Oraczewski Czesław, pseud. Agnis Arman (1891–1965), ksiądz, działacz polityczno-społeczny. Ur. 20 VII w Mikulinie w pow. tomaszowskim, był synem Bolesława, ogrodnika, i Antoniny z Kuderowiczów. Do gimnazjum uczęszczał w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie w r. 1908 zdał maturę. Potem jakoby wyjechał na dalsze studia do Francji. Ok. r. 1910 przebywał w Krakowie i krótko należał do tamtejszego koła «Eleusis». W l. 1912–14 odbył studia teologiczne w Seminarium Duchownym we Włocławku. Po otrzymaniu 15 VII 1914 święceń kapłańskich objął tymczasowo zarząd kościoła pobernardyńskiego w Kaliszu. Jesienią 1915 przeniesiony został na wikariusza do Turku. W poł. 1916 r. osiadł w Warszawie i uzyskał inkardynację do archidiec. warszawskiej. Pracował jako prefekt gimnazjalny, a niebawem podjął szeroką działalność publiczną.
Jeszcze jako kleryk napisał pracę Technika pamięci w świetle pedagogiki i psychologii doświadczalnej (Kr. 1913). Następnie wydał dwa popularne podręczniki: Rozwój charakteru (Wyd. 1. P. 1915, Wyd. 4., W. 1921) i Jak się uczyć (Wyd. 1. W. 1917, Wyd. 3., Lw. 1924). W publikacjach tych zajął się głoszoną przez Wincentego Lutosławskiego i elsów, ideą odrodzenia narodu poprzez wewnętrzne doskonalenie jednostki. Rozgłos zdobył jednak dopiero wykładami na ten temat, wygłaszanymi od jesieni 1917 w Warszawie i w innych miastach. Miał duży talent oratorski. Postulował utworzenie wszechstanowej ponadpartyjnej organizacji p. n. Armia Odrodzenia Narodowego (AON). W ramach AON naród miał na drodze samowychowania zdobywać m. in. odwagę, zdolność do poświęcania się, karność. Program działania AON wyłożył O. w dwóch broszurach: Regulamin Polaka (W. 1917) i Armia Odrodzenia Narodowego (W. 1917) oraz rozwinął w książce pt. Polska Odrodzona, T. I: Naród na Przełomie (W. 1919).
W listopadzie 1918 O. silnie zaangażował się w rozgrywki polityczne, zwalczając prądy lewicowe. Występował przeciw desygnowaniu na premiera Ignacego Daszyńskiego oraz przeciw rządowi Jędrzeja Moraczewskiego. Wzywał do utworzenia rządu «narodowego». Na tzw. sejmie nauczycielskim, obradującym w dn. 14–17 IV 1919 w Warszawie swym przemówieniem przyczynił się do odrzucenia postulatu laicyzacji szkolnictwa. Już w końcu listopada 1918 począł tworzyć organizację p. n. Konfederacja Polska, mającą skupiać stowarzyszenia chrześcijańsko-narodowe, której program przedstawił w broszurze pt. Dokąd idziesz Polsko? (P. 1919), nawiązując do koncepcji AON. W wyniku prowadzonej z wielkim rozgłosem akcji zdołał pozyskać dla Konfederacji ok. 300 różnych stowarzyszeń kulturalnych, oświatowych, gospodarczych i zawodowych w Warszawie, Łodzi, Kaliszu, Poznaniu, Gnieźnie i Krakowie. Dn. 26 VIII 1919 na walnym zjeździe delegatów w Warszawie wybrano go na prezesa Zarządu Konfederacji Polskiej, ale organizacja ta jednak rychło uległa likwidacji. W r. 1920 był w Rzymie, gdzie 20 VIII t. r. przyjęty został przez Benedykta XV, któremu wcześniej poświęcił książkę Papież Benedykt XV (P. 1917). Powróciwszy do kraju udał się następnie na Górny Śląsk, gdzie w końcu t. r. prowadził agitację w związku z plebiscytem. Później podjął znów akcję odczytową w całej Polsce i wydał pod pseud. Agnis Arman polityczną broszurę pt. Dziwna książka (W. 1922). We wrześniu 1923 wstąpił do tajnego sprzysiężenia przygotowującego prawicowy zamach stanu p. n. Pogotowie Patriotów Polskich i został w nim prezesem Sądu Honorowego przy Radzie Głównej, której był także członkiem. W końcu października t. r. zrezygnował jednak z tych funkcji i wyjechał z Polski. Przebywał we Francji, Anglii i Stanach Zjednoczonych. Prawdopodobnie w r. 1925 wrócił do kraju i rozpoczął na nowo akcję odczytową.
Po zamachu majowym w r. 1926 O. zdeklarował się jako zwolennik sanacji, występując z ostrą krytyką duchowieństwa. Porzucił wówczas stan kapłański i zbliżył się do kręgów syndykalistycznych. W związku z tym został przez władze kościelne zasuspendowany. W grudniu t. r. ukorzył się przed kard. Aleksandrem Kakowskim i ogłosił publicznie deklarację wierności Kościołowi. Władza kościelna traktowała go jednak z rezerwą, zwlekając z cofnięciem kar. W swoich wystąpieniach orędował wówczas za wskrzeszeniem monarchii oraz oparciem ustroju państwowego na zasadach korporacyjnych, w szczególności za wyłonieniem tzw. sejmu pracy, którego posłowie mieli pochodzić z list zgłoszonych przez grupy związków zawodowych, a nie przez stronnictwa polityczne. W l. 1931–2, wspólnie ze Stanisławem Ossowickim i Kazimierzem Talikowskim, redagował pisemko pt. „Żywe Słowo Księdza Oraczewskiego. Tygodniowe pytania i odpowiedzi o sprawach bieżących życia”, które wydawał Karol Aleksandrowicz. Następnie znów podjął akcję odczytową, ale bez większego powodzenia. Dla zrehabilitowania się wobec władz kościelnych napisał książkę Moje wyznanie (W. 1929), którą dedykował Piusowi XI z prośbą o przebaczenie. Dopiero jednak ok. r. 1936 został zwolniony z kar kościelnych i otrzymał pracę duszpasterską najpierw w Białołęce Dworskiej pod Warszawą, a następnie w parafii Św. Jakuba w Warszawie, Zatrudniony był także w Katolickiej Agencji Prasowej.
Okres okupacji niemieckiej O. spędził w Warszawie, w parafii Św. Jakuba. Był też prefektem w Miejskiej Szkole Rolniczej, Miejskich Szkołach Zawodowych i Gimnazjum Szachtwagerowej. Wspierał materialnie młodzież polską. W czasie powstania warszawskiego w sierpniu 1944 wywieziony został przez Niemców do Milanówka. W początkach 1945 r. wrócił do Warszawy. Do r. 1948 pracował jako prefekt w Gimnazjum i Liceum im. Narcyzy Żmichowskiej, potem w duszpasterstwie parafialnym i akademickim przy kościele Św. Jakuba. Już po powstaniu warszawskim zdeklarował się jako zwolennik współpracy ze Związkiem Radzieckim oraz wypowiadał się publicznie za Rządem Tymczasowym. W maju 1945 wszedł do Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża i został szefem zaopatrzenia. Należał do Komisji Księży przy Zarządzie Głównym Związku Bojowników o Wolność i Demokrację i publicznie krytykował politykę hierarchii kościelnej. W r. 1957 władza duchowna zakazała mu głoszenia kazań i ograniczyła prawo celebry do kaplicy Księży Orionistów. W ostatnich latach życia był związany dość luźno ze Stowarzyszeniem PAX, a następnie z Chrześcijańskim Stowarzyszeniem Społecznym. Zmarł 30 I 1965 w Warszawie i pochowany został na Bródnie.
Podobizna-rysunek w: Oraczewski C., Moje wyznanie, W. 1929; Fot. w posiadaniu autora; – Współcześni polscy działacze polityczni, Ł.–W. 1919 s. 48; Elenchus Cleri Archidioecesis Varsaviensis, W. 1925; – Ajnenkiel A., Od rządów ludowych do przewrotu majowego, W. 1968; Bańka J., Dekret ks. kard. Adolfa Bertrama z 21 XI 1920 roku a ks. Achilles Ratti, późniejszy papież Pius XI, „Nasza Przeszłość” T. 36: 1971 s. 291–2; Próchnik A., Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej, W. 1957; Rudziński E., Informacyjne agencje prasowe w Polsce 1926–1939, W. 1970; – Dymowski T., Moich dziesięć lat w Polsce Odrodzonej, W. 1928 s. 36; Pękosławski J., Dla potomności, W. 1929 s. 141–2, 151–2, 154, 205; Pigoń S., Z Komborni w świat, Kr. 1957; – „Dzien. Berliński” 1919 nr z 7 VIII; „Gaz. Warsz. Poranna” 1927 nr 173; „Kur. Pozn.” 1919 nr z 12 II; „Za i Przeciw” 1965 nr 8 s. 14; „Życie Warsz.” 1945 nr z 23 VIII; – Arch. Paraf. Św. Józefa w Jeżowie: Księgi chrztów 1891; Kuria Metropolitalna w W.: Akta personalne O-ego; – Informacje ks. Stanisława Buchalskiego, ks. Mariana Chwilczyńskiego, ks. Zenona Kalinowskiego, ks. Stanisława Librowskiego, ks. Henryka Żochowskiego.
Jerzy Pietrzak