludzie i idee socjalistyczne w Polsce, Kr. 1989 s. 145–63; Werschler J., Z dziejów obozu belwederskiego. Tadeusz Hołówko. Życie i działalność, W. 1984; Wiech K., Polska Partia Socjalistyczna 1918–1921, W. 1978; tenże, PPS w pierwszych latach parlamentaryzmu 1921–1923, W. 1987; Wrzosek M., Polskie korpusy wojskowe w Rosji w latach 1917–1918, W. 1969; – Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1962 I; Hołówko T., Przez dwa fronty. Ze wspomnień emisariusza politycznego w 1918 roku, W. 1931 I 243–5; Tołwiński S., Wspomnienia 1895–1939, W. 1970; Z dziejów stosunków polsko-radzieckich. Studia i materiały, W. 1962 I; – „Biul. MPiOS” 1919 nr 2 s. 65; „Jedność Robotn.” 1917 nr 52 s. 6; Kalendarz Robotn. „Pobudki” 1928 s. 60; „Niepodległość” T. 4: 1931, T. 8: 1933, T. 9: 1934; „Praca i Opieka Społ.” 1922 nr 2 s. 100; „Pracownik Spółdzielczy” (Numer Jubileuszowy), W. 1933 s. 49, 73; „Przedświt” 1929 nr 164, 165; „Robotnik” 1919 nr 53, 79, 90, 145, 213, 235, 291, 340, 348, 378, 405, 1920 nr 125, 126, 1921 nr 189, 1922 nr 23, 1925 nr 115, 1927 nr 150, 1928 nr 161; „Z pola walki” 1969 nr 4 s. 151; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1933: „Droga” nr 2 s. 207–8, „Kur. Warsz.” nr 19, 20, ,Polska Zbrojna” nr 21 (Zgon dyrektora ZUPU śp. Bronisława Siwika), „Przegl. Ubezpieczeń Społ.” nr 2 s. 110, „Robotnik” nr 28, 29, „Spółdzielczy Przegl. Nauk.” z. 2 s. 43; – AAN: PRM Rkt 3 t. 42 k. 86, t. 43 k. 21, Rkt 4 t. 30 k. 3, 207, Arch. PPS 305/VI–8 podt. 1; AGAD: KGGW 3123 (akta sprawy Siwików z 1907 r.); CAW: Akta Krzyża Niepodległości t. 135, Akta Krzyża Niepodległości z Mieczami t. 12 (dot. Stanisławy R. Siwik-Kirstowej); – Mater. Red. Słown. Biogr. Działaczy Pol. Ruchu Robotn. w W.: Kserokopia aktu chrztu S-a ze zbiorów AP w Kaliszu.

Alicja Pacholczykowa