Abakanowicz Abdank Bruno (1852–1900). Urodzony 6 X 1852 w Wiłkomierzu. Po ukończeniu Politechniki Ryskiej ze stopniem inżyniera dróg i mostów osiadł we Lwowie, gdzie habilitował się jako docent mechaniki w politechnice. W 1876 r. wydał Zarysy statyki wykreślnej, od 1878 do 1900 prowadził rubrykę kronik naukowych w warszawskiem »Ateneum«, pisywał do lwowskiego czasopisma »Kosmos« oraz redagował wychodzący przy czasopiśmie »Tydzień« dodatek pt.: »Wystawa krajowa, rolnicza i przemysłowa«, będący urzędowym organem komitetu urządzanej wówczas wystawy we Lwowie. Wtedy też rozpoczął badania planimetrów, t. j. przyrządów, służących do mierzenia pól, ograniczonych dowolną krzywą. Badania te doprowadziły go do budowy t. zw. integratora. Przyrząd ten służył do pomiaru sumy wartości, jakie dana wielkość zmienna posiadała w ciągu oznaczonego czasu, a więc np. pracy, wykonanej przez maszynę parową, ilości elektryczności, jaka w ciągu pewnego czasu przepłynęła przez obwód elektryczny, itp. Zasadę działania integratora można zgrubsza przedstawić w sposób następujący. Na wózku, poruszającym się swobodnie wzdłuż poziomych szyn, spoczywa walec, mogący się obracać koło osi poziomej, równoległej do kierunku ruchu. Do górnej powierzchni walca sprężyna przyciska małe kółko, obracające się koło osi poziomej. Gdy płaszczyzna kółka przechodzi przez oś obrotu walca, przesuwanie wózka wprawia na skutek tarcia kółko w ruch obrotowy, walec zaś wtedy się nie obraca. Jeżeli jednak płaszczyzna kółka ustawiona jest pod kątem a do płaszczyzny pionowej, przechodzącej przez oś walca, wtedy przy przesuwaniu wózka walec się obraca. Oznaczając przez d x drogę, przebieżoną przez wózek w ciągu czasu d t, przez d y drogę, opisaną w ciągu tego samego czasu przez dowolny punkt powierzchni walca, mamy d y = d x tg a i stąd y = ∫d x tg a. Z uwagi na to, że d x jest proporcjonalne do czasu, tg a zaś jest pewną funkcją wielkości mierzonej η, możemy napisać y = K ∫ η d t, gdzie K oznacza wielkość zależną od budowy integratora. Na podobnej zasadzie oparta jest budowa tzw. integrafu lub interografu, przyrządu, pozwalającego otrzymać tzw. krzywą całkową. Niech odchylenie kółka zachodzi według pewnego prawa, wyrażonego wzorem f (x), wtedy krzywa, opisana przez punkt zetknięcia kółka z walcem, da po rozwinięciu na płaszczyźnie tzw. krzywą całkową y = ∫f (x) d x. Opis tych przyrządów i ich zastosowań ogłosił A. w »Rozprawach i Sprawozdaniach Wydz. mat.-przyr. Ak. Um. w Krakowie« (VII, 75–80, 1880), następnie w czasopiśmie »Inżynierja i Budownictwo« (Warszawa 1880) p. t. Integrator, krzywa całkowa i jej zastosowania, później w książce zbiorowej ku czci T. T. Jeża »Ognisko« (Warszawa 1882, 345–352 p. t. Integratory), wreszcie w trzech rozprawach, przedstawionych w 1882 r. Paryskiej Akademji Nauk i ogłoszonych w sprawozdaniach tejże akademji (»Comptes rendus« 1882). W 1886 r. wydał po francusku książkę, zawierającą obszerne omówienie tego zagadnienia: Les intégraphes, la courbe intégrale et ses applications, étude sur un nouveau système d’intégration mécanique (Paryż 1886). Przekład niemiecki tej książki pióra E. Bitterliego ukazał się w 1889 r. w Lipsku. W 1881 r. A. opuścił Lwów i przeniósł się do Paryża, gdzie założył pracownię elektrotechniczną, wkrótce zaś został powołany na dyrektora zakładów towarzystwa »Compagnie française du procédé Thompson-Houston«. Z tego okresu czasu pochodzą jego prace nad »nowym sposobem budowy zwojów do machin dynamoelektrycznych« (»Rozp. Ak. Um., XII, 332–336, 1884«), budowa dzwonka elektromagnetycznego do sygnalizacji kolejowej oraz nowy typ lampy elektrycznej. Ceniony jako specjalista, A. zaczął odgrywać coraz większą rolę we francuskim świecie przemysłowo-technicznym. W r. 1889 rząd francuski powierzył mu przeprowadzenie rokowań ze Stanami Zjedn. Am. P. co do udziału tego kraju w wystawie powszechnej w Paryżu; A. otrzymał wtedy krzyż Legji Honorowej. Związany ściśle z życiem francuskiem, nie zrywał jednak łączności z krajem. Dom jego w Parc St. Maur pod Paryżem był zawsze otwarty dla artystów polskich, znaczne zaś środki materjalne, jakiemi rozporządzał, pozwoliły mu przychodzić z pomocą polskim stowarzyszeniom we Francji. A. pozostawał w stosunkach długoletniej przyjaźni z Henrykiem Sienkiewiczem i znakomitym fizykiem, Zygmuntem Wróblewskim. Umarł 29 VIII 1900 w Parc St. Maur.

W. Enc. Ill.; Wiadomości Matematyczne. W. 1901, V; »Kraj«. 1901, nr 3, s. 34 (»Ze wspomnień o Brunonie Abakanowiczu« nap. Prost.); Bulletin Polonais (Paryż), 1900, s. 266; Pascal E., Repertorjum matematyki wyższej. W. 1900, I; Chwolson O. D., Kurs fiziki. Petersburg 1900, wyd. 2, I, s. 275; Przegląd techniczny, 1933, nr 17 (tam list A. ogłoszony przez K. Zakrzewskiego).

Marjan Grotowski