Czarnkowski Jan, h. Nałęcz, kasztelan gnieźnieński, miał być, wedle Żychlińskiego, jednym z pięciu synów Wincentego z Czarnkowa. Wydaje się jednakowoż więcej prawdopodobnym, że ojcem jego był Mikołaj, sędzia poznański. Już jako młody rycerz walczyć miał Cz. w r. 1421 w Brandenburgii po stronie książąt szczecińskich; wyprawa ta skończyć się miała nieszczęśliwie dla młodego wielmoży, gdyż w spotkaniu pod Tangermünde dostać się miał do niewoli brandenburskiej. Taką wiadomość o Cz-m podał Długosz; natomiast dochowana korespondencja między Polską a Zakonem Krzyżackim przeczy zdecydowanie takiemu przedstawieniu sprawy. Cz., krewniak wpływowego wojewody Sędziwoja z Ostroroga, pojmany w obrębie ziem polskich przez Krzyżaków, uwięziony został przez nich w Nowej Marchii. Pojmanie rycerza narobiło dużo wrzawy, tak że nawet sam król Władysław interweniował w sprawie jego uwolnienia w liście do wielkiego mistrza Zakonu. W r. 1422 powrócił Cz. z niewoli krzyżackiej, lecz jakie były dalsze jego losy przez okres najbliższych siedmiu lat, nie wiadomo. Wydaje się prawdopodobnym, że ruszył z wojskami Zygmunta Korybuta do Czech i tu przez dłuższy czas walczył z husytami przeciw Luksemburczykowi i jego sprzymierzeńcom.
Dopiero w r. 1430, już jako podkomorzy poznański, oddać miał Cz. królowi i Polsce znamienite usługi. Na niego jako pana ziem na granicy Nowej Marchii i Śląska spadło zadanie czuwania, by poselstwa cesarza Zygmunta Luksemburskiego nie przedostały się na Litwę do Witołda. Z nałożonego zadania wywiązał się ku zadowoleniu swoich mocodawców. W sierpniu pochwycił poselstwo Luksemburczyka, zabrał posłom dary i listy, by je osobiście wręczyć królowi. Jagiełło natychmiast wyprawił go ponownie do Wielkopolski z poleceniem pilnego czuwania. Ciężka choroba wyłączyła Cz-go z grona wielkopolskich wielmożów, którzy z wojskami swymi strzegli granic państwa, nie dopuszczając równocześnie poselstwa Zygmunta z koronami dla Witołda i jego żony Julianny.
Do działań dyplomatycznych nie miał podkomorzy poznański specjalnego zamiłowania, żywiołem jego była wojna. Brał czynny udział w kampanii z r. 1433, a nawet wspierał króla, chociaż nie bezinteresownie, materiałem wojennym. Po zawarciu pokoju zniknął znowu z widowni; może ruszył z polskimi posiłkami na Litwę, czy też walczył na południowo-wschodnich kresach. Dopiero w styczniu r. 1438 bawił w Wielkopolsce, a w pole nie wywabiła go ani wyprawa po koronę czeską dla Kazimierza w r. 1438, ani też kampania na Węgrzech z r. 1440. Cz., należący do opozycji przeciw rządom obozu hierarchiczno-możnowładczego, wycofał się z czynnego życia, i tylko sporadycznie spotykamy się z nim przy sposobności załatwiania sporów między obywatelami Wielkopolski. Niespokojne czasy bezkrólewia i okres rokowań z Kazimierzem skłoniły podkomorzego do powrotu na widownię publiczną. Zwolennik Kazimierza, posłował w r. 1446 z ramienia zjazdu parczewskiego do W. Ks. Litewskiego i odtąd cieszył się do końca swojego życia jego przychylnością.
Około r. 1454 nadał Kazimierz Cz-mu godność kasztelana gnieźnieńskiego, w roku tym powierzył mu dowództwo nad samodzielnym pięciotysiącznym oddziałem i wysłał na teren działań wojennych na Pomorze. W bitwie pod Chojnicami Cz. nie brał udziału, operował bowiem w tym czasie prawdopodobnie w Nowej Marchii. Przez cały okres wojny trzynastoletniej wiernie służył królowi tak na polach bitew, jak również i w czasie rokowań z przedstawicielami Związku Pruskiego i Zakonu. W okresie tym, chociaż oddał krajowi wielkie usługi (on ostatecznie stłumił bunt w Gdańsku w r. 1456), chociaż niejednokrotnie zajmował odpowiedzialne stanowiska (czas jakiś był gubernatorem Prus), niczym głośnym się nie odznaczył. Nie wybił się kasztelan gnieźnieński swymi zdolnościami ponad otoczenie, ani jako dyplomata, ani jako samodzielny dowódca Należał do grona przeciętnych dostojników z czasów Kazimierza Jagiell., którzy umieli służyć wiernie Polsce i królowi, lecz nie potrafili, z braku szerszych horyzontów, wpływać na rozwój wypadków dziejowych. Ostatni raz występuje Cz. na dokumencie królewskim z 29 X 1465, niedługo później zapewne zmarł. Ożeniony z Jadwigą Tęczyńską, pozostawił jedynego syna Jana Sędziwoja, późniejszego wojewodę poznańskiego.
Cod. Vit.; Długosz, Hist. Pol. IV, V; Cod. ep. XV, I, III; Kod. Wp. V; Arch. Kom. Hist. III; Acta capit. II; Akta unii; Vol. Leg. I; Matr. Sum. I; Kod. Pol. IV.
Karol Piotrowicz