Stebnowski Cezary (1708–1762), bazylianin, unicki arcybiskup smoleński i siewierski.
Ur. w Przemyślu, był synem Andrzeja i Barbary, katolików obrządku rzymskiego.
Zapewne przed r. 1732 wstąpił S. do zakonu bazylianów; rekomendowany w październiku t.r. przez metropolitę unickiego Atanazego Szeptyckiego jako szczególnie uzdolniony, rozpoczął w styczniu 1733 studia teologiczne w Kolegium Urbanum przy Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Rzymie. Dn. 16 VIII 1734 zwrócił się do tej Kongregacji z prośbą o zgodę na przyjęcie święceń kapłańskich i wyświęcony został zapewne 5 IX t.r. (data 25 IV 1738 podana przez D. Błażejowskiego wydaje się mniej prawdopodobna). W r. 1735 Kongregacja uznała go za odpowiedniego kandydata do wystąpień na forum publicznym, a biorąc pod uwagę jego postawę religijną oraz osiągnięcia w nauce, przedstawiła go protoarchimandrycie zakonu bazyliańskiego Antoniemu Tomiłłowiczowi jako wzór w doborze kandydatów do studiów w Kolegium Greckim. Dn. 22 III 1736 otrzymał S., dla ułatwienia w pracy misyjnej, pozwolenie na czytanie książek zakazanych przez Stolicę Apostolską. T.r. wysłany został do Zagrzebia dla zbadania sytuacji tamtejszych katolików obrządku greckiego po wydarzeniach z r. 1735, kiedy prawosławni Serbowie zdobyli i spalili monaster Marču. W Zagrzebiu spotkał się S. poufnie z biskupem obrządku łacińskiego Georgiusem II Braniughi, po czym przez nuncjaturę w Wiedniu przekazał do Rzymu swą relację. Efektem misji było powołanie w Zagrzebiu w r. 1738 wikariusza Stolicy Apostolskiej, bazylianina Teofila Passicha, dla katolików obrządku greckiego. W maju 1736 wrócił S. do Rzpltej. W l. 1736–40 pełnił funkcje wizytatora klasztorów bazyliańskich i sekretarza protoarchimandryty bazylianów Wasyla (Bazylego) Polatyło. W liście z 28 XII 1737 z Berezwecza do Kongregacji Rozkrzewiania Wiary opisał wizytowane przez siebie placówki bazyliańskie. Dn. 30 X 1738 Polatyło mianował S-ego pełnomocnikiem w sprawach prowadzonych przez klasztor bazyliański w Witebsku. W l. 1738–40 pracował S. jako misjonarz na Litwie i Wołyniu, a także na lewobrzeżnej Ukrainie. W r. 1740 przesłał do Kongregacji Rozkrzewiania Wiary relację informującą o sytuacji Kościoła unickiego, stosunkach z Cerkwią prawosławną i działalności prawosławnego bp. mohylewskiego Józefa Wólczańskiego.
W r. 1740 rekomendowany przez Polatyłę, który wnioskował o wyznaczenie S-emu pensji w złocie, oraz poparty przez władze zakonu, objął S. w Rzymie stanowisko prokuratora generalnego (Procurator Negotiorum Ecclesiae in Urbe) dla bazylianów metropolii kijowskiej. Pozostawił dziennik czynności prokuratora z l. 1740–2 (Archiv Otdelenija Instituta Istorii Rossii Akademii Nauk w Pet.). W typografii Kongregacji Rozkrzewiania Wiary w Rzymie wydał Officia sanctorum Ruthenorum w języku łacińskim i ruskim, będące prawdopodobnie opisem obrzędów Cerkwi unickiej. Być może podczas tego pobytu w Rzymie uzyskał doktorat teologii. Zapewne na początku r. 1745, na prośbę protoarchimandryty zakonu bazyliańskiego Polikarpa Michuniewicza, wrócił S. do Rzpltej i objął funkcję konsultora prowincji lit. T.r. został też przełożonym klasztoru i prefektem szkół w Żyrowicach (powierzenie S-emu tych obowiązków planowano podobno już w r. 1733). Władze zakonu spodziewały się, że dzięki silnej osobowości i nieuleganiu wpływom ukróci S. oszustwa, dokonywane przez duchowieństwo i wiernych, z użyciem słynącego cudami wizerunku Matki Boskiej Żyrowickiej. W r. 1745 prowadził rewizję dochodów monasteru w Witebsku. Od r. 1750 był odpowiedzialny za korespondencję z Kongregacją Rozkrzewiania Wiary, tj. za redakcję dokumentów i drogę przesyłki. W r. 1751 zaangażował się jako konsultor w działania zmierzające do zjednoczenia pod zarządem jednego protoarchimandryty dwóch prowincji bazyliańskich – litewskiej Świętej Trójcy i polskiej, nazywanej również ruską, Opieki NMP; dla dopełnienia końcowych formalności wyjechał wtedy do Rzymu. Po powrocie, dzięki poparciu podkanclerzego lit. Michała Sapiehy, został ihumenem (opatem) monasteru św. Onufrego w Mścisławiu. Prawdopodobnie jako wikariusz arcybp. połockiego i metropolity ruskiego Floriana Hrebnickiego administrował częścią archidiec. połockiej położoną najbliżej granicy z Rosją, gdzie liczni byli wyznawcy prawosławia, podlegli prawosławnemu biskupowi w Mohylewie. Dn. 13 XI 1754 otrzymał nominację królewską na arcybiskupstwo smoleńskie; ponieważ znajdowało się ono na terenach utraconych przez Rzpltą na rzecz Rosji, S. żartował, że «titulus tylko będzie przy mnie, a vitulus za granicą»; tamtejsze parafie unickie były często opuszczone przez duchownych, przeważał w nich wpływ cerkwi prawosławnej. W maju 1755 starał się S. o dokument z nominacją, by móc z nową godnością asystować woj. połockiemu Aleksandrowi Michałowi Sapieże we wjeździe na województwo. Konsekrowany został przez metropolitę Hrebnickiego dopiero 16 IX 1756.
W r. 1757 wszedł S. w skład komisji wyznaczonej przez metropolitę dla przeglądu stanu diec. włodzimierskiej przed objęciem jej przez Filipa Wołodkowicza. Podpisał wystosowany 4 II 1758 przez episkopat unicki list do papieża Benedykta XIV, którego treść dotyczyła wprowadzenia zakazu zmiany przez unitów obrządku na łaciński oraz zachowania praw i przywilejów Kościoła unickiego. Dbając nadal o rozszerzanie wpływów unii na terenach archidiec. połockiej, w porozumieniu z Kongregacją Rozkrzewiania Wiary, starał się w r. 1759 o ustanowienie kościołów parafialnych w Krzyczowie i Szkłowie. W r. 1761 udało mu się wprowadzić duchownego unickiego do kościoła w jednej z parafii położonych przy granicy z Rosją. Wobec nacisków ze strony bazylianów, by S., objąwszy arcybiskupstwo smoleńskie złożył urząd przełożonego monasteru św. Onufrego, Kongregacja Rozkrzewiania Wiary potwierdziła przynależność archimandrii onufrejskiej oraz monasteru pustyńskiego w Mścisławiu do biskupów smoleńskich jako ich uposażenia. Rezydencją S-ego pozostał nadal klasztor św. Onufrego. S. zmarł 22 V 1762 w monasterze sofijskim w Połocku. Spadek, wg jego ostatniej woli, przeznaczył na utrzymanie misjonarzy bazyliańskich, jednak zakonnicy powołując się na zalecenie synodu zamojskiego, dążyli do przekazania go klasztorowi św. Onufrego. Powołana do rozstrzygnięcia tej kwestii komisja w Rzymie podzieliła spadek, oszacowany w r. 1764 na 12 tys. talarów w złocie i gotówce, przeznaczając go na działalność misjonarzy i klasztor św. Onufrego, a także dla następcy S-ego w archidiec. smoleńskiej. Misjonarze z fundacji S-ego podjęli działalność wśród mieszkańców «Białej Rusi» w obrębie państwa rosyjskiego.
Blažejovskyj D. Byzantine Kyivan rite students in Pontifical Colleges, and in seminaries, universities and institutes of central and western Europe (1576–1983), Romae 1984; tenże, Hierarchy of the Kyivan church (861–1990), Roma 1990 s. 291; tenże, Ukrainian and Bielorussian Students in the Pontificio Collegio Urbano de Propaganda Fide (1627–1846), „Analecta OSBM” T. 9 (15): 1974 s. 212; Enc. Kośc., XXVI; Enc. Org.; Estreicher, XXIX; Jocher; Karolevskij C., Catalogus Archivi Procuratoris Generalis Ecclesiae Ruthenae in Urbe, „Analecta OSBM” T. 1 (7): 1953 s. 510; – Buturac J., Ivandija A., Povijest Katoličke crkve medu Hrvatima, Zagreb 1973 s. 186–7; Čistovič I., Očerk istorii Zapadno-russkoj cerkvi, Pet. 1884 cz. 2 s. 404; [Giżycki M.] Wołyniak, Bazyliańskie klasztory unickie w obrębie prowincji białoruskiej, „Przew. Nauk. i Liter.” R. 35: 1907 s. 180–1; Kościół w Pol., II; Naris istorii basiljanskogo czinu swjatowo Iosafata, Rim 1992 s. 207–20; Pidručnyj P., «Diario» del Capitolo Basilano di Dubno (1743), „Analecta OSBM” T. 14 (20): 1992 s. 171–226; – Acta Sacrae Congregationis de Propaganda Fide Ecclesiam Catholicam Ucrainae et Bielarusjae spectantia, Ed. A. G. Welykyj, Romae 1954–5 III–IV; Akty Vil. Archeogr. Kom., XVI; Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, X; Documenta Pontificum Romanorum historiam Ucrainae illustrantia, Ed. A. G. Welykyj, Romae 1954 II; Epistolae metropolitarum, archiepiscoporum et episcoporum, Ed. tenże, Romae 1959 IV; Litterae Sacrae Congregationis de Propaganda Fide Ecclesiam Catholicam Ucrainae et Bielarusjae spectantes, Ed. tenże, Romae 1957 IV–V; Monumenta Ucrainae Historica, Ed. A. Šeptyckyj, Romae 1968 VI; Opisanie dokumentov archiva zapadnorusskich uniatskich mitropolitov 1700–1839, Pet. 1907 II; Supplicationes Ecclesiae Unitae Ucrainae et Bielarusjae, Ed. A. G. Welykyj, Romae 1962 II; [Stebelski I.], Ostatnie [...] prace z autografu, Wyd. W. Seredyński, w: Script Rer. Pol., IV; Święcki, Historyczne pamiątki, II; – AP. w L.: Chełmski Konsystorz Greckokatol., sygn. 30 s. 514–19; Archiv Otdelenija Instituta Istorii Rossii Akademii Nauk w Pet.: Archiv unijackich metropolitov, spr. 1344, Kolekcja episkopa Pawła Dobrochotowa, op. 1 nr 138 k. 52; B. Jag.: rkp. 6638 t. 8 k. 70–1; B. Narod.: rkp. 3245 t. 4 s. 26–7, 42–3, rkp. 3246 t. 4 k. 42–3; Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny we Lw.: F. 201 (Arch. hist. unii) op. 4b sygn. 2602.
Dorota Wereda